Ung Thư Ruột Già Colon cancer

Nguyễn Văn Đức, Bác Sĩ

Mấy tuần trước, trên chương trình "Today" buổi sáng của đài truyền hình NBC, xướng ngôn viên Katie Couric soi ruột già trước sự chứng kiến của hàng triệu khán giả theo dõi chương trình. Cô tỉnh táo, vui vẻ chuyện trò với bác sĩ, nhìn xem ống soi ruột tiến lui trong ruột già của mình trên màn ảnh computer.

Ở Mỹ, trong các loại ung thư, ung thư ruột già làm chết người chỉ sau ung thư phổị Riêng năm 1996, có 133.500 trường hợp ung thư ruột già mới xảy ra tại Mỹ, khiến 54.900 người thiệt ma.ng. Điều làm ta lo ngại, trong vòng 40 năm qua, số người bị ung thư ruột già không hề ít hơn, tuy trong vài năm vừa rồi, tử vong gây do nó có giảm sút.

Hầu hết các bướu độc ung thư ruột già phát sinh từ những bướu thịt lành tính có tên "adenomatous polyps". Trong lòng ruột già, hay có những chỗ lồi lên, tạo thành những bướu thịt dư ra gọi là "polyp". Tùy theo cấu trúc của các bướu thịt dư này, người ta chia chúng làm 3 loại: juvenile polyp (nonneoplastic hamartoma), hyperplastic polyp (hyperplastic mucosal proliferation) và adenomatous polyp. Theo thời gian, chỉ có loại bướu thịt dư adenomatous polyp là có thể biến thành ung thự Đến 30% những người lớn tuổi chúng ta có những bướu thịt adenomatous polyps trong ruột già, và thường thì chúng im lặng, chẳng gây triệu chứng gì cả để ta biết. Thế mới lo, tuy không phải bướu thịt adenomatous polyp nào sau cũng biến thành ung thự


Ai dễ bị ung thư ruột già?


50 tuổi trở lên, chúng ta dễ bị ung thư ruột già. Một số yếu tố có thể đưa ta đến với ung thư ruột già khi có tuổi:

- Thực phẩm:

Tuy nguyên nhân gây ung thư ruột già chưa được biết rõ, nhưng có lẽ ung thư ruột già là bệnh của những người thích ăn thịt.

Người ta thấy ung thư ruột già xảy ra thường hơn ở người thuộc tầng lớp khá, sinh sống nơi phồn hoa đô hộị Những khảo cứu làm tại nhiều quốc gia khác nhau trên thế giới cho thấy càng ăn nhiều chất đạm từ thịt (meat protein), càng tiêu thụ nhiều dầu mỡ (dietary fat and oil) càng dễ tử vì ung thư ruột già. Di dân từ những nơi ít có ung thư ruột già, khi đến một quốc gia mới có thói quen ăn thịt nhiều hơn, cũng sẽ dễ bị ung thư ruột già giống như người bản xứ ở quốc gia mới đến cư ngu.. Người theo đạo Mormons ít ăn thịt (nhưng lại được lấy nhiều vợ) ít bị ung thư ruột già hơn những ông bà bạn hàng xóm của họ không theo đạo Mormons và ăn thịt nhiều hơn, trong khi người Nhật, trước ít bị ung thư ruột già, nay bị nhiều hơn, vì nay họ có thói quen ăn uống giống với người phương Tây hơn trước.

- Di truyền:

25% số người bị ung thư ruột già có người thân trong gia đình cũng bị ung thư ruột già. Như vậy, trong nhiều trường hợp, tính di truyền của loại ung thư này rất ma.nh. Đi khám bác sĩ, nếu có người thân trong gia đình bị ung thư ruột già, bạn nhớ cho bác sĩ biết.

- Bệnh viêm ruột (inflammatory bowel disease):

Nhiều người không may mang bệnh viêm ruột "inflammatory bowel disease" (gồm hai bệnh "ulcerative colitis" và "granulomatous colitis"), cứ hay đi cầu ra máu, đau bụng, lâu lâu lại tắc ruột.

Sau 25 năm mang bệnh và có các triệu chứng tái phát như vậy, triển vọng bị ung thư ruột già rất cao (đến 8-30%). Sau 15 năm mang bệnh viêm ruột, nếu vẫn hay đau khổ vì căn bệnh, cắt bỏ hẳn ruột già sẽ làm giảm triển vọng bị ung thư, đồng thời cũng giúp người bệnh đỡ đau khổ vì các triệu chứng.

- Nhiễm trùng máu do vi trùng Streptococcus bovis:

Giống vi trùng Streptococcus bovis sinh sống trong ruột. Vì một lý do chưa rõ, những người bị nhiễm trùng máu (septicemia) hoặc viêm van tim (endocarditis) gây do giống vi trùng này hay bị ung thư ruột già, có khi còn bị ung thư của những cơ quan nằm cao hơn trong bộ tiêu hóa, chẳng hạn như bao tử.

Nên sau khi chữa nhiễm trùng máu và viêm van tim gây do vi trùng Streptococcus bovis, ta phải tiến hành truy tìm ung thư trong bộ tiêu hóa, xem có ung thư âm thầm nằm đâu đó.

- Mổ nối ống dẫn tiểu vào ruột già (ureterosigmoidostomy):

Một số vị, vì sự bất thường của bọng đái ngay từ lúc mới sinh, cần đến phẫu thuật mổ nối ống dẫn tiểu vào ruột già, để nước tiểu từ thận, xuống theo ống dẫn tiểu, không vào bọng đái, song đi thẳng vào ruột già và ra ngoài theo phân. 15 đến 30 năm sau, những vị này hay bị ung thư gần chỗ mổ nối ống dẫn tiểu và ruột già, nơi phải tiếp xúc nhiều với phân lẫn nước tiểụ

- Thuốc lá:

Hút thuốc lá, có lẽ cũng có thể làm tăng triển vọng bị ung thư ruột già, nhất là ở người đã ghiền hút trên 35 năm.


Triệu chứng


Như bạn thấy, ruột già của ta dài, và gồm nhiều khúc. Triệu chứng của ung thư ruột già tùy vào chỗ ruột già có ung thự

Khi mới từ ruột non vào ruột già phía bên phải của bụng, phân tương đối còn lỏng nên ung thư nằm ở đoạn ruột già bên phải bụng (gọi là ruột già lên, ascending colon, vì nó đi từ bụng dưới bên phải lên phía bụng trên bên phải), cả đến khi nó đã rất to, thường không gây triệu chứng tiêu hóa gì cả. Bướu ung thư tại nơi đây hay gây loét, khiến chỗ loét cứ âm thầm chảy máu tí một, tí một, mắt ta không nhìn thấy, và phân trông vẫn bình thường. Nhưng sự chảy máu rỉ rả như vậy, về lâu về dài sẽ đưa đến thiếu máu, loại thiếu máu do thiếu chất sắt (iron deficiency anemia). Người có ung thư ruột già bên phải, vì thiếu máu, hay thấy mệt mỏi, hồi hộp, có khi đau ngực do tim không đủ máu nuôi (angina), thử máu thấy các tế bào hồng huyết cầu vừa thiếu, vừa nhỏ, vừa tái, không đỏ như bình thường, làm ta nghĩ đến loại thiếu máu do thiếu chất sắt. Vì thế, ở người lớn chúng ta, ai bị thiếu máu do thiếu chất sắt nhưng không có lý do nào rõ rệt có thể giải thích việc này (như phụ nữ đã tắt kinh, đâu còn ra kinh mỗi tháng, mà sao vẫn thiếu máu), cần được tìm hiểu xem có ung thư ruột già hay không, bằng cách soi (colonoscopy) hoặc chụp phim toàn thể ruột già (barium enema).

Khi đến đoạn ruột già ngang (transverse colon, chạy từ bụng trên bên phải sang bụng trên bên trái) và ruột già xuống (descending colon) bên trái bụng, phân của ta đã trở thành cứng hơn, nên ung thư ở những phần ruột già này cản phân, khiến phân khó di chuyển, gây đau bu.ng. Thỉnh thoảng ruột còn có thể bị tắc, có khi thủng.

Ung thư vùng trực tràng (rectosigmoid area) gần về phía hậu môn hay làm đi cầu ra máu, đi cầu khó phải rặn cho dữ (tenesmus), phân ra bé hơn bình thường. Có điều, thiếu máu lại ít khi xảy rạ Quả những triệu chứng này hay khiến chúng ta nghĩ đến bệnh trĩ, nhưng bất cứ khi nào đi cầu ra máu, và thói quen đi cầu của chúng ta tự dưng thay đổi (altered bowel habits), ta nên nghĩ đến ung thư ruột già, nhờ bác sĩ dùng ngón tay khám trực tràng (digital rectal examination) cho ta, hoặc soi vùng trực tràng bằng phương pháp soi proctosigmoidoscopỵ


Định bệnh


Nghĩ đến ung thư ruột già, nhất là ở những vị 50 tuổi trở lên, là ta đã đặt được bước chân đầu tiên trên con đường định bê.nh.

Chúng ta biết rồi, thiếu máu do thiếu chất sắt ở đàn ông hoặc phụ nữ đã tắt kinh mà không có lý do rõ rệt, khiến ta nghĩ đến ung thư ruột già. Đau bụng, thói quen đi cầu thay đổi (mới bị bón hoặc tiêu chảy trong thời gian gần đây thôi), đi tiêu ra máu, đi cầu phải rặn dữ quá, phân ra bé tẹo..., cũng vậỵ

Những phương pháp hiện được dùng để khám phá ung thư ruột già: thử phân hầu tìm xem trong phân có máu không (fecal occult blood test), khám trực tràng bằng ngón tay (digital rectal examination), chụp phim ruột già (barium enema), soi đoạn cuối của ruột già gần về phía hậu môn (sigmoidoscopy), và soi toàn ruột già (colonoscopy).

Soi toàn ruột già được xem là phương pháp khám phá ung thư ruột già chính xác nhất. Sau khi ruột già của bạn được xúc rửa sạch sẽ, bác sĩ đặt một ống soi mềm vào hậu môn bạn và đi ngược lên phía trực tràng, rồi từ từ đi lên cao hơn nữa, quẹo phải trên đoạn ruột cong hình chữ S sigmoid, xong, ngược lên đoạn ruột già xuống bên trái bụng, quẹo trái khi gặp đoạn ruột già ngang, đi hết đoạn ruột già ngang, lại quẹo trái nữa, xuống đoạn ruột già lên bên phải bu.ng. Với ống soi, vừa đi như vậy, bác sĩ vừa ngắm nghía, xem xét kỹ lưỡng lòng ruột già của bạn, và nếu gặp bất cứ chỗ nào khả nghi, sẽ cắt lấy một miếng thịt để đem thử.

Phương pháp soi toàn ruột già tốt, khám phá ung thư rất chính xác, song có thể gây những biến chứng chảy máu, thủng ruột già, vì việc đi xa trên cả một cái ruột già dài và vòng vèo như thế, thỉnh thoảng cũng gặp bất trắc. Tuy vậy, những biến chứng này ít khi xảy ra, và nếu cần phải soi toàn ruột già để khám phá hoặc truy tìm ung thư, ta chẳng nên ngần ngạị


Chữa trị


Việc chữa trị ung thư ruột già tùy vào việc ta khám phá được ung thư sớm hay trễ. Ung thư tiến triển qua 5 giai đoạn (Dukes staging system):


a.. A: khi ung thư còn ở nông trên lớp niêm mạc lòng ruột già hoặc dưới đó một chút (cancer limited to mucosa and submucosa).


b.. B1: ung thư xuống đến vùng bắp thịt của lòng ruột già (cancer extends into muscularis).


c.. B2: ung thư xuống sâu đến lớp bao phủ mặt ngoài ruột già (cancer extends into or through serosa).


d.. C: ung thư đã ra ngoài ruột già, lan đến các hạch bạch huyết quanh đấy (cancer involves regional lymph nodes).


e.. D: ung thư lan xa đến các cơ quan khác như gan, phổi... (distant metastases).

Khám phá sớm trong giai đoạn A, khi ung thư mới còn trên lớp niêm mạc, chưa ăn sâu xuống lòng của ruột già, sự chữa trị giản dị, ta mổ cắt béng bướu ung thư là xong, và tỉ lệ sống sót được 5 năm (5-year survival rate) của người bị ung thư rất cao, trên 90%. Dù vậy, ta vẫn cần theo dõi sát trong vòng 5 năm đầu sau khi mổ cắt bướu ung thư thành công, bằng cách đo chất CEA trong máu (carcinoembryonic antigen, một chất tăng cao trong máu khi có ung thư ruột già) mỗi 3 tháng, khám bệnh đều mỗi 6 tháng, và soi lại hoặc chụp phim ruột già có lẽ mỗi 3 năm.

Ở các giai đoạn B và C, sau khi giải phẫu cắt bỏ ung thư, thường ta phải dùng thêm quang tuyến trị liệu (radiation therapy) và các chất hóa học (chemotherapy) để chữa, với hy vọng tiêu diệt được nốt những tế bào ung thư ta chưa cắt hết được.

Còn để quá trễ, khi ung thư đã sang giai đoạn D, lan xa đến cả các cơ quan khác, sự chữa trị chính là hóa học trị liệu (chemotherapy), dùng những thuốc có tác dụng diệt ung thư, nhờ thuốc đến mọi nơi trong cơ thể có tế bào ung thư để giết chúng hộ tạ Việc này không thành công nhiều, và tỉ lệ sống sót được 5 năm của người bị ung thư chỉ khoảng 5%.


Phòng ngừa


Thấu đáo những yếu tố dễ đưa ta đến với ung thư ruột già, ta có thể suy ra được những cách phòng ngừạ

Thực phẩm hàng ngày nhiều rau trái, ít thịt thà và mỡ màng, chắc sẽ giúp ta ít bị ung thư ruột già. Bạn hút thuốc lá ư, nay bạn có thêm một lý do để giã từ thuốc lá. Có người thân trong gia đình bị ung thư ruột già, đi khám bệnh, ta nhớ cho bác sĩ biết, để bác sĩ giật mình, chú ý đến cái ruột già của ta hơn.

Gần đây, những khám phá mới cho biết chất aspirin và các thuốc "chống viêm không có chất steroid" (nonsteroidal antiinflammatory drugs) như Motrin, Naprosyn..., có tác dụng ngừa được ung thư ruột già.

Các khảo cứu cho thấy việc sử dụng thường xuyên chất aspirin sẽ làm giảm triển vọng bị những bướu thịt dư adenomatous polyps trong lòng ruột già có thể đưa đến ung thư, đồng thời làm giảm tử vong gây do loại bệnh ung thư nàỵ Tác dụng bảo vệ giúp chống ung thư ruột già của aspirin càng mạnh nếu ta bền chí dùng nó càng lâụ

Ở phụ nữ, có lẽ việc dùng chất kích thích tố nữ estrogen sau khi tắt kinh về lâu về dài cũng sẽ làm giảm được hiểm nguy bị ung thư ruột già.


Truy tìm ung thư ruột già ở người không có triệu chứng


"Bác sĩ ơi, bác sĩ khuyên tôi truy tìm ung thư ruột già. Phiền quá, tôi có triệu chứng gì đâụ Trong gia đình tôi cũng chẳng có ai bị ung thư ruột già".

Bác ơi, chờ đến khi triệu chứng xảy ra, sợ đã muộn quá mất rồị

Càng cao tuổi, ung thư ruột già càng dễ xảy rạ Vậy tuổi Trời càng cao, để chống lại kẻ thù nguy hiểm này hầu thọ lâu nhìn thêm con Tạo xoay vần, dù không có triệu chứng gì cả, ta vẫn phải cảnh giác và truy tìm ung thư ruột già hàng năm. Giống như ung thư cổ tử cung (cervical cancer), ung thư ruột già tiến triển qua một tiến trình dài, từ những bướu thịt adenomatous polyps trong lòng ruột già chưa phải là ung thư, đến giai đoạn nặng nhất, khi ung thư đã bò sang các cơ quan lân cận, vào bụng, và theo máu chạy đến cả các cơ quan ở xa như gan, phổị Tìm được nó trong giai đoạn sớm, khi nó mới còn là một bướu thịt nhỏ xíu nằm nông trên lòng ruột già, chưa làm phiền ta gì cả, qua ống soi ruột, ta cắt béng nó đi là xong. Còn nếu để muộn quá, ôi thôi, mổ cắt, chạy điện, dùng thuốc, khổ lắm.

Tuy hiện chưa có cách thức truy tìm ung thư ruột già nào dùng cho người không có triệu chứng gì cả được xem là hoàn hảo, tức chắc ăn trăm phần trăm, lại không gây nguy hiểm, nhưng cẩn tắc vô áy náy, Hội Ung Thư Hoa Kỳ (American Cancer Society) đề nghị những biện pháp sau, tùy vào tuổi của bạn:

- Từ tuổi 40, mỗi khi khám tổng quát cho bạn, bác sĩ sẽ dùng ngón tay thăm luôn trực tràng của bạn (digital rectal examination), vừa xem trong trực tràng bạn phía trên hậu môn có gì lạ, vừa xem cái nhiếp hộ tuyến (prostate) nằm ngay phía trước trực tràng có bị ung thư hay không, một công hai việc. Đấy là đàn ông. Còn nếu bạn là phụ nữ, khi thăm khám vùng chậu của bạn (pelvic examination), bác sĩ sẽ tiện tay thăm luôn cái trực tràng nằm ở phía sau, cho chắc ăn, kẻo sau này bạn bị ung thư ruột già, ta ân hận. Phụ nữ không có nhiếp hộ tuyến như đàn ông, nên ta không phải lo về ung thư nhiếp hộ tuyến.

- Từ tuổi 50, ta bắt đầu thử phân để tìm máu trong phân hàng năm (annual fecal occult blood test), và soi đoạn cuối của ruột già gần về phía hậu môn bằng ống soi (sigmoidoscopy) mỗi 3-5 năm. (Nếu thử phân thấy có máu, thay vì chỉ soi có đoạn ruột già gần về phía hậu môn, ta phải soi nguyên cả ruột già, tức làm colonoscopy).

Gần đây có nhiều bác sĩ cho rằng, truy tìm ung thư ruột già bằng phương pháp soi nguyên ruột già (colonoscopy) chắc ăn nhất, khỏi thử phân lôi thôị Và nếu bình thường, 5-10 năm sau mới phải soi lạị Tuy vậy, soi nguyên ruột già còn quá đắt, lại có thể gây biến chứng nhiều hơn chỉ soi có đoạn cuối ruột già (sigmoidoscopy), nên hiện Hội Ung Thư Hoa Kỳ chưa chính thức có ý kiến về việc dùng phương pháp soi nguyên ruột già vào mục đích truy tìm ung thư, ở người bình thường không có triệu chứng, cũng không có yếu tố dễ đưa đến ung thư ruột già nào cả.

Với các vị có những yếu tố dễ đưa đến ung thư ruột già (chẳng hạn, có người thân trong gia đình bị ung thư ruột già), tất nhiên, tùy trường hợp, bác sĩ sẽ đề nghị những biện pháp truy tìm ung thư sớm hơn so với người thường không có triệu chứng, không có những yếu tố dễ đưa đến ung thư ruột già.

Soi ruột già xong xuôi, cô Katie Couric mặt tươi như hoa, nghe bác sĩ nói trong ruột già cô không có gì lạ cả, và cô có thể yên tâm được 5 đến 10 năm. Mỗi sáng cô lại hớn hở ngồi tán chuyện trên chương trình "Today" của đài NBC.


BS. Nguyễn Văn Đức