-
�c Cảm - Bùi Hiển
Má»™t chiếc cầu bắc trên dòng sông hẹp, ngăn thà nh phố vá»›i ngoại ô. Sang khá»?i cầu, sá»± thay đổi Ä‘á»™t ngá»™t. Con Ä‘Æ°á»?ng xù xì lên những đá và đất Ä‘á»?. Những đứa con nÃt, phần nhiá»?u có má»™t dải bùa và ng buá»™c ở cổ áo, giỡn nhau giữa Ä‘Æ°á»?ng, chá»i đùa nhau cÅ©ng khá thô tục. Má»™t đứa bé tà lem luốc bÆ°á»›c trên hai cẳng chân chÆ°a vững và khóc bi bẹ Và i con chó chạy nhong nhong, cúi ngá»i bã mÃạ Từng khoảng má»™t, hai bên mép Ä‘Æ°á»?ng, mấy đứa con gái ngồi bán mÃa, em nhá»? đặt ngồi cạnh để trông giữ luôn.
Hai dãy nhà lụp xụp nối dà i, cá»a che bằng phên chống nghiêng nghiêng hoặc bằng mà nh tre rất to nan. Trên giáºu râm bụt, vắt phÆ¡i trÆ¡ trẽn những quần áo bẩn thỉu, yếm váy vá chằng đụp.
Sông lá»? Ä‘á»? lê dòng hẹp mà u và ng đục. Vá»? chiá»?u, nhất là những ngà y chủ nháºt hay ngà y lá»…, ngÆ°á»?i trong phố ra ngồi bá»? sông câu cá. Có ngÆ°á»?i âu phục, có ngÆ°á»?i ra dáng thợ máy, có mấy cáºu há»?c trò, và không biết tại sao, đôi khi lại có cả má»™t bác lÃnh mÅ© chà o mà á»? Há»? ngồi kiên nhẫn dị thÆ°á»?ng, chặn đầu cần câu dÆ°á»›i má»™t hòn gạch hoặc đá, Ä‘oạn lÆ¡ đãng ngắm cảnh váºt hoặc nhìn lại những ngÆ°á»?i đứng chÆ¡i trên cầu nhìn há»?.
Mấy ngÆ°á»?i Ä‘Ã n bà lá»™i xuống vo gạo, rá»a rau, chè hoặc bèá»? Há»? cÅ©ng có ý đứng xa má»™t tà những ngÆ°á»?i Ä‘ang giặt yếm váỵ Há»? khua tay trên nÆ°á»›c mấy cái cho bá»?t và rác dãn ra theo vòng sóng, Ä‘oạn nhúng rổ xuống.
Ä?ằng xa, má»™t ngÆ°á»?i Ä‘Ã n bà rán sức vung quá đầu chiếc chiếu cuá»™n dẹt rồi Ä‘áºp lên mặt nÆ°á»›c rất mạnh, khiến nổ báºt những tiếng nhÆ° tiếng súng.
Giữa cái xã há»™i ngoại ô ấy, Mân sống đã mấy tháng naỵ Anh dạy há»?c ở má»™t trÆ°á»?ng tÆ° trong tỉnh, sau những buổi dạy, anh trở vá»? túp tranh dá»±ng ngay cạnh cầu, thuê mÆ°á»?i đồng má»™t năm. Anh chÆ°a quen thuá»™c hẳn vá»›i cái xã há»™i mà anh cho là ô hợp ấỵ Nhất là những lúc nghe hà ng xóm chá»i bá»›i nhau om sòm, anh không nén được phiá»?n bá»±c.
Túp lá»?u Mân ở tối om om. Má»—i sáng, soạn và chấm bà i, anh phải chong ngá»?n đèn dầu mãi đến bảy giá»?. Cái cá»a sổ chấn song tre, cạnh đó kê bà n là m việc, nhìn ra con Ä‘Æ°á»?ng nhá»? dẫn xuống bến sông. NgÆ°á»?i gánh nÆ°á»›c qua lại luôn, là m rá»™n trà anh. NÆ°á»›c Ä‘á»?ng vÅ©ng, mấy con vịt đến khoắng má»? lục sục, hÆ¡i bùn tanh nhạt, có khi thối hoắc, xông lên nặc mũị
Má»™t sá»± lầm lỡ đã đầy Ä‘á»?a Mân đến cảnh nà ỵ Chắc mấy ngÆ°á»?i hà ng xóm của Mân chẳng ai ngá»? rằng cái ông giáo quèn vừa vá»? sống cạnh há»? và có bá»™ xÆ¡ xác, đã có lần quản trị hà ng vạn bạc. TrÆ°á»›c, Mân chung mở đồn Ä‘iá»?n vá»›i má»™t ngÆ°á»?i cùng huyện tên Bạc Hóị ồ, đó không phải má»™t tên Tà u, hay Cao Miên. NhÆ°ng lẽ ra - sau nà y Mân hối háºn và nghÄ© lại - vá»›i má»™t cái tên nhÆ° váºy, Mân phải Ä‘á»? phòng hÆ¡n má»›i phảị Có những cái tên hình nhÆ° tiá»?n định. Hắn hói mất ná»a đầu, nên có biệt danh ấỵ Tên Bạc cÅ©ng chẳng hay ho gì, khi nó dùng để ghép những chữ kép nhÆ°: bạc ác, bạc bẽo, bá»™i bạc.
Quả nhiên, Bạc Hói lừa Mân. Hắn nắm được một chỗ hở của Mân, đâm đơn kiện và tranh lấy cả đồn đi�n. Mân thu vét ti�n còn lại để theo kiện, nên bây gi� nghèo xơ xác. Mân có của ngư�i kinh doanh cái óc bao quát công việc và cái khiếu đón đầu th�i cơ. Nhưng anh đã tin ngư�i quá. Bao nhiêu những nhà doanh nghiệp đ�u có quả tim khô khan và khóe mắt nghi kỵ. H� ngầm giữ miếng với cả những ngư�i tâm phúc. Cũng một đôi khi Mân đã ng� lòng Bạc Hói, nhưng để rồi tự thẹn với mình, tự thẹn vì đã gán cho kẻ khác những tình ý mà hẳn y không có.
Bây gi� Mân sống đoạn tuyệt với mẩu đ�i vừa quạ Anh nguy�n quên hết cả; anh bóp chết trong lòng hình ảnh Bạc Hói cũng như kỷ niệm sâu cay của một cuộc thất bại đau đớn. Nghị lực anh dựng một bức tư�ng cao ngăn hẳn hiện tại với quá khứ. Của th�i cũ, nếu Mân còn giữ lại cái gì, thì đó là cái kinh nghiệm v� lòng ngư�i, cà ng quý báu vì giá mua cà ng đắt.
ở được Ãt lâu nÆ¡i ngoại ô, Mân có má»™t bạn láng giá»?ng mớị Má»™t chiá»?u Ä‘i dạy vá»?, Ä‘ang đứng thÆ¡ thẩn trÆ°á»›c cá»a, Mân thấy anh ta chuyển đồ đạc từ xe bò và o túp tranh bên cạnh. Anh không nhìn thẳng và o mắt hắn, nhÆ°ng Ä‘oán chừng hắn trạc ba bốn mươị Má»™t hồi sau, ăn cÆ¡m xong, anh ra vÆ°á»?n thì lại thấy hắn đứng rá»a taỵ Hắn quay nhìn sang phÃa anh, nhÆ°ng cúi đầu nên anh không nháºn rõ được mặt hắn. Trong bóng hoà ng hôn, anh tò mò ngắm hắn lâu lắm. Khuôn mặt hắn tròn tròn, Ä‘á»?u đặn, anh chỉ biết có thế. Chợt tiếng reo nổi lên ngoà i phÃa sông: hẳn má»™t con cá vừa mắc câu, giữa sá»± vui mừng huyên náo và hÆ¡i trẻ con của những ngÆ°á»?i xem. Hắn chÆ°a quen tiếng ồn à o ấy, ngÆ°á»›c nhìn, và Mân được dịp nháºn ra má»™t bá»™ mặt hiá»?n là nh, nhÅ©n nhặn. NhÆ°ng cùng má»™t lúc, Mân Ä‘á»™t ngá»™t cảm thấy cái gì nhÆ° má»™t phiá»?n rầy: có lẽ bởi anh bị bắt chợt Ä‘ang nhìn trá»™m hắn. Anh bèn quay và á»?
Vú già nói cho anh biết là hắn sắp mở má»™t quán rượu đón những ông Xã bác Nhiêu lên tỉnh: rằng hắn tên là Tạá»? Ä?à n bà là những cÆ¡ quan thông tấn thá»±c nhạỵ
Tin báo của vú già khiến lòng Mân nao lên má»™t niá»?m gì gần nhÆ° giáºn dữ. Hà ng xóm của anh chÆ°a đủ ầm Ä© hay sao mà hắn còn lo tụ táºp lại những ông Lý toét, những bác Nhiêu, chén rượu thịt chó và o rồi hét oang oang nhÆ° để cho cả trá»?i nghe!
Chi�u hôm sau trong lúc ngồi trông nom h�c trò là m bà i, Mân sực nhớ lại giấc mộng hồi đêm. Có nhi�u khi hồi ức giấc mộng đã cũ trở lại trà nhớ một cách đột ngột như thế, trong một hoà n cảnh không liên quan gì với chuyện trong mộng cả. Hình như anh đã thấy trong chiêm bao một cảnh gì náo động lắm, có điểm chút kinh hoà ng thì phải, nhưng không nhớ rõ chuyện gì. Mà hình như giữa sự hỗn độn của những hình ảnh, có thoáng qua bóng dáng ngư�i láng gi�ng mới của anh.
Sau buổi dạy, trái vá»›i thói thÆ°á»?ng, Mân Ä‘i dạo quanh vùng anh ở. Khi qua trÆ°á»›c cá»a hà ng rượu, anh quay nhìn và o má»™t thoáng maụ Không hiểu tại sao anh cứ phải chú ý đến Tạá»? Hắn Ä‘ang sắp lại mấy phong thuốc là o trên quầy hà ng, sá»±c ngá»ng lên. Hắn Ä‘on đả chà o:
- Thưa ông giáo đi chơi ... Ông ghé tạm và o chơi xơi nước ạ.
Mân không bằng lòng với mình vì đã để cho hắn bắt chợt luồng mắt mình. Anh trả l�i:
- Cám Æ¡n bác. Ä?ể hôm saụ
Hắn có dáng nhã thiệp, và một nụ cư�i nhũn nhặn, dễ thương. Quần áo sạch sẽ, tóc chải g�n. Nhưng những đi�u ấy, không biết tại sao, chỉ là m Mân ghét thêm hắn. Hình như trong anh có tiếng nhủ thầm: Hãy coi chừng! Hãy coi chừng cái b� ngoà i ấy!
Ä?áp lại lá»?i má»?i nhã thiệp của hắn, Mân đã lấy má»™t giá»?ng hÆ¡i xẵng, hoặc Ãt ra cÅ©ng khô khan. NhÆ°ng mà anh không thấy tá»± thẹn vì sá»± thiếu lá»… Ä‘á»™ kia; trái lại anh có má»™t chút thá»?a thuê trong thâm tâm.
Sau đó mấy hôm, vú già lại nói chuyện vá»›i Mân vá»? ngÆ°á»?i láng giá»?ng mớị Vú kể rằng lúc sáng, má»™t ông Phó lý ghé và o hà ng hắn uống rượu, rồi ra chợ; má»™t lát sau hắn bắt được trên bà n cái túi, mở ra thấy mấy tá»? bạc; hắn vá»™i và ng thuê xe ra chợ, rồi chạy sục khắp chợ tìm cho được ngÆ°á»?i khách lÆ¡ Ä‘á»…nh kia, giao giả cẩn tháºn.
Câu chuyện ấy khiến Mân cà ng ác cảm với hắn thêm. Anh nuôi sâu cái định kiến vô lý rằng hắn chỉ có thể là một đứa gian tham. Chà ! Nếu một hôm nà o đó, ngư�i ta bắt chộp được hắn đang pha nước và o rượu, hẳn Mân sẽ bằng lòng vô cùng. Anh gắt đuổi vú già xuống bếp. Anh cảm thấy hơi lo ngại, lo ngại cho lòng tự ái, như khi nghe ai đưa lý lẽ để đánh đổ một tin tưởng hồn nhiên nhưng sâu sắc của mình.
Sau cùng, Mân nghÄ© rạ Chà , đó chỉ là má»™t tấn kịch dà n mặt. Hắn đã bà y ra kế ấy để chiêu khách đến cá»a hà ng má»›i của hắn. Ông Phó lý nà o đó chỉ là ngÆ°á»?i hắn thuê đóng trò. ý nghÄ© đó là m cho Mân hả hê.
Má»™t buổi sáng, Mân vừa ra cá»a, má»™t toán con nÃt đùa nhau xô cả và o anh. Sách vở anh cầm trong tay văng ra Ä‘Æ°á»?ng. Chúng vá»™i bá»? chạỵ Vừa lúc ấy, Tạo Ä‘i ngang qua, ý chừng lên phố. Hắn kêu lên:
- Ngỗ nghịch thế thì thôi!
Ä?oạn cúi xuống nhặt há»™ má»™t quyển vở. Mân vá»™i tranh nhặt, nhÆ°ng không kịp. Hắn phủi bụi cẩn tháºn, trao trả Mân và nói:
- Con nÃt mình không biết dạy dá»—, đứa nà o cÅ©ng há»—n xược.
Hắn kèm l�i nói bằng một nụ cư�i như để cầu xin tha thứ cho b�n trẻ.
Mân nói: "Cám ơn", đoạn g�i xe lên trư�ng. Anh tự nhằn mình vì đã để phải chịu ơn hắn. Hắn cà ng đáng ghét.
Bà i luáºn lý dạy hôm ấy, vá»? sá»± công bằng, hiến dịp cho Mân nghÄ© vá»? hắn má»™t cách đúng đắn hÆ¡n. NgÆ°á»?i ta Ãt khi kiểm soát lòng mình, vì lÆ°á»?i biếng, và nhất là vì nhát gan; ngÆ°á»?i ta sợ không biện giải được cho những hà nh Ä‘á»™ng, những tình cảm của mình. Mân nháºn thấy mình vô lý. Anh đã bất công vá»›i Tạá»? Hắn có là m gì anh đâủ Trái lại hắn lịch thiệp và ân cần vá»›i anh.
Mân tá»± há»?i duyên cá»› cái ác cảm lạ lùng kiạ Có lẽ bởi Tạo là ngÆ°á»?i chứng kiến má»™t quãng Ä‘á»?i suy bại của anh chăng? NhÆ°ng không, ác cảm của anh cÅ© hÆ¡n kia; nó đã dáºy lên Ä‘á»™t ngá»™t ngay từ cuá»™c giáp mặt đầu tiên; anh thấy phiá»?n rầy bá»±c bá»™i khi vừa trông thấy hắn. Mấy lâu nay anh vẫn lánh mặt hắn - tuy vẫn chú ý ngầm - để tránh cái phiá»?n bá»±c khó hiểụ Mân nghÄ© rằng cái phiá»?n bá»±c ấy thuá»™c vá»? vợ chồng trÆ°á»›c khi lan sang địa hạt tinh thần; chắc hắn có má»™t cái cằm hay má»™t cái mÅ©i không Æ°a mắt anh.
Từ đó Mân để tâm quan sát hắn. Anh thừa những dịp hiếm hắn đứng ở vÆ°á»?n sau để ghé mắt qua khe vách nhìn trá»™m rất lâụ Anh không tìm ra sá»± gì mớị Mặt hắn vẫn có vẻ hồn háºu, trong những nét cân đối, tròn trặn. Sau anh nghÄ© ra: lá»—i của anh là đã nhìn kỹ quá. Khi mình tò mò ngắm má»™t ngÆ°á»?i thân, bạn mình hay mẹ mình chẳng hạn, khi mình để ý đến từng nét lông mà y, từng và nh môi, từng nếp mi mắt, thì mình nháºn thấy - Ä‘iá»?u nà y có vẻ trái ngược nhÆ°ng mà quả thá»±c thế - ngÆ°á»?i ấy không giống bạn mình, mẹ mình nữạ
Má»™t hôm vú già báo rằng Tạo đánh tiếng muốn nhá»? Mân thảo há»™ cái Ä‘Æ¡n xin mở thêm cái tiểu bà i má»™t nhãn rượu khác. Tin ấy khiến Mân vui thÃch: bây giá»? anh nắm được chứng cá»› cái là m Æ¡n của hắn sáng hôm ná»? chỉ là vị lợị NhÆ°ng anh không quên lợi dụng dịp tốt nà y để tìm hiểu cái Ä‘iá»?u là m anh thắc mắc từ mấy hôm. Anh bảo vá»›i vú già hẹn hắn đúng tám giá»? tối sang nhà anh.
Chiá»?u hôm ấy anh Ä‘i mượn má»™t chiếc đèn lá»›n, Ä‘em vá»? treo giữa nhà . Ai hiểu được sá»± bố trà chu đáo của anh, để Ä‘i tá»›i mục Ä‘Ãch nhá»? nhặt nhÆ° thế nà o, tất phải buồn cÆ°á»?ị
Ä?èn treo thắp sáng choang. Sau bữa cÆ¡m, Mân ngồi là m việc ở bà n, nghÄ©a là quay lÆ°ng ra cá»áº¡ Khi Tạo đến, tiếng guốc trên báºc đá sẽ báo trÆ°á»›c. Ä?ợi hắn và o quá ngưỡng cá»a má»™t chút, anh sẽ vụt quay nhìn rạ Anh không lóa mắt, vì đã quen vá»›i ánh sáng cây đèn trên bà n là m việc. Lúc đó, ngá»?n đèn lá»›n sẽ chiếu chênh chếch xuống mặt hắn, và là m nổi báºt những nét lồi lõm.
Cái việc xảy ra y như Mân đã dự đoán. Gần tám gi� tối, Tạo bước và � Mân xô ghế rất mạnh, quay nhìn. Một nỗi sững s� đột ngột chiếm lấy anh, lẫn với cái cảm giác phi�n bực mà anh đã từng biết rõ.
Là m sao lâu nay anh không nháºn thấy Ä‘iá»?u đó? Mặt hắn phảng phất giống mặt Bạc Hóị