Re: Kỹ thuật nuôi trồng lan
Kỹ thuật nuôi trồng và chăm sóc cattleya
A: Nhiệt độ, ẩm độ và sự tưới nước .
Cattleya là giống Lan có thể sống được ở vùng nóng và vùng ôn đới, đặc biệt đây là giống rất thích nghi với điều kiện khí hậu và thời tiết của Việt Nam, với một biên độ rất rộng. Chính vì thế nó được trồng và phát triển rất mạnh ở tất cả các nơi, các tỉnh phía Nam, các tỉnh phía Bắc và ngay cả trên vùng cao nguyên, tuy nhiên cách trồng có khác nhau.
Cattleya phát triển rất tốt ở không khí mát và ẩm, nhiệt độ lý tưởng cho Cattleya là 21oC vào ban ngày và 16oC vào ban đêm, vùng thích hợp cho loài này là vùng Bảo Lộc. Dù vậy, Lan Cattleya vẫn tăng trưởng và có thể phát triển ở một nhiệt độ cao hơn nhiệt độ lý tưởng 18oC vào ban ngày và 15oC vào ban đêm, đó là nhiệt độ bình thường của các tỉnh phía Nam. Nhưng dẫu sao nhiệt độ lý tưởng vẫn là nhiệt độ giúp cây tăng trưởng tốt nhất. điều này được minh chứng bằng khí hậu mát ẩm của Đà Lạt, mặc dầu các nhà vườn của Đà Lạt ít sử dụng phân bón, nhất là phân vô cơ nhưng các cây Lan Cattleya của Đà Lạt vẫn phát triển với kích thước lớn hơn so với cùng một loài trong điều kiện Thành phố Hồ Chí Minh. Ngoài ra, cây Lan Cattleya cũng phát triển tốt ở những vùng khí hậu của mùa đông với nhiệt độ 13oC vào ban ngày và 10oC vào ban đêm, đó là nhiệt độ của các tỉnh phía Bắc.
Do đó có thể nói rằng, các loài thuộc giống Cattleya có thể trồng và ra hoa khắp nơi ở nước ta, tuy nhiên vùng lạnh và mát nên trồng loại C, LC, SLC, BLC, BSLC như thế sự ra hoa của các loài này mới đều đặn hơn, phải nhớ rằng, các giống Lan Cattleya đều được xuất phát từ 2 nguồn: Một nguồn từ vùng nóng ẩm của Brazin, một nguồn từ vùng đồi núi trên các cao nguyên của Colombia và Mêhicô thì cần nhiệt độ mát hơn tương tự Sophronitis là một loại Lan vùng lạnh ẩm độ tương đối của không khí cần thiết cho sự phát triển của cây Lan là 40 – 70%.
Tưới nước là cần thiết để tăng ẩm độ của vườn Lan, tuy nhiên bạn phải nhớ rằng Cattleya là một giống Lan có giả hành mập, vì thế khả năng dự trữ nước của nó rất lớn. Do đó tưới nước thường xuyên sẽ làm cây èo uột, không phát triển và đôi khi làm cây chết do thối rễ. Tưới nước bằng cách nhỏ giọt thường xuyên vào chậu cũng không cho kết quả khả quan.
Ở TPHCM, đối với giống Lan Cattleya tưới nước là cần thiết, tuy nhiên với độ nhẹ sáng 50% tưới nước nhiều sẽ tạo ra một nhiệt độ thấp dưới 25oC làm cây khó ra rễ. Vì thế đối với giống Cattleya giữa các lần tưới phải có thời gian khô ráo để kích thích sự mọc rễ của cây.
Cách tưới nước thay đổi tùy vùng ở TPHCM, vào mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11 Lan Cattleya được tưới mỗi ngày 1 lần, một lần vào khoảng 10 giờ sáng, từ tháng 11 đến tháng 3 Lan được tưới mỗi ngày 2 lần, một lần vào 9 giờ sáng, một lần vào 3 giờ chiều, sở dĩ ta tăng số lần tưới trong thời gian này vì đây là mùa khô, ẩm độ không khí giảm đi rõ rệt. Vào tháng 3 đến tháng 4 ta giảm số lần tưới còn 1 lần/ngày để tạo mùa nghỉ cho Lan.
Ở Đà Lạt có sương mù thường xuyên nên ẩm độ cao do đó cách tưới Lan có khác nhiều so với thành phố chỉ tưới 1lần/tuần trong mùa nắng và hoàn toàn không tưới trong mùa mưa.
Các tỉnh phía Bắc có mùa khô ngắn còn các tỉnh từ Thừa Thiên đến Thuận Hải có mùa khô quá dài vì thế việc tưới nước phải được vận dụng một cách cụ thể cho từng vùng.
B: Ánh sáng
So với một số giống Lan thương mại khác sự che ánh sáng đối với loài Lan thuộc giống Cattleya thay đổi khác nhau tùy loài. Tuy nhiên ở mức độ che sáng 50% cường độ ánh sáng khoảng 12.000 – 200.000 1m/m2. Có thể áp dụng cho nhiều loài Lan Cattleya cần ánh sáng nhưng không trực tiếp. Một giàn che bằng tôn nhựa xanh rất tốt cho việc trồng Lan Cattleya, nếu Lan Cattleya được trồng trên sân thượng, nhà ở độ che sáng tốt nhất là 60% tức ánh sáng sử dụng 40% (16.000 1m/m2). Trong giàn Lan không treo các chậu sát vào nhau, phải có một khoảng cách từ 15 – 20cm khoảng trống giữa những chậu sẽ cho cây nhận đủ ánh sáng và thoáng khí ngoài ra đấy cũng là phương thức ngăn chặn ốc sên có hiệu quả. Tuy nhiên nếu Lan được trồng trên cao thì các cây phải được treo sát vào nhau để ngăn chặn bớt gió.
Nếu không có giàn che, Lan cũng có thể trồng trực tiếp ngoài ánh sáng với điều kiện là các cây được trồng từ nhỏ ở các chậu phải đặt sát vào nhau và tiểu khí hậu nơi đó phải mát và ẩm.
Biểu hiện của một cây Lan thừa ánh sáng là lá có thể bị cháy hoặc màu vàng, cây lùn thấp và rất cứng cáp. Ngược lại một cây thiếu ánh sáng thì màu xanh lá cây đậm, dáng cây yếu đuối dễ ngã. Một cây Lan Cattleya màu xanh nhạt ánh màu vàng hay tím là cây được trồng nơi vừa đủ ánh sáng.
Nếu cây Lan được trồng ở điều kiện ánh sáng tối ưu sẽ cho hoa có màu rất thắm, cánh hoa dày cứng không có khuynh hướng lắc lư, hoa thật to và ngược lại, nếu trồng ở ánh sáng yếu cây rất chậm ra hoa và khi ra hoa, hoa thường hay gục xuống, màu nhạt, quá nắng cây sẽ còi cọc, ra hoa bé thường hay bị háp nắng hoặc có khuyết tật.
C: Nhu cầu phân bón đối với loài Lan Cattleya
Các loài Lan thuộc giống Cattleya có thể ra hoa bất kỳ mùa nào trong năm với điều kiện các bộ phận sinh trưởng đủ khả năng phát triển thành một giả hành mới, chính vì thế việc bón phân cho Lan ngoài mục đích duy trì sự sinh trưởng và phát triển của cây Lan là nhằm điều khiển sự ra hoa các loài của giống này (ngoại trừ một số loài rất ít ra hoa theo mùa).
Phải luôn luôn nhớ rằng Lan Cattleya là một loài thực vật phụ sinh, do đó lá của nó giữ vai trò quan trọng trong việc hấp thụ dưỡng liệu, vì thế tưới phân bón bằng phương pháp phun sương lên toàn bộ cây sẽ tốt hơn rất nhiều so với cách tưới thẳng vào các giá thể trong chậu, phân có thể phun sương bằng hệ thống béc phun tự động hay bằng bình xịt thuốc sát trùng. Nếu số lượng Lan ít thì phương pháp nhúng phân ngập là rất tốt.
Phân được bón là các loại phân vô cơ có công thức 30-10-10 dùng cho cây con, 20-20-20 và 15-30-15 dùng cho cây đã trưởng thành được tưới 1 hoặc 2 lần/tuần, với nồng độ một muỗng cà phê (1gam) pha trong 4 lít nước. Khi các giả hành chớm nụ hoa ta bón các loại phân 10-20-20, 6-30-30 với nồng độ và chu kỳ như trên, để đảm bảo một sự đậu hoa chắc chắn với những hoa to và đẹp.
Nếu cây Lan của bạn đã đủ sức khỏe và bắt đầu mọc chồi mới bạn muốn có một chậu hoa Cattleya nở trong vòng 3 tháng tới, bạn sẽ thỏa mãn yêu cầu dễ dàng bằng cách dùng phân 6-30-30 hoặc 10-55-10 với cách tưới như trên. Phải nhớ rằng luôn luôn có sự mâu thuẫn giữa sinh trưởng và phát dục, một điều kiện bất lợi về sinh trưởng cũng làm cho cây trổ hoa. Do đó khi cây ra hoa nhiều nó sẽ kiệt sức, vì thế nên cây Lan được trồng theo đúng nhu cầu về môi trường sống của nó mà ra hoa kém, bạn hãy suy xét lại xem trong quá trình nuôi dưỡng có lầm lẫn gì không? Một cây đến tuổi trưởng thành có đủ sức khỏe tất nhiên sẽ phát dục. vì thế nếu cây yếu ta không nên thúc cây ra hoa, cây sẽ bị mất sức. Sự thúc đẩy ra hoa chỉ được dùng khi cây mạnh khỏe hoặc trong vài trường hợp đặc biệt.
Có thể dùng phân vô cơ và hữu cơ hỗn hợp loãng sẽ cho kết quả tốt trong sự tăng trưởng. Trước mùa ngừng tăng trưởng một tháng, trong suốt một tháng bạn bón cho Lan loại phân 10-20-30 hoặc 6-30-30 để tạo một sự cứng cáp cho cây trước khi cây vào mùa nghỉ, trong tháng nghỉ của cây, lúc này ta sẽ ngưng tưới phân hoàn toàn.
: Cấu tạo giá thể đối với loài Lan thuộc giống Cattleya
Cấu tạo giá thể là điều kiện quyết định sự phát triển của Lan Cattleya, vì thế việc cấu tạo giá thể thay đổi tùy theo vùng và tùy theo mùa trong năm. phương pháp trồng trên thân cây sống và thân cây chết thì giá thể chính là lớp vỏ của thân cây được trồng. Phương pháp trồng chậu thì giá thể quá bị bít giúp người trồng ít phải tưới nước, nhưng cây rất dễ bị chết vì thối rễ, nhất là trong mùa mưa. Một giá thể với phần đáy thật thoáng tránh được sự úng nước và phần bề mặt hơi khít, kín rất tốt cho sự phát triển của Cattleya.
Đối với vùng lạnh, cấu tạo giá thể quá thông thoáng sẽ bất lợi cho sự sinh trưởng, vì nhiệt độ lạnh ban đêm sẽ làm cho các đầu rễ đui đi và bộ rễ teo dần, cây phát triển èo uột. một giá thể bít kín sẽ giúp rễ có độ ẩm để phát triển, do đó ở Đà Lạt người ta dùng dớn vụn làm giá thể trồng lan.
E: Mùa nghỉ của Lan
Cattleya là một giống Lan có mùa nghỉ ở điều kiện khí hậu và thời tiết Việt Nam, ta nên cho cây Cattleya nghỉ mỗi năm một tháng, ở các tỉnh phía Nam mùa nghỉ của các Cattleya là trong suốt tháng 4, các tỉnh phía Bắc trong tháng 1, các tỉnh từ Thuận Hải đến Thừa Thiên mùa nghỉ bắt đầu trong tháng 8.
Trong mùa nghỉ cây không đòi hỏi dinh dưỡng và tưới nước (vì thế trong mùa này nên để cây vào chỗ khô và mát) chỉ duy trì lượng nước tưới 1lần/ngày. Độ che sáng 10% để giảm nhiệt độ, nhiệt độ thích hợp trong mùa nghỉ của Cattleya càng thấp càng tốt, khoảng 10oC cho vùng lạnh và 25oC cho vùng nóng.
F: Thay chậu và nhân giống Cattleya
Lan Cattleya trồng và phát triển trong chậu dù cẩn thận thế nào đi nữa cũng có một số rễ bị thối. Ngoài ra Lan Cattleya phát triển rất nhanh do đó việc thay chậu nên tiến hành đồng thời với việc nhân giống. Khi quan sát thấy giả hành bắt đầu mọc ra khỏi mép chậu thì ta nghĩ đến việc thay chậu vì Cattleya có giả hành nên khi thay chậu rất dễ bị “xốc”.
Việc thay chậu tốt nhất nên thực hiện vào đầu mùa mưa cây sẽ phát triển rất mạnh. Tuy nhiên, Cattleya có thể thay chậu vào bất kỳ thời gian nào vẫn đảm bảo cây sống với tỷ lệ cao.
Chậu Lan Cattleya với mười giả hành, có thể cắt trước đó thành 3 đoạn, 4 tháng trước mùa nghỉ, và để nguyên tại chỗ. Trét sơn hoặc vôi vào vết cắt rồi phun hỗn hợp thuốc trừ nấm và thuốc kích thích rễ… Khi đến mùa nghỉ, mỗi đoạn sẽ có một giả hành mới vừa đủ trưởng thành để chịu đựng trong mùa nghỉ, khi mùa mưa đến, ta tách mỗi đoạn ra và trồng vào một chậu mới. Tách chiết kết hợp với thay chậu vào đầu mùa mưa sẽ đảm bảo cho chậu Lan đủ khả năng trổ hoa ngay trong năm đó.
Muốn thay chậu Cattleya, ta ngâm chậu vào một chậu nước có pha thuốc ngừa rêu, trong thời gian nửa giờ đến một giờ, các rễ sẽ tróc ra. Dùng kéo nhọn đã khử trùng cắt bỏ những rễ thối và những rễ quá dài chỉ chừa lại 1 đoạn 10cm. cuối cùng cột chặt cây Lan vào chậu mới và đặt chậu vào chỗ ẩm mát đến khi ra rễ lúc ấy bắt đầu mới cho giá thể vào chậu và đưa chậu vào vị trí cũ.
Sau khi thay chậu, cây được phun dung dịch kích thích rễ sau đó cây để khô không tưới nước một tuần khi mới thay chậu và lần tưới nước đầu tiên trở lại là dung dịch Atonic pha lẫn với B1 loại dùng cho thực vật hoặc dùng dung dịch Root-Plex cũng được, liều lượng dùng pha 1cc với 4lít nước.
Lưu ý không bao giờ đặt giá thể vào chậu trước khi ra rễ. Nếu bạn sợ giả hành nhăn nheo vì mất nước thì có thể để tạm vài cục than có kích thước to ở đáy chậu.
Lan Cattleya có thể nhân giống bằng cách tách chiết 3 giả hành một, khác với Dendrobium, Cattleya là một giống Lan có giả hành nhưng không có thân vì thế tách chiết dưới 3 giả hành cây sẽ phát triển rất yếu. Nếu cây bị nhiễm bệnh, mắt trên căn hành bị thối đi, cây sẽ không tạo chồi (Keiki) như giống Dendrobium, để hình thành một cây con mới trên ngọn thân. Có rất ít trường hợp cây Lan Cattleya với bộ rễ phát triển rất mạnh, lá xanh tốt, nhưng các mắt trên căn hành bị hư thì có thể một vài chồi bằng hạt gạo hình thành trên giả hành ngay chỗ tiếp giáp với căn hành. Tuy nhiên một sự hình thành như vậy, cây sẽ rất yếu khi nuôi dưỡng trở lại, cây muốn ra hoa phải có thời gian tối thiểu là 3 năm. Nếu cây Lan Cattleya thuộc loại giống hiếm quý mà sự tách chiết là cần thiết, có thể chiết hai tép một và để nguyên tại chỗ khi nào cây hình thành một giả hành mới và đủ trưởng thành, ta có thể lấy ra và trồng vào một chậu mới.
G: Sâu bệnh và các vấn đề khác :
Đối với các loài thuộc giống Cattleya thường xuất hiện các loài rệp son ánh màu nâu, các loài này thường bám vào lá, giả hành và cả căn hành để hút nhựa nhưng nguy hiểm hơn cả là loài rệp này sẽ bám vào mắt ngủ: hút nhựa lâu ngày sẽ làm các mắt ấy chết đi.
Vật thể màu nâu hình tròn mà ta thấy chỉ là một lớp vỏ che chở cơ thể rệp. Nếu ta làm lệch vị trí của vỏ sẽ gây chết cho loài rệp này. Tuy nhiên nếu không phòng ngừa thường xuyên loại rệp này sinh sản rất nhanh sẽ gây tác hại cho vườn Lan không ít.
Loại gián cánh và bọ trĩ cũng thường hay cắn phá rễ và chỉ xuất hiện trong các giá thể cấu tạo bằng xơ dừa vỏ cây mục, dớn vụn hoặc do sử dụng quá nhiều các loại phân hữu cơ dưới dạng xác như: bánh dầu, phân bò… có thể trừ chúng dễ dàng bằng các loại thuốc sát trùng như Bassa với nồng độ 1/100. Tốt hơn hết là ngừa chúng theo chu kỳ 2 tháng/lần bằng các loại thuốc nói trên.
Ở nơi quá ẩm, các loài ốc sên xuất hiện trong các chậu Lan không những ăn hết các rễ non, mà còn tiết ra các chất làm thối các chồi mới mọc. Loại trừ các loài này bằng các mồi trộn Matandehit hay rau cải, xà lách đặt trong rổ để ở góc vườn, các loài ốc sên sẽ ra ăn xà lách ban đêm, ta dùng đèn bắt chúng.
Bệnh thối đọt ở Cattleya hoặc thối lá, có thể bắt đầu bằng sự cháy nắng, sau đó các mầm bệnh và virut lan truyền rất nhanh chóng. Nhiễm bệnh có thể ở lá, giả hành hay căn hành. Phần nhiễm bệnh mềm đi có màu nâu sẫm và lan truyền, tốt nhất là cắt bỏ những phần bị xâm nhiễm và bôi lên vết cắt bằng Vadơlin + thuốc nấm cho đến khi không có một dấu hiệu mềm thối nơi mặt cắt ấy. Phần bị bệnh nên hủy bỏ ở nơi thật xa bằng lửa. Tốt nhất nên ngừa thường xuyên bằng các loại thuốc ngừa nấm như Zineb, Topsil, Benomyl, Bordo Cop Super 25 wp và Cocman… một tuần một lần.
*** Nguồn tư liệu từ Cty TNHH Hoàng Hoà .
