-
Ä?INH TIÊN HOÀNG
CHÆ¯Æ NG I
THỜI NIÊN THIẾU
Ä?inh Bá»™ LÄ©nh (1) sinh năm 923 - ngÆ°á»?i ở Hoa LÆ° Ä?á»™ng (Huyện Gia Viá»…n, Tỉnh Ninh Bình), con ông Ä?inh Công Trứ là m Thứ SỠở Hoan Châu vá»? Ä‘á»?i DÆ°Æ¡ng Diên Nghệ và đá»?i Ngô VÆ°Æ¡ng Quyá»?n.
Ä?inh Công Trứ mất sá»›m, Bá»™ LÄ©nh phải theo mẹ vá»? ở quê. Bá»™ LÄ©nh được mẹ lo cho việc há»?c tá» tế. Trong là ng, có thầy đồ nổi tiếng văn hay chữ tốt; bà cho Bá»™ LÄ©nh theo há»?c.
Bá»™ LÄ©nh rất thông minh, nhÆ°ng Ãt chăm chỉ. TÃnh tình rất hiếu Ä‘á»™ng. Có nhiá»?u mÆ°u trà vượt hÆ¡n lÅ© trẻ cùng lá»›p tuổi vá»›i ông ở trong lòng…
Ông thÆ°á»?ng theo chÆ¡i vá»›i đám trẻ chăn bò ngoà i đồng cá»?, cạnh bìa rừng. Nhiá»?u lúc mê chÆ¡i, bá»? quên giá»? há»?c, mẹ ông phải "cầm roi" Ä‘i gá»?i vá»?. Trò chÆ¡i ông thÃch nhất là chia phe ra để "đánh giặc giả". Ä?ám trẻ chăn bò được ông tụ táºp lại, khoảng hai mÆ°Æ¡i đứa, chia là m hai phe. Tráºn đánh kéo dà i bao lâu, cuối cùng phe Bá»™ LÄ©nh cÅ©ng toà n thắng - bắt được nhiá»?u tù binh, giết được nhiá»?u "tên giặc" nhất. Bá»™ LÄ©nh cho quân của mình bẻ bông lau là m cá»?. Cá»? bông lau luôn chiến thắng oanh liệt. Ä?ám trẻ trong là ng rất kÃnh sợ Bá»™ LÄ©nh , gá»?i Bá»™ LÄ©nh bằng "anh", dầu có đứa bằng tuổi, hay lá»›n hÆ¡n.
Sau má»—i tráºn đánh thắng vẻ vang ấy, Bá»™ LÄ©nh bắt "quân lÃnh" là m kiệu bằng tay khiêng ông Ä‘i dá»?c bìa rừng. Toán Ä‘i sau, tay cầm cá»? bông lau, reo hò tung hô ầm Ä© vang Ä‘á»™ng má»™t góc núi.
Trong dân gian có truyện kể lại rằng, má»™t hôm Bá»™ LÄ©nh "đại thắng", hứng chà ra lệnh bắt má»™t con nghé (bò nhá»?, con) ra là m thịt để "khao quân". Ä?ám trẻ tuân lệnh. Chúng chạy và o xóm mượn xoong nồi, dao, tô bát... ra để là m thịt bò ! Cùng nhau ăn uống no nê rồi, chiá»?u lùa bò vá»?, "Tên lÃnh" có bò bị là m thịt hoảng sợ, khóc lóc. Bá»™ LÄ©nh trấn an, bà y kế để vá»? nhà khá»?i bị chủ đánh : Ông dã để dà nh sẵn chiếc Ä‘uôi bò, bèn đến cắm và o má»™t hang đá. Sai đám trẻ lấp đá, chừa Ä‘uôi bò thò ra má»™t Ä‘oạn.
Ông chỉ và o Ä‘uôi bò - bảo "tên lÃnh" mất bò nói:
- Mà y cứ v� thưa lại là bò chạy kẹt và o hang đá... Nếu không tin, cứ lên đây mà coi !
CHÆ¯Æ NG II
LOẠN 12 SỨ QUÂN
Thế lực nhà Ngô bấy gi� ngà y mỗi kém, giặc giã nổi lên khắp m�i nơi. Nam Tấn Vương (Ngô Xương Văn) phải thân chinh đi đánh dẹp. Khi đi đánh giặc ở hai thôn Thái Bình, không may bị tên bắn chết.
Từ khi DÆ°Æ¡ng Tam Kha tiến ngôi nhà Ngô đến lúc bị truất bá»?, rồi Ngô XÆ°Æ¡ng Văn lên ngôi - những ngÆ°á»?i thổ hà o ở các nÆ¡i nhÆ° bá»?n Trần Lãm, Kiá»?u Công Hoãn... Ä‘á»?u xÆ°á»›ng lên Ä‘á»™c láºp, tá»± trị, xÆ°ng là Sứ quân; là m chúa má»™t vùng - không chịu vá»? thần phục Triá»?u Ngô. Bởi váºy, nhà vua cứ phải Ä‘i đánh dẹp mãi, mà không yên được ! Ä?ến khi Nam Tấn VÆ°Æ¡ng bị giặc bắn chết, con là Ngô XÆ°Æ¡ng Xà (Thiên Sách VÆ°Æ¡ng) lên nối nghiệp, nhÆ°ng thế nhà vua lúc ấy suy nhược lắm, không ai chịu thần phục nữa ! Ngô XÆ°Æ¡ng Xà phải vá»? đóng giữ đất Bình Kiá»?u. TÆ°á»›ng của nhà Ngô là Ä?á»— Cảnh Thạc cÅ©ng giữ má»™t chá»—, xÆ°ng là Sứ quân.
Lúc bấy gi� trong nước có cả thảy 12 Sứ quân, gây ra cảnh nôi loạn kéo dà i hơn 20 năm.
Mư�i hai Sứ quân đó là :
1. Ngô Xương Xà đóng giữ Bình Ki�u (nay là là ng Bình Ki�u, phủ Khoái Châu, Hưng Yên).
2. Ä?á»— Cảnh Thạc chiếm giữ Ä?á»— Ä?á»™ng Giang (thuá»™c huyện Thanh Oai).
3. Trần Lãm Xưng là Trần Minh Công trấn giữ Bố Hải Khẩu (Kỳ Bố, tỉnh Thái Bình).
4. Ki�u Công Hãn, xưng là Ki�u Tam Chế giữ Phong Châu (huyện Bạch Hạc).
5. Nguyá»…n Khoan, xÆ°ng là Nguyá»…n Thái Bình chiếm Tam Ä?à i (phủ VÄ©nh TÆ°á»?ng).
6. Ngô Nhất Khánh, xÆ°ng là Ngô Lãm Công đóng giữ Ä?Æ°á»?ng Lâm (Phúc Thá»? - SÆ¡n Tây).
7. Lý Khuê, xÆ°ng là Lý Lang Công đóng giữ Siêu Loại (Thuáºn Thà nh).
8. Nguyễn Thủ Tiệp, xưng là Nguyễn Lịnh Công, giữ Tiên Du (Bắc Ninh).
9. Lữ Ä?Æ°á»?ng, xÆ°ng là Lữ Tà Công chiếm đóng Tế Giang (Văn Giang, Bắc Ninh).
10. Nguyá»…n Siêu, xÆ°ng là Nguyá»…n Hữu Công, giữ Tây Phù Liệt (Thanh Trì, Hà Ä?ông).
11. Kiểu Thuáºn, xÆ°ng là Kiểu Lịnh Công, trấn đóng Hồi Hồ (Cẩm Khê, SÆ¡n Tây).
12. Phạm Bạch Hổ, xÆ°ng là Phạm Phòng Ã?t giữ Ä?ằng Châu (HÆ°ng Yên).
CHÆ¯Æ NG III
Ä?INH BỘ LĨNH VỀ GIÚP SỨ QUÂN TRẦN MINH CÔNG
Ä?Ã?NH DẸP Ä?ƯỢC 2 SỨ QUÂN Ä?ẦU TIÊN
Tuy ở quê nhà Hoa LÆ°, Ä?inh Bá»™ LÄ©nh được dân là ng quý phục, theo ông rất đông; nhÆ°ng vì không hòa vá»›i ngÆ°á»?i chú - Bá»™ LÄ©nh cùng con là Ä?inh Liá»…n sang giúp cho sứ quân Trần Minh Công ở Bố Hải Khẩu (Phủ Kiến XÆ°Æ¡ng, Thái Bình).
Trần Minh Công thấy tÆ°á»›ng Bá»™ LÄ©nh khôi ngô, lại có chà khÃ, ứng đáp binh sách là u là u; tin tưởng cho giữ binh quyá»?n. Sau đó Ãt lâu, Trần Minh Công mất, Ä?inh Bá»™ LÄ©nh Ä‘em quân vá»? giữ Hoa LÆ°. Ngà y đêm chiêu má»™ binh sÄ©, những ngÆ°á»?i hà o kiệt, hùng cứ má»™t phÆ°Æ¡ng, đợi ngà y dẹp loạn.
Năm Tân Hợi (951) Ä‘á»?i Háºu Ngô VÆ°Æ¡ng, Nam Tấn VÆ°Æ¡ng và Thiên Sách VÆ°Æ¡ng đã Ä‘em quân và o đánh mấy lần, nhÆ°ng không được. Uy thế của Bá»™ LÄ©nh ở Hoa LÆ° rất mạnh, dân chúng hết lòng tôn sùng, ủng há»™ ông nhÆ° xÆ°a.
Ä?inh Bá»™ LÄ©nh nói vá»›i quân sÄ© :
- Thuở trÆ°á»›c, ta có lòng vá»? giúp cho Minh Công dẹp loạn, dá»±ng nghiệp lá»›n - nay Minh Công đã mất - chà ta quyết không thể để cho nÆ°á»›c nhà ná»™i loạn, xâu xé, đánh giết nhau kéo dà i… Các ngÆ°Æ¡i hãy hết lòng giúp ta thống nhất giang sÆ¡n Ä?ại Việt. Ta sẽ tùy công trạng mà tưởng thưởng xứng đáng; các ngÆ°Æ¡i hãy tin ở ta…
Nhà Ngô suy sụp, Ngô XÆ°Æ¡ng Xà chỉ chiếm giữ má»™t vùng nhá»? ở Bình Kiá»?u, không còn hy vá»?ng dá»±ng lại nghiệp cÅ©. Ä?inh Bá»™ LÄ©nh cho quân Ä‘i do thám tất cả 11 sứ quân, để chuẩn bị tiến công dẹp loạn.
Tin của quân thám báo cho biết, Sứ quân Phạm Phòng Ã?t ở Ä?ằng Châu (HÆ°ng Yên) chÆ°a đủ mạnh bằng các Sứ quân khác. Ä?inh Bá»™ LÄ©nh bà n vá»›i các tÆ°á»›ng vá»? phò giúp ông nên đánh dẹp dần từng Sứ quân - từ yếu đến mạnh. Thâu gồm được các Sứ quân yếu là có thể tiêu diệt được các sứ quân khác, dầu là hùng mạnh.
Bá»™ LÄ©nh ra lệnh xuất quân tiến vá»? Ä?ằng Châu, ông thánh chinh cầm quân Ä‘i đầu. Cây cá»? bông lau thuở nhá»?, đã được thay bằng ngá»?n cá»? lá»›n Ä‘á»? chói, thêu bốn chữ và ng: "Cứu dân, dẹp loạn"; phất phá»›i tung bay giữa hà ng quân Ä‘ang ồ ạt xuất tráºn.
Quân của Phạm Phòng Ã?t trấn giữ dá»?c ranh giá»›i đánh trả không được, phải rút chạy vá»? phủ Sứ quân. Ä?inh Bá»™ LÄ©nh Ä‘iá»?u binh thần tốc, vây hãm phủ Sứ, cho loa gá»?i Phạm Bạch Hổ ra hà ng, để tránh đổ máu. Ông không muốn gây tổn hại cho binh sÄ©, dân chúng; nên chỉ siết chặt vòng vây mà không đánh.
Sau mấy ngà y bị vây hãm, lượng sức không thể chống cá»± vá»›i quân Ä?inh Bá»™ LÄ©nh - Sứ quân Phạm Phòng Ã?t đã xin hà ng…
Hà ng được Sứ quân Phạm Phòng Ã?t xong, Ä?inh Bá»™ LÄ©nh cắt tÆ°á»›ng ở lại giữ phủ Sứ - Ä‘iá»?u hà nh má»?i việc; liá»?n dẫn quân tiến đến Ä?á»— Ä?á»™ng Giang của Sứ quân Ä?á»— Cảnh Thạc, vá»›i khà thế rất hăng.
Ä?á»— Cảnh Thạc nguyên là TÆ°á»›ng nhà Ngô, ông giá»?i việc binh bị - nên đốc quân ra nghinh chiến vá»›i Ä?inh Bá»™ LÄ©nh.
Sau hai ngà y đêm giao chiến ác liệt quanh Ä?á»— Ä?á»™ng; Ä?á»— Cảnh Thạc bị Ä?inh Bá»™ LÄ©nh chém trá»?ng thÆ°Æ¡ng, phải chạy vá»? phủ. Quân Cảnh Thạc tan rã, rút chạy vá»? cố thủ ở phủ Sứ. Quân Ä?inh Bá»™ LÄ©nh Ä‘uổi theo, phá được quân Cảnh Thạc, chiếm lấy phủ Sứ Ä?á»— Ä?á»™ng Giang…
Xuất quân lần đầu, Ä?inh Bá»™ LÄ©nh đã dẹp yên được hai sứ quân; thanh thế lừng lẫy… dân chúng ở hai phủ Sứ đón chà o Ä?inh Bá»™ LÄ©nh nhÆ° má»™t vị anh hùng…
CHÆ¯Æ NG IV
Ä?INH BỘ LĨNH TIẾP TỤC DẸP LOẠN,
THá»?NG NHẤT Ä?ẤT NƯỚC
Trong lịch sá» Việt Nam chÆ°a có thá»?i kỳ nà o đất nÆ°á»›c bị chia cắt thà nh nhiá»?u mảnh; các phe xâu xé, tranh già nh nhau, gây cảnh ná»™i loạn dà i đến hÆ¡n 20 năm nhÆ° thá»?i Háºu Ngô VÆ°Æ¡ng nà y.
Dân chúng ở các vùng có Sứ quân cai trị, tha hồ đặt ra luáºt lệ riêng; luôn bị áp chế, Ä‘i lÃnh, đóng góp cho việc binh Ä‘ao - rất là cá»±c khổ. Ä?inh Bá»™ LÄ©nh đã nhìn thấy được quốc nạn, cùng nguyện vá»?ng tha thiết của ngÆ°á»?i dân, nên quyết tâm đánh dẹp các Sứ quân; Ä‘em giang sÆ¡n vá»? má»™t mối.
ChÃn Sứ quân còn lai tÆ°Æ¡ng đối mạnh, nhÆ°ng Ä?inh Bá»™ LÄ©nh quyết định xuất quân sang phủ Khoái Châu, đánh và o Bình Kiá»?u của Ngô XÆ°Æ¡ng XÃ. Ông nói vá»›i các tÆ°á»›ng sÄ© :
- Hôm nay chúng ta sẽ tiến binh v� Hưng Yên, đánh Khoái Châu, để tiêu diệt Thiên Sách Vương là ông vua nhu nhược cuối cùng của nhà Ngô. Còn Ngô Xương Xà là còn nội loạn và tai h�a v� sau cho công cuộc thống nhất đất nước. Các ngươi thấy thế nà o ?
Toà n thể tướng sĩ dưới c�, đ�u đồng thanh hô vang :
- Xin tuân lệnh…
Ä?oà n quân của Ä?inh Bá»™ LÄ©nh nay đã hùng mạnh hÆ¡n gấp nhiá»?u lần, vì các tÆ°á»›ng và binh lÃnh của 2 sứ quân bại tráºn Ä‘á»?u theo giúp ông rất đông. Ä?inh Bá»™ LÄ©nh cỡi ngá»±a, dÆ°Æ¡ng cá»? Ä‘i đầu, trong tiếng trống thúc quân vang rá»?n má»™t góc rừng…
Ngô XÆ°Æ¡ng Xà được báo tin có quân Ä?inh Bá»™ LÄ©nh đã trà n và o Khoái Châu, sức mạnh nhÆ° vỡ bá»? ! Ông cÅ©ng đã chá»? đợi ngà y nà y, để quyết đấu má»™t phen: nếu thắng được Ä?inh Bá»™ LÄ©nh, thì việc dá»±ng lại nghiệp cÅ© nhà Ngô má»›i có hy vá»?ng…
Ä?inh Bá»™ LÄ©nh cho thám báo quân chuyển "Tối háºu thÆ°" cho Thiên Sách VÆ°Æ¡ng kêu gá»?i đầu hà ng, để tránh cảnh chết chóc cho quân sÄ©. Ông còn hứa sẽ dà nh cho con cháu nhà Ngô đặc quyá»?n sau nà y để thá»? phụng tổ tiên…
Thiên Sách VÆ°Æ¡ng quyết chống cá»±, má»™t phen liá»?u sống chết vá»›i quân Ä?inh Bá»™ LÄ©nh. Tráºn chiến ác liệt chống chá»?i không nổi, tan rã, bá»? chạy vá»? thà nh. Quân của Ä?inh Bá»™ LÄ©nh trà n và o nhÆ° vÅ© bão : Thiên Sách VÆ°Æ¡ng đại bại. Chấm dứt triá»?u đại nhà Ngô má»™t thá»?i huy hoà ng !
Ä?ại quân của Ä?inh Bá»™ LÄ©nh thừa thắng kéo đến Phong Châu, đánh bại Sứ quân của Kiá»?u Tam Chế (tức Kiá»?u Công Hãn). Tiến chiếm Tam Ä?à i (phủ VÄ©nh TÆ°á»?ng) của Sứ quân Nguyá»…n Thái Bình (Nguyá»…n Khoan).
Chỉ trong vòng chÆ°a đầy má»™t năm, Ä?inh Bá»™ LÄ©nh đã đánh dẹp được tất cả các Sứ quân. Quân của ông kéo đến đâu, đánh thắng tá»›i đó; nên dân chúng, quân sÄ©, tôn ông là "Vạn - Thắng - VÆ°Æ¡ng".
CHÆ¯Æ NG V
Ä?INH BỘ LĨNH LÊN NGÔI HOÀNG Ä?Ế
Dẹp yên được ná»™i loạn 12 sứ quân, xóa bá»? hệ thống cai trị của các sứ quân; Ä?inh Bá»™ LÄ©nh đã có công lá»›n trong việc thống nhất đất nÆ°á»›c. Năm Máºu Thìn (968) Vạn Thắng VÆ°Æ¡ng lên ngôi Hoà ng Ä?ế, tức là Tiên Hoà ng Ä?ế, đặt quốc hiệu là Ä?ại Cồ Việt - đóng đô ở Hoa LÆ°. Tiên Hoà ng cho xây cung Ä‘iện, chế triá»?u nghi, định phẩm hà m quan văn quan võ, khen thưởng các chiến sÄ© có công. Tiên Hoà ng Ä?ế phong cho Nguyá»…n Bặc là m Ä?ịnh Quốc Công; Lê Hoà n là m Tháºp Ä?ạo TÆ°á»›ng Quân và phong cho con là Ä?inh Liá»…n là m Nam Việt VÆ°Æ¡ng.
Năm Nhâm Thân (972) Tiên Hoà ng lo ngại quân nhà Tống Ä‘em binh sang đánh phá, đặt ná»?n đô há»™, trong lúc nÆ°á»›c nhà má»›i được thống nhất còn suy yếu; sai Nam Việt VÆ°Æ¡ng Ä‘em đồ phÆ°Æ¡ng váºt sang cống nhà Tống. Vua nhà Tống sai Sứ sang phong cho Tiên Hoà ng là m Giao Chỉ Quáºn VÆ°Æ¡ng; và phong cho Nam Việt là m TÄ©nh Hải Quân Tiết Ä?á»™ Sứ.
Nháºn thấy trong dân có nhiá»?u ngÆ°á»?i quen thói lúc loạn, không chịu tuân theo luáºt lệ. Tiên Hoà ng phải dùng oai lá»±c để trừng trị những bá»?n gian ác: đặt vạc dầu ở trÆ°á»›c Ä‘iện, nuôi hổ báo ở trong vÆ°á»?n, rồi hạ lệnh há»… ai phạm tá»™i thì sẽ bá»? và o vạc dầu, hay cho hổ báo ăn. Hình luáºt uy nghiêm nhÆ° thế, kể cÅ©ng thái quá, nhÆ°ng nhá»? có những hình luáºt ấy; dân trong nÆ°á»›c má»›i dần dần được yên.
Tiên Hoà ng bá»? Trưởng láºp ấu - cho con út là Hang Lang là m Thái Tá». Con trưởng là Nam Việt VÆ°Æ¡ng Ä?inh Liá»…n đã theo Tiên Hoà ng ra tráºn mạc từ thuở má»›i khởi binh, còn khó khổ; nay không được ngôi Thái Tá», lấy là m tức giáºn. Ông đã sai ngÆ°á»?i giết Hạng Lang Ä‘i.
Năm Ká»· Mão (979) vua Tiên Hoà ng và Nam Việt VÆ°Æ¡ng bị tên Ä?á»— ThÃch giết chết. Sá» ghi lại rằng, trÆ°á»›c khi giết Vua, Ä?á»— ThÃch đêm nằm mÆ¡ thấy sao rÆ¡i và o miệng mình, tưởng là điá»?m báo mình sẽ được là m Vua - nên để tâm tìm dịp giết Tiên Hoà ng. Má»™t hôm Ä?á»— ThÃch thấy Tiên Hoà ng say rượu nằm trong cung, liá»?n lẻn và o giết Tiên Hoà ng rồi giết luôn Nam Việt VÆ°Æ¡ng Liá»…n… Ä?ình thần tìm bắt được Ä?á»— ThÃch Ä‘em là m tá»™i. Tôn Vệ VÆ°Æ¡ng Ä?inh Tuệ lên là m Vua.
Tiên Hoà ng Ä?ế là m Vua được 12 năm, thá»? 56 tuổi (mất năm 979). Ngá»?n cá»? Bông Lau thuở nhá»?, đã luyện chà Ä?inh Bá»™ LÄ©nh là m được việc lá»›n: dẹp tan loạn 12 sứ quân - thống nhất đất nÆ°á»›c…