Lục Vân Tiên - Nguyá»…n Ä?ình Chiểu

Ä?ôi dòng vá»? Tác giả

Tiểu-sá»­ Cụ Ä?ồ-Chiểu:

Cụ Nguyá»…n-đình-Chiểu, tá»± Mạnh-Trạch, hiệu Trá»?ng-Phủ (sau khi mù lấy hiệu Hối Trai), sinh ngày 12, tháng 5, năm Nhâm ngá»? ( 1er juillet 1822), ở làng Tân-Khánh, tổng Bình-trị thượng, huyện Bình-DÆ°Æ¡ng, phủ Tân-Bình, tỉnh Gia-Ä?ịnh. Cụ mất ngày 24 tháng 5, năm mậu-tý (3 juillet 1888) ở làng An-đức, tổng Bảo-An, quận Ba-tri, tỉnh Bến-Tre.
Cha là Nguyá»…n-đình-Huy, mẹ là TrÆ°Æ¡ng-thị-Thiệt. Ông là con cả của bà Thiệt, tuy vậy thuá»™c dòng thứ của ông Huy. Dòng chính của ông Huy vá»›i bà Phan-thị-Hữu có 2 con: Ä?ình-Lân và Thị-Phu. Bà há»? TrÆ°Æ¡ng có 7 con: các em của ông Ä?ình-Chiểu là Thị-Thục, Thị-Nữ, Thị-Thành; Ä?ình-Tá»±u, Ä?ình-Tá»±, và Ä?ình-Huân.
Ông đỗ tú-tài trong kỳ thi hương 1843 tãi Gia-Dịnh. Năm 24 tuổi ông ra Huế để thi hội. đ�c đư�ng nghe tin mẹ mất (10 December 1848) ông phải trở v� cư tang. Trên đư�ng v� ông bị bệnh, mù hai mắt. Ông h�c được ngh� thuốc từ thầy thuốc Trung. Năm sau v� đến nhà ông dạy h�c, sĩ-tử rất đông.
Truyện "Lục-vân-tiên" và "DÆ°Æ¡ng từ hà mậu" có lẽ được làm ra trong thá»? kỳ này. Trong đám há»?c trò, có Lê-Tăng-Quýnh, kính yêu và cám cảnh của thầy "Ä?ồ Chiểu", đã xin cha mẹ gả em gái của mình là Lê thị Ä?iá»?n cho thầy.
Năm 1858, Pháp chiếm thành Gia-Ä?ịnh, ông phải vá»? quê vợ ở Cần-Giuá»™c, Chợ-Lá»›n. Truyện "NgÆ° tiá»?u vấn đáp" có lẽ được làm ra trong giai Ä‘oạn này.
Năm 1861, Pháp chiếm Cần-Giuộc, ông trôi nổi tới Ba-Tri xa xôi hẻo lánh. Năm 1867, cụ Phan-thanh-Giản tuẫn-tiết cũng là năm truyện Lục-vân-tiên được in ra bằng chữ quốc-ngữ do tay một ngư�i pháp là G. Janeau sao-lục và chú-thích. Cụ cũng như đa số văn-thân th�i ấy không thích chữ quốc-ngữ.
Năm 1883, tham-biện chủ tỉnh Bén-Tre, đến viếng tiên-sinh để cầu nhuận chính bản "Lục-vân-tiên"; khi v� có ghi vào báo "L' Independant de Saigon" ( 17 juìllet 1883).
"Cụ Ä?ồ Chiểu nằm trên giÆ°á»?ng vì Ä‘ang cÆ¡n bệnh nặng. NgÆ°á»?i ta đã lén tôi mà cho cụ hay trÆ°á»›c sá»± tôi đến, nên cu muốn chá»—i dậy tiếp tôi. Biết thế, tôi bèn Ä‘i thẳng vào buồng cụ thì vừa khi cụ bÆ°á»›c ra phòng khách, có hai ngÆ°á»?i dìu đỡ. Cụ đồ là má»™t ông già cao lá»›n, đẹp đẽ, gÆ°Æ¡ng mặt trầm tÄ©nh xanh-xao, đầy vẻ cao-nhã. Lá»?i nói của cụ rất thanh-tao trôi-chảy và tôi nghe cụ được rõ ràng đầy đủ. Vá»? phần tôi thì khác hẳn, cụ không nghe đặng tôi vì cụ đã Ä‘iếc. Chỉ có đôi ba ngÆ°á»?i quen gần cụ là có thể nói cho cÅ© nghe hiểu. Sau câu chuyện vá»? sức khoẻ của cụ, tôi Ä‘á»? cập đến việc quan trá»?ng của tôi nhÆ°ng không hi-vá»?ng thành công. Cu Ä?ồ Chiểu tá»? thật vá»›i tôi rằng sức khoẻ và trí nhá»› của cụ đã giảm, thêm phần khó cho cụ trong việc nhuận chính bản thÆ¡ "Lục vân tiên". Tôi bèn bàn vá»›i cụ để cho những ngÆ°á»?i đã quen vá»›i cái thính quan của cụ ngâm thÆ¡ "Lục vân tiên" theo má»™t bản in của ngÆ°á»?i Tàu, rồi cụ chỉ những câu thừa nên bá»?, những câu trật nên sá»­a và những câu bị bá»›t nên thêm vào. Cụ nhận làm cái công việc nhá»?c-nhằn ấy.
Rồi tôi tặng cụ một quyển "Lục vân tiên" chữ nôm rất đẹp. Cụ muốn cảm ơn tôi theo lễ tục Viêt-Nam. Tôi bèn nh� ngư�i nói lại rằng giữa cụ và tôi không nên giữ lễ, tôi còn trẻ, không dám làm phi�n cụ đi�u chi hơn là xin cụ đối đãi với tôi như một bậc lão thành thông-thái tiếp một ngư�i bạn ngoại-quốc rất hâm-mộ cụ.
Giao-kết xong rồi, tôi tiếp tục hầu chuyện cùng cụ. Thật cụ là má»™t tinh-thần thanh cao và rất má»±c khiêm tốn. Cụ nói vá»›i tôi rằng cụ rất Ä‘á»—i ngạc-nhiên mà thấy ngày nay ngÆ°á»?i ta để ý tá»›i cụ; và trÆ°á»›c khi tôi nói vá»›i cụ Ä‘iá»?u gì (vả lại Ä‘iá»?u đó tôi cÅ©ng không muốn nói), cụ đã hiểu ý. Cu bảo tôi rằng cụ lấy làm vinh hạnh được ngÆ°á»?i Ä‘á»?i chú trá»?ng tá»›i văn phẩm của cụ và chiếu cố tá»›i thân phận cụ. Ngoài ra cụ khÆ°á»›c từ tất cả các món tưởng lệ bằng tiá»?n bạc. Ä?á»?i sống của cụ cÅ©ng đầy đủ và chút thanh danh mà ngÆ°á»?i Ä‘á»?i bao quanh tên tuổi của cụ cÅ©ng đủ làm cho cụ thá»?a mãn rồi.

Trước đèn xem truyện Tây Minh
Gẫm cư�i hai chữ nhân tình éo le
Hỡi ai lẳng lặng mà nghe
Dữ răn việc trước, lành dè thân sau

Trai th�i trung hiếu làm đầu
Gái th�i tiết hạnh là câu trao mình
Có ngÆ°á»?i ở quận Ä?ông Thành
Tu nhân tích đức, sớm sinh con hi�n

Ä?ặt tên là Lục Vân Tiên
Tuổi vừa hai tám, ngh� chuyên h�c hành
Theo thầy nấu sử xôi kinh
Tháng ngày bao quản sân Trình lao đao

Văn đà khởi phụng đằng giao
Võ thêm ba lược, sáu thao ai bì

- truyện Tây Minh : Bài văn tự răn nổi tiếng bàn v� đạo hiếu và đạo nhân, do Trương Tái làm.

- Hai tám: 16 tuổi

- Sân Trình: Chỉ Trình Chiêu và Trình Di, hai nhà Tống nho nổi tiếng.

- Văn đà khởi phung đằng giao :Văn đã như phượng trỗi dậy, rồng bay cao, tức văn đã thành tài.

Vân Tiên từ tạ tôn sư
Dặm ngàn cất bước kinh lư đua tài


Xảy nghe mở hội khoa thi,
Vân Tiên vào tạ tôn sư xin v�:
"Bấy lâu cửa thánh dựa k�,
Ä?ã tÆ°Æ¡i khí tượng lại xuê tinh thần.
Nay đà gặp hội phong vân.
Ai ai mà chẳng lập thân buổi này.
Chí lăm bắn nhạn ven mây,
Danh tôi, đặng rạng, tiếng thầy bay xa.
Làm trai trong cõi ngư�i ta,
Trước lo báo bổ sau là hiển vang."

Tôn sư bàn luận tai nàn,
Gẫm trong số hệ khoa tràng còn xa.
Máy tr�i, chẳng dám nói ra,
Xui thầy thương tớ xót xa trong lòng.
Sau dầu t� nỗi đục trong,
Phải toan một phép để phòng hộ thân:
"Rày con xuống chốn phong trần,
Thầy cho hai đạo phù thần, đem theo.
Chẳng may mà gặp lúc nghèo,
Xuống sông cũng vững, lên đèo cũng an."

- Chí lăm bắn nhạn ven mây:ý nói quyết thi đỗ.

- Danh tôi: danh của kẻ tôi tớ (Vân Tiên nói nhún)

-báo bổ: Báo đáp công ơn cha mẹ và thầy

- Máy tr�i: thiên cơ (cơ tr�i huy�n bí)

-Phù thần: bùa hộ mệnh

-Lúc nghèo : Hiểm nghèo

Vân Tiên lo sợ tương lai
Ân cần Thầy dặn rủi may phen này

Tôn sư trở lại hậu đàng,
Vân Tiên ngơ ngẩn lòng càng sanh nghi:
"Chẳng hay mình mắc việc chi ?
Tôn sư ngư�i dạy khoa kỳ còn xa ?
Hay là bối rối việc nhà ?
Hay là đức bạc hay là tài sơ ?
Bấy lâu lòng những ước mơ,
Hội này chẳng gặp còn ch� hội nao ?
Nên hư chẳng biết làm sao,
Chi bằng h�i lại lẽ nào cho minh.
Ä?ặng cho rõ ná»—i sá»± tình,
Ng� sau ngàn dặm đăng trình mới an".

Tôn sư ngồi hãy thở than,
Ngó ra trước án thấy chàng trở vô.
"Sao chưa cất gánh trở vô việc gì ?
Hay là con hãy hồ nghi,
Thầy bàn một việc khoa kỳ ban trưa?"

Vân Tiên nghe nói li�n thưa:
"Tiểu sinh chưa biết nắng mưa buổi nào?
Song đư�ng,tuổi hạc,đã cao",
Xin thầy nói lại âm hao, con tư�ng."

Tôn sư nghe nói thêm thương,
Dắt tay ra chốn ti�n đư�ng xem trăng,
Nhân cơ tàng sự, dặn rằng:
"Việc ngư�i chẳng khác việc trăng trên tr�i.
Tuy là soi khắp m�i nơi,
Khi m�, khi t�, khi vơi, khi đầy.
Sao con chẳng rõ lẽ nầy,
Lựa là con phải h�i thầy làm chi?
Số con hai chữ khoa kỳ,
Khôi tinh đã rạng, Tử vi thêm lòa.
Hi�m vì ngựa chạy đư�ng xa,
Th� vừa ló bóng, gà đà gáy tan.
Bao gi� cho tới bắc phang,
Gặp chuột ra đàng, con mới nên danh.
Sau dầu đặng chữ hiển vinh,
Mấy l�i thầy nói ti�n trình chẳng sai.
Trong cơn bỹ cực thái lai,
Giữ gìn cho vẹn việc ai chớ s�n."

Vân Tiên vội vã tạ ơn,
Trăm năm dốc giữ keo sơn một l�i.
Ra đi vừa rạng chân tr�i,
Ngùi ngùi ngó lại nhớ nơi h�c đư�ng.

Tiên rằng: "Thiên cát nhứt phương,
Thầy đeo đoạn thảm, tơ vương mối sầu.
Quản bao thân trẻ dãi dầu,
Mang đai Tử Lộ, quảy bầu Nhan Uyên.
Bao gi� cá nước gặp duyên,
Ä?ặng cho con thảo phỉ nguyá»?n tôi ngay.

-Song đư�ng: xuân đư�ng, huyên đư�ng ( cha mẹ ). Tuổi hạc: tuổi th�.

- âm hao: tin tức

- Nhân cơ tàng sự: Nhân cơ tr�i đang chứa nhi�u bí ẩn (do xem trăng sao mà biết)

-Khôi tinh đã rạng tử vi thêm loà: Sao Thiên Khôi ( sao văn h�c, thi cử ) và sao Tử vi (thân mệnh) đ�u sáng rỡ

-Th� vừa ló bóng gà đà gáy tan.: Nhưng gặp năm xung nên chưa thuận (mão xung dậu)

- Ti�n trình: con đư�ng phía trước

- Thiên cát nhứt phương: Mỗi ngư�i một phương tr�i

-Tử Lộ, Nhan Uyên: hai h�c trò gi�i của Khổng Tử, thuở nh� rất nghèo, Tử Lộ chỉ có một dây đai, Nhan Uyên chỉ có một bầu nước.

Vân Tiên gặp lÅ© SÆ¡n Ä?ài
�c gian gây hại tài trai đâu như�ng

Kể từ lướt dặm tới nay,
M�i mê hầu đã mấy ngày xông sương.
Ä?oái nhìn phong cảnh thêm thÆ°Æ¡ng,
Vơi vơi dặm cũ nẻo đư�ng còn xa.

Chi bằng kiếm chốn lân gia,
Trước là tìm bạn sau là nghỉ chân.
Việc chi than khóc tưng bừng,
Ä?á»?u Ä‘em nhau chạy vào rừng lên non.

Tiên rằng: "Bớ chú cõng con!,
Việc chi nên nỗi bon bon chạy hoài?"

Dân rằng: "Tiểu tử là ai?
Hay là một đảng sơn đài theo tao?"

Tiên rằng: "Cớ sự làm sao ?
Xin ngừng vài bước sẽ trao một l�i."

Dân nghe tiếng nói khoan thai,
Kêu nhau đứng lại bày l�i phân qua:
"Nhân rày có đảng lâu la,
Tên rằng Ä?á»— Dá»±, hiệu là Phong Lai.
Nhóm nhau ở chốn sơn đài,
Ngư�i đ�u sợ nó có tài khôn đương.
Bây gi� xuống cướp thôn hương,
Thấy con gái tốt qua đư�ng bắt đi.
Xóm làng chẳng dám nói chi,
Cảm thương hai gã nữ nhi mắc nàn!
Con ai vóc ng�c mình vàng,
Má đào mày liễu dung nhan lạnh lùng
E khi mắc đảng hành hung,
Uổng trang thục nữ sánh cùng thất phu.
Thôi thôi chẳng dám nói lâu,
Chạy đi cho kh�i kẻo âu tới mình"

Vân Tiên nổi giận lôi đình,
H�i thăm: "Lũ nó còn đình nơi nao ?
Tôi xin ra sức anh hào,
Cứu ngư�i cho kh�i lao đao buổi này."

Dân rằng: " Lũ nó còn đây,
Qua xem tướng bậu thơ ngây đã đành.
E khi h�a hổ bất thành,
Khi không mình lại xô mình vào hang."

Vân Tiên ghé lại bên đàng,
Bẻ cây làm gậy, tìm đàng chạy vô.
Kêu rằng: "Bớ đảng hung đồ!
Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân."

Phong Lai mặt đ� phừng phừng:
"Thằng nào dám tới lẫy lừng vào đây.
Trước gây việc dữ tại mầy,
Truy�n quân bốn phía phủ vây bịt bùng."

Vân Tiên tả đột hữu xông,
Khác nào Triệu Tá»­ phá vòng Ä?Æ°Æ¡ng DÆ°Æ¡ng.
Lâu la bốn phía vỡ tan,
Ä?á»?u quăng gÆ°Æ¡m giáo tìm đàng chạy ngay.
Phong Lai trở chẳng kịp trở tay,
Bị Tiên một gậy thác rày thân vong

- Ä?ảng sÆ¡n đài: Ä?ảng cÆ°á»›p núi.

- Dung nhan lạnh lùng (tiếng cổ): sắc đẹp tuyệt v�i.

- Thục nữ: con gái đức hạnh. Thất phu: đàn ông thô bỉ.

- âu (ưu): lo

- Qua: ta;
bậu: ngươi (bạn, anh bạn).

- Vẽ hổ không thành: mưu đồ thất bại.

- khi không: không dưng.

- Triệu Tá»­ phá vòng Ä?Æ°Æ¡ng DÆ°Æ¡ng: LÆ°u Bị bị Tào Tháo đánh bại ở Tân Dã phải bá»? chạy. Quân Tháo Ä‘uổi theo đến Ä?Æ°Æ¡ng DÆ°Æ¡ng, thì LÆ°u Bị phải bá»? cả vợ con, cÆ°á»›p Ä‘Æ°á»?ng rút vá»? phía Nam, tÆ°á»›ng tá lạc nhau. Triệu Tá»­ Long má»™t mình đánh phá vòng vây trùng Ä‘iệp của quân Tào, vượt cầu TrÆ°á»?ng Bản, tìm gặp LÆ°u Bị.

Vân Tiên giải cứu Nguyệt Nga
Tình duyên hội ngộ anh hào thuy�n quyên

Dẹp rồi lũ kiến chòm ong,
H�i: "Ai than khóc ở trong xe này?

Thưa rằng: "Tôi thiệt ngư�i ngay,
Sa cơ nên mới lầm tay hung đồ.
Trong xe chật hẹp khôn phô,
Cúi đầu trăm lạy, cứu cô tôi cùng."

Vân Tiên nghe nói động lòng,
Ä?áp rằng: "Ta đã trừ dòng lâu la.
Khoan khoan ngồi đó chớ ra,
Nàng là phận gái, ta là phận trai.
Tiểu thư con gái nhà ai,
Ä?i đâu nên ná»—i mang tai bất kỳ.
Chẳng hay tên h� là chi?
Khuê môn phận gái việc gì đến đây?
Trước sau chưa hãn dạ nầy,
Hai nàng ai tớ, ai thầy nói ra ?"

Thưa rằng: "Tôi Ki�u Nguyệt Nga,
Con này tỳ tất tên là Kim Liên.
Quê nhà ở quận Tây Xuyên,
Cha làm tri phủ ở mi�n Hà Khê.
Sai quân đem bức thư v�,
Rước tôi qua đó định b� nghi gia.
Làm con đâu dám cãi cha,
Ví dầu ngàn dặm đàng xa cũng đành!
Chẳng qua là sự bất bình,
Hay vầy cũng chẳng đăng trình làm chi.
Lâm nguy chẳng gặp giải nguy,
Tiết trăm năm cũng b� đi một hồi.
Trước xe quân tử tạm ngồi,
Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa:
Chút tôi liễu yếu đào thơ,
Giữa đư�ng lâm phải bụi dơ đã phần.
Hà Khê qua đó cũng gần
Xin theo cùng thiếp đ�n ơn cho chàng.
Gặp đây đương lúc giữa đàng,
Của ti�n không có, bạc vàng cũng không.
Gẫm câu báo đức thù công",
Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi."

Vân Tiên nghe nói li�n cư�i:
"Làm ơn há dễ trông ngư�i trả ơn.
Này đà rõ đặng nguồn cơn,
Nào ai tính thiệt so hơn làm gì?
Nhớ câu kiến ngãi bất vi,
Làm ngư�i thế ấy cũng phi anh hùng.
Ä?ó mà biết chữ thủy chung,"
Lựa là đây phải theo cùng làm chi."

Nguyệt Nga biết ý chẳng đi,
H�i qua tên h� một khi cho tư�ng.
Thưa rằng: "Tiện thiếp đi đư�ng,
Chẳng hay quân tử quê hương nơi nào?"

Phút nghe l�i nói thanh tao,
Vân Tiên há nỡ lòng nào phôi pha:
"Ä?ông thành vốn thiệt quê ta,
H� là Lục thị, tên là Vân Tiên".

-Chưa hãn: chưa rõ, chưa biết chắc chắn.

- báo đức thù công :Báo trả ơn đức, đ�n đáp công lao.

-Làm ngư�i thế ấy cũng phi anh hùng :Luận ngữ: "kiến nghĩa bất vi vô dũng dã", nghĩa là : Thấy việc nghĩa không làm là ngư�i vô dũng.

Ä?ổi trao tín vật định tình
Thơ đ� quạt lụa sơn minh đá vàng

Nguyệt Nga vốn đấng thuy�n quyên,
Tai nghe l�i nói tay li�n rút trâm.
Thưa rằng: "Nay gặp tri âm,
Xin đưa một vật để cầm làm tin".

Vân Tiên ngơ mặt chẳng nhìn,
Nguyệt Nga liếc thấy càng thìn nết na:
"Vật chi một chút g�i là,
Thiếp thưa chưa dứt chàng đà làm ngơ.
Của này là của vất vơ,
Lòng chê cũng phải, mặt ngơ sao đành!"

Vân Tiên khó nổi làm thinh,
Chữ ơn buộc lại chữ tình lây dây.
Than rằng: "Ä?ó khéo trêu đây,
Ơn kia đã mấy, của nầy rất sang
Ä?Æ°Æ¡ng khi gặp gỡ giữa đàng,
Một l�i cũng nhớ, ngàn vàng chẳng phai.
Nhớ câu tr�ng nghĩa khinh tài,
Nào ai chịu lấy của ai làm gì,"

Thưa rằng: "Chút phận nữ nhi,
Vốn chưa biết lẽ có khi mất lòng.
Ai dè những đấng anh hùng,
Thấy trâm thôi lại thẹn thùng cùng trâm."

Riêng than:" Trâm hỡi là trâm!
Vô duyên chi mấy ai cầm mà mơ?
Ä?Æ°a trâm chàng đã làm ngÆ¡,
Thiếp xin đưa một bài thơ giã từ."

Vân Tiên ngó lại rằng: "Ừ,
Làm thơ cho kịp bấy chừ chớ lâu."

Nguyệt Nga ứng tiếng xin hầu,
Xuống tay li�n tả tám câu năm vần.
"Thơ rồi này thiếp xin dâng,
Ngửa trông lượng rộng văn nhân thể nào?"

Vân Tiên xem thấy ngạt ngào,
Ai dè sức gái tài cao bực nầy.
Ä?ã mau mà lại thêm hay,
Chẳng phen Tạ nữ, cũng tày Từ phi.

Thơ ngâm dũ xuất dũ kỳ,
Cho hay tài gái kém gì tài trai.
Như vầy ai lại thua ai,
Vân Tiên h�a lại một bài trao ra.

Xem thơ biết ý gần xa,
Mai hòa vận điểu, điểu hòa vận mai.
Có câu xúc cảnh hứng hoài,
Ä?Æ°á»?ng xa vòi vá»?i, dặm dài vÆ¡i vÆ¡i.

Ai ai cũng ở trong tr�i,
Gặp nhau ta đã cạn l�i th�i thôi.

-Thìn: răn, giữ.

-Của vất vơ: của quấy quá, không mấy giá trị.

- Lây dây: lỡ dở không xuôi b� nào.

-Ngạt ngào: mùi thơm nức, đây ý nói thơ hay lắm.

- Chẳng phen: chẳng bằng, chẳng sánh kịp.
Tạ nữ: tức Tạ Ä?ạo Uẩn Ä‘á»?i Tấn nổi tiếng thông minh, giá»?i thÆ¡ văn.
Từ phi: tên Huệ, ngÆ°á»?i Ä‘á»?i Ä?Æ°á»?ng, tám tuổi đã giá»?i việc văn thÆ¡.

- Dũ xuất dũ kì: càng đ�c càng thấy hay thấy lạ

- Mai ,Ä‘iểu: tranh mai và chim đẹp hài hoà. Ä?ây nói thÆ¡ xÆ°á»›ng hoạ, tinh ý rất xứng hợp nhau.

-Xúc cảnh hứng hoài: xúc cảm trước cảnh đẹp mà động lòng thơ.

Nguyệt Nga lui bước Hà Khê
Ki�u trang thưa lại l�i th� cùng ai

Vân Tiên từ giã phản hồi,
Nguyệt Nga than thở: "Tình ôi là tình!
Nghĩ mình mà ngán cho mình,
Nỗi ơn chưa trả, nỗi tình lại vương.
Hữu tình hai chữ uyên ương,
Chuỗi sầu ai khéo vấn vương vào lòng.
Nguyện cùng nguyệt lão hỡi ông!
Trăm năm cho vẹn chữ tòng mới an.
Hữu tình chi mấy Ngưu Lang,
Tấm lòng Chức nữ, vì chàng mà nghiêng.
Thôi thôi em hỡi Kim Liên!
Ä?ẩy xe cho chị qua miá»?n Hà Khê."

Trải qua dấu th� đàng dê,
Chim kêu vượn hú tứ b� nước non.
Vái tr�i cho đặng vuông tròn,
Trăm năm cho tr�n lòng son với chàng.

Phút đâu đã tới phủ đàng,
Ki�u công xem thấy lòng càng sanh nghi.
H�i rằng: "Nào trẻ tùy nhi,
Cớ sao nên nỗi con đi một mình?"

Nguyệt Nga thưa việc ti�n trình,
Ki�u công tương nỗi sự tình chẳng vui.
Nguyệt Nga dạ hãy ngùi ngùi,
Nghĩ mình thôi lại sụt sùi đòi cơn:
"Lao đao phận trẻ chi s�n,
No nao trả đặng công ơn cho chàng."

Ki�u công nghe nói li�n can,
Dạy rằng: "Con hãy nghỉ an mình vàng.
Khi nào cha rảnh việc quan,
Cho quân qua đó m�i chàng đến đây.
Sao sao chẳng kịp th�i chầy,
Cha nguy�n trả đặng ơn nầy th�i thôi.
Hậu đư�ng con hãy tạm lui,
Làm khuây dạ trẻ cho vui lòng già"

Tây lầu trống điểm sang ba,
Nguyệt Nga còn hãy xót xa phận mình.
D�i chân ra chốn hoa đình
Xem trăng rồi lại chạnh tình cố nhân.

Than rằng: "Lưu thủy cao sơn,
Ngày nào nghe đặng tiếng đàn tri âm.
Chữ tình càng tưởng càng thâm,
Muốn pha khó lợt, muốn dầm khôn phai.
Vơi vơi đất rộng tr�i dài,
Hỡi ai nỡ để cho ai đeo phi�n."

Trở vào bèn lấy bút nghiên,
Ä?ặt bàn hÆ°Æ¡ng án chúc nguyá»?n thần linh.
Làu làu một tấm lòng thành,
H�a ra một bức tượng hình Vân Tiên.

Than rằng: "Ngàn dặm sơn xuyên
Chữ ơn để dạ, chữ duyên nhuốm sầu."

- Vẹn chữ tòng: tr�n đạo làm vợ (theo chồng).

- Ngưu lang: nhân vật thần thoại, chồng của Chức Nữ.

- Dấu th� đư�ng dê: nơi xa xôi hẻo lánh, không vết chân ngư�i, chỉ có dấu chân th�, chân dê rừng.

- Tuỳ nhi: trẻ theo hầu.

- Ti�n trình: việc đi đư�ng vừa rồi.

- Ä?òi cÆ¡n: nhiá»?u cÆ¡n.

- No nao: n� biết lúc nào, chừng nào.

- Sao sao: dù thế nào.

- Hoa đình: nhà nh� ngồi thưởng hoa.

- Thâm: sâu

- Sơn xuyên: núi sông, nói sự xa xôi cách trở.

Vân Tiên gặp gỡ Hớn Minh
Kết giao tri kỉ đệ huynh muôn đ�i

Chuyện nàng sau hãy còn lâu,
Chuyện chàng xin nối thứ đầu nói ra.
Vân Tiên từ cách Nguyệt Nga,
Giữa đư�ng lại gặp ngư�i ra kinh kỳ.

Xa xem mặt mũi đen sì,
Mình cao sồ sộ dị kỳ rất hung.
Nhớ câu bình thủy tương phùng,
Anh hùng lại gặp anh hùng một khi.
- Chẳng hay danh tánh là chi?
Một mình mang gói ra đi việc gì?

Ä?áp rằng: "Ta cÅ©ng xuống thi,
Hớn Minh tánh tự, Ô Mi quê nhà".

Vân Tiên biết kẻ chính tà,
Hễ ngư�i dị tướng ắt là tài cao.
Chữ rằng bằng hữu chi giao,
Tình kia đã gặp lẽ nào làm khuây?

Nên rừng há dễ một cây,
Muốn cho có đó cùng đây luôn dần.
Kià nơi võ miếu hầu gần,
Hai ta vào đó nghỉ chân một hồi.

Cùng nhau bày t� tên rồi,
Hai chàng từ tạ đ�u lui ra đư�ng.

- Thứ đầu: lớp đầu, phần đầu.

- Bình thuỷ tương phùng: bèo nước gặp nhau, tình c� mà gặp.

- Bằng hữu chi giao : tình bạn bè.

Hớn Minh từ biệt d�i chân,
Vân Tiên quê cũ viếng thăm nghiêm đư�ng

Há»›n Minh Ä‘i trÆ°á»›c tá»±u trÆ°á»?ng,
Vân Tiên còn hãy hồi hương viếng nhà.

Mừng rằng: "Nay thấy con ta,
Cha già hằng tưởng mẹ già luống trông.
Bấy lâu đèn sách gia công,
Con đà nên chữ tang bồng cùng chăng?"

Vân Tiên quì lạy thưa rằng:
"Chẳng hơn ngư�i cổ, cũng bằng ngư�i kim.
Dám xin cha mẹ an tâm,
Cho con trả nợ thanh khâm cho rồi."

Mẹ cha thấy nói thêm vui,
Lại lo non nước xa xôi ngàn trùng.
Cho theo một đứa tiểu đồng,
Thư phong một bức dặn cùng Vân Tiên:

Xưa đà định chữ lương duyên,
Cùng quan hưu trí ở mi�n Hàn Giang.
Con ngư�i là Võ Thể Loan,
Tuổi vừa hai bảy dung nhan mặn mà.
Chữ rằng Hồ Việt nhất gia,
Con đi tới đó trao qua thư này.
Con dầu bước đặng thang mây,
Dưới chân đã sẵn một dây tơ hồng.

Song thân dạy bảo vừa xong,
Vân Tiên cùng gã tiểu đồng d�i chân.
Ra đi tách dặm băng chừng,
Gió nam rày đã đưa xuân qua hè,

Lại xem dăm liễu đư�ng hoè,
Tiếng ong ngơ ngáo, tiếng ve vang dầy.
Vui xem nước n� non nầy,
Nước xao sóng dợn, non dầy đá cao.

-Thanh khâm: áo cổ xanh là áo của h�c trò th�i xưa thư�ng bận. Nợ thanh khâm, cũng như nói nợ bút nghiên.

- Hai bảy: mư�i bốn

- Hồ Việt nhứt gia: ngư�i Hồ (phía Bắc) kẻ Việt (phía Nam) chung một nhà.

Võ Trang thăm viếng nhạc gia
Vân Tiên gặp bạn giao hoà tình thân

Màn tr�i gấm trải biết bao,
Trên nhành chim nói, dưới ao cá cư�i.
Quận thành nhắm kiểng xem ngư�i,
Cảnh xinh như vẽ, ngư�i tươi như dồi.

Hàn Giang phút đã tới nơi,
Vân Tiên ra mắt một hồi trình thư.
Võ Công lấy đ�c bấy gi�,
Mừng duyên cầm sắt mối tơ đặng li�n.

Liếc coi tướng mạo Vân Tiên,
Khá khen h� Lục phước hi�n sinh con.
Mày tằm mắt phụng môi son,
Mư�i phân cốt cách, vuông tròn mư�i phân.

Những e kẻ Tấn, ngư�i Tần,
Nào hay chữ ngẫu đặng gần chữ giai.
Xem đà đẹp đẽ hoà hai,
Nầy dâu Nam Giản, n� trai đông sàng.

Công rằng: "Ngãi tế mới sang,
Muốn lo việc nước hãy toan việc nhà."

Tiên rằng: "Nh� lượng nhạc gia,
Ä?ại khoa dầu đặng, tiểu khoa lo gì."

Công rằng: "Con dốc xuống thi,
Sao không kết bạn mà đi tựu trư�ng?
Gần đây có một h� Vương,
Tên là Tử Trực văn chương tót đ�i.
Cha đà sai trẻ qua m�i,
Ä?ặng con cùng gã thá»­ chÆ¡i má»™t bài.
Thấp cao, cao thấp, biết tài,
Vầy sau bạn trước cùng mai mới mầu"

Xảy đâu Tử Trực tới hầu,
Võ công sẵn đặt một bầu rượu ngon.
Công rằng: "Nầy bớ hai con!,
Thơ hay làm đặng, rượu ngon thưởng li�n."

Muốn cho Trực sánh cùng Tiên,
Lấy câu "bình thủy hữu duyên" làm đ�.
Song song hai gã giao k�,
Lục, Vương, hai h� đua ngh� một khi.
Cho hay kỳ lại gặp kì,
Bạch Hàm há dễ kém chi Như Hoành.

Công rằng: "Ä?Æ¡n quế đôi nhành,
Bảng vàng, thẻ bạc đã đành làm nên.
Như chuông chẳng đánh chẳng kêu,
Ng�n đèn t� rõ trước khêu bởi mình.
Thiệt trang lương đống đã đành,
Khá khen hai h� tài lành hòa hai."

Trực rằng: "Tiên vốn cao tài,
Có đâu én hộc sánh vai một bầy.
Tình c� mà gặp nhau đây,
Trực rằng xin nhượng Tiên rày làm anh.
Nay đà nên nghĩa đệ huynh,
Xin v� mai sẽ thượng trình cùng nhau."

- Dồi: trau dồi son phấn.

- Duyên cầm sắt: duyên vợ chồng hoà thuận êm ấm (như tiếng đàn sắt, đàn cầm hoà nhau).

-Những e kẻ Tấn ngÆ°á»?i Tần Kẻ ở nÆ°á»›c Tấn (phía Ä?ông) ngÆ°á»?i ở nÆ°á»›c Tần (phía Tây), chỉ sá»± xa cách má»—i ngÆ°á»?i má»™t ngả.

-Nào hay chữ ngẫu đặng gần chữ giai.( Tức giai ngẫu (một đôi tốt đẹp), chỉ vợ chồng tốt đôi.

- Dâu nam giản: Ngư�i con dâu trung hậu, đảm đang, lấy ý từ kinh Thi: "Hái rau tần từ b� suối phía Nam", là thơ khen ngư�i vợ trẻ đảm đang lo việc nội trợ. Trai đồng sàng: chỉ chàng rể tốt.

- Ngãi tế: con rể.

- Ä?ại khoa: là thi Ä‘á»—. Tiểu khoa: là cÆ°á»›i vợ.

- Tót đ�i: hơn đ�i, hơn hết m�i ngư�i.

- TrÆ°á»›c: là trúc. Ä?ây ý nói hai ngÆ°á»?i kết bạn thân vá»›i nhau là rất tốt, nhÆ° trúc, mai.

- Bình thuỷ hữu duyên: bèo nước có duyên.

- Giao k�: sánh ngồi gần k� bên nhau.

- Kì: chỉ ngư�i tài gi�i khác thư�ng.

- Bạch Hàm Như Hoành: hai nhân vật nổi tiếng thơ văn, tài hoa trong truyện Bình Sơn Lãnh Yến.

- Lương đống: rư�ng cột, chỉ ngư�i có tài đức lớn giúp nổi việc nước.

- én hộc: ý nói chim én không sánh được với chim hộc (Trực nói nhún)

- Thượng trình: lên đư�ng.

Thể Loan đưa tiễn Vân Tiên
Bao l�i ch� đợi thuy�n quyên phu tòng

Phút xem trăng đã đứng đầu,
Vân Tiên vào chốn thư lầu nghỉ an.

Võ Công trở lại hậu đàng,
Ä?êm khuya dạy dá»— Thể Loan má»?i lá»?i:
"Ngày mai vừa rạng chân tr�i,
Tiểu nhi trang điểm ra nơi lê đình.
G�i là chút nghĩa tống tình,
Phòng sau cho kh�i bất bình cùng nhau."

Bóng trăng vừa lộ cành dâu,
Văn Tiên vào tạ giây lâu xuất hành.
Ra đi vừa thuở bình minh,
Thể Loan đứng trước lê đình liễm dung.

Thưa rằng: "Quân tử phó công,
Xin thương bồ liễu chữ tòng ngây thơ.
Tấm lòng thương gió nhớ mưa,
Ä?Æ°á»?ng xa ngàn dặm xin Ä‘Æ°a má»™t lá»?i.
Ngày nay thánh chúa trị đ�i,
Nguy�n cho linh phụng gặp nơi ngô đồng.
Quản bao chút phận má hồng,
Phòng khuya vò võ, đợi trông khôn lư�ng.
Chàng dầu cung quế xuyên dương,
Thiếp xin hai chữ tao khương cho bằng.
Xin đừng tham đó b� đăng,
Chơi lê quên lựu, chơi trăng quên đèn."

Tiên rằng: "Như lửa mới nhen,
Dễ trong một bếp mà nhen mấy lò.
May duyên rủi nợ dễ phò,
Chớ nghi Ngô Khởi, hãy lo Mãi Thần."

Thể Loan vội vã lui chân,
Vân Tiên từ biệt trông chừng Trư�ng An

Vân Tiên Lục, Tử Trực Vương ,
Trịnh Hâm, Bùi Kiệm giữa đư�ng tương giao

Xa xa vừa mấy dặm đư�ng
Gặp Vương tử Trực vầy đoàn đ�u đi.
Trải qua thủy tú, sơn kỳ,
Phỉ lòng cá nhảy, gặp thì rồng bay.

Ngư�i hay lại gặp cảnh hay,
Khác nào tiên tử chơi rày Bồng Lai.
Cùng nhau tả chút tình hoài,
Năm ba chén rượu, một vài câu thơ.

Công danh ai chẳng ước mơ,
Ba tầng cửa Võõ một gi� nhảy qua.
Cùng nhau bàn bạc gần xa,
Chữ tài chữ mệnh xưa hòa ghét nhau.

Trực rằng: "Rồng xuống vực sâu,
Mặc dầu dỡn sóng mặc dầu chơi mây."

Tiên rằng: "Hồng hộc đ�u bay,
E khi m�i cánh lạc bầy v� sau."

Mảng còn trò chuyện với nhau,
Trông chừng kinh địa đã hầu tới nơi.
Chênh chênh vừa xế mặt tr�i,
Hai ngư�i tìm quán nghỉ ngơi đợi kỳ.

Phút đâu gặp bạn đi thi,
Ä?á»?u bày tên há»? môt khi má»›i tÆ°á»?ng.
Một ngư�i ở quận Phan Dương,
Tên Hâm, h� Trịnh tầm thư�ng ngh� văn.
Một ngư�i ở quận Dương Xuân,
H� Bùi, tên Kiệm tác chừng đôi mươi.
Hai ngư�i lại gặp hai ngư�i,
Ä?á»?u vào má»™t quán vui cÆ°á»?i ngả nghiêng.

Kiệm rằng: "Nghe tiếng anh Tiên,
Nay đà thấy mặt phỉ nguy�n ước ao."

Hâm rằng: "Chưa biết thấp cao,
Làm thơ mới biết bậc nào tài năng."

Bèn kêu ông quán nói rằng:
"Khá toan sắm sửa đồ ăn cho b�

Quán rằng: "Thịt cá ê h�",
Khô lân chả phụng bộn b� thiếu đâu.
Kìa là thuốc lá ướp ngâu,
Trà ve tuyết điểm, rượu bầu cúc hương.
Ä?ể khi đãi khách giầu sang,
Ä?ãi ngÆ°á»?i văn vật, đãi trang anh hùng."

Bĩ bàng trà rượu đã xong,
Bốn ngư�i ngồi lại một vòng làm thơ,
Kiệm, Hâm còn hãy ngẩn ngơ,
Phút thơ Tiên, Trực, một gi� vừa xong.
Kiệm, Hâm xem thấy lạ lùng,
Gẫm nghi Tiên, Trực viết tùng cổ thi.

Tâm sự ngư�i chủ quán nghèo
Luận th�i luận thế đổi theo thế th�i

Chẳng hay ông quán cư�i chi,
Vỗ tay xuống chiếu một khi cư�i dài.
Tiên rằng: "Ông quán cư�i ai?"

Quán rằng: "Cư�i kẻ bất tài đồ thơ.
Cư�i ngư�i Tôn Tẫn không lừa,
Trước đà thấy máy chẳng ngừa Bàng Quyên.

Trực rằng: "L�i nói hữu duyên,
Thế trong kinh sử có tuy�n cùng chăng?"

Quán rằng: "Kinh sử đã từng,
Coi rồi lại khiến lòng hằng xót xa.
H�i th�i ta phải nói ra,
Vì chưng hay ghét cũng là hay thương."

Tiên rằng: "Trong đục chưa tư�ng,
Chẳng hay thương ghét, ghét thương lẽ nào?"

Quán rằng: "Ghét việc tầm phào,
Ghét cay, ghét đắng, ghét vào tới tâm.
Ghét đ�i Kiệt, Trụ mê dâm,
Ä?ể dân đến ná»—i sa hầm sẩy hang.
Ghét đ�i U, Lệ đa đoan,
Khiến dân luống chịu lầm than muôn phần.
Ghét đ�i Ngũ bá phân vân,
Chuộng b� dối trá, làm dân nh�c nhằn.
Ghét đ�i Thúc Quí phân băng,
Sớm đầu tối đánh, lằng nhằng rối dân.

Thương là thương đức thánh nhân,
Khi nơi Tống, Vệ, lúc Trần, lúc Khuôn .
Thương thầy Nhan Tử dở dang,
Ba mươi mốt tuổi, tách đàng công danh.
Thương ông Gia Cát tài lành,
Gặp cơn Hán mạt, đã đành phôi pha.
Thương thầy đồng tử cao xa,
Chí th�i có chí, ngôi mà không ngôi.
Thương ngư�i Nguyên Lượng bùi ngùi,
Lỡ b� Giúp nước lại lui v� cày.
Thương ông Hàn Dũ chẳng may,
Sớm dâng l�i biểu tối đày đi xa.
Thương thầy Liêm Lạc đã ra,
Bị l�i xua đuổi v� nhà giáo dân.

Xem qua kinh sử mấy lần,
Nửa phần lại ghét, nửa phần lại thương.

Quán trung nhạo kẻ bất tài
Chủ cư�i Hâm, Kiệm uổng thay sách đèn

Hâm rằng: "Lão quán nói nhăng,
Dầu cho trải việc cũng thằng bán cơm.
Gối rơm theo phận gối rơm,
Có đâu ở thấp mà chồm lên cao."

Quán rằng:"Sấm chớp mưa rào,
Ếch nằm đáy giếng thấy bao nhiêu tr�i.
Sông trong cá lội thảnh thơi,
Xem hai con mắt sáng ng�i như châu.
Uổng thay đàn gảy tai trâu,
Nước xao đầu vịt, nghĩ lâu nực cư�i."

Tiên rằng:"Ông quán chớ cư�i,
Ä?ây đà nhá»› đặng bảy ngÆ°á»?i TrÆ°á»›c Lâm.
Cùng nhau kết bạn đồng tâm,"
Khi c�, khi rượu, khi cầm, khi thi.
Công danh phú quí màng chi,
Cho bằng thong thả mặc khi vui lòng.
Rừng nho biển thánh mênh mông,
Dễ ai lặn lội cho cùng vậy vay."

Quán rằng: "Ä?ó biết lòng đây,
L�i kia đã cạn, rượu nầy thưởng cho."

Kiệm, Hâm, là đứa so đo,
Thấy Tiên dư�ng ấy âu lo trong lòng.
Khoa nầy Tiên ắt đầu công,
Hâm dầu có đậu cũng không xong rồi.

Ngỡ rằng cá sẽ hoá rồng
Hung tin Từ Mẫu nát lòng Vân Tiên

Mảng còn nghĩ việc tới lui,
Xảy nghe trống đã giục thôi vào trư�ng.
Kẻ thùng, ngư�i thấp đầy đư�ng,
Lao xao đoàn bảy, chàng ràng lũ ba.

Vân Tiên vừa bưóc chân ra,
Bỗng đâu xảy gặp tin nhà gởi thơ.
Khai phong mới t� sự cơ,
Mình gieo xuống đất dật d� hồn hoa.

Hai hàng lụy ng�c nh� sa,
Tr�i Nam, đất Bắc xót xa đoạn tràng.
Anh em ai nấy đ�u thương,
Tr�i ơi! Há nỡ lấp đư�ng công danh.

Những lăm công toại danh thành,
Nào hay từ mẫu u minh sớm d�i.
Gắng vào trong quán an nơi,
Tớ thầy than thở, liệu th�i quy lai.

Tiểu đồng thở vắn than dài,
"Tr�i ơi! tr�i nỡ phụ tài ngư�i ngay.".

Trá»±c rằng: "Ä?ã đến ná»—i nầy,
Tiểu đồng, bậu hãy làm khuây giải phi�n.
Sớm mai thang thuốc giữ gìn,
Ch� ta vài bữa ra trư�ng sẽ hay.
Bây gi� kíp rước thợ may,
Sắm đồ tang phục, nội ngày cho xong.
Dây rơm, mũ bạc, áo thùng,
Cứ theo trong sách Văn Công mà làm."

Tiên rằng: "Mẹ Bắc con Nam,
Nước non vòi v�i đã cam lỗi nghì.
Trong mình không cánh không vi,
Lấy chi bớt dặm, lấy chi bớt đàng."

Vào tràng phút lại gặp tang,
Ngẩn ngơ ngư�i ở, ngỡ ngàng kẻ đi.

Bao ngư�i an ủi Vân Tiên
Khoa trư�ng lỡ vận, chế tang quyên đư�ng

Việc trong tr�i đất biết chi,
Sao d�i vật đổi còn gì mà trông.
Hai hàng lụy ng�c ròng ròng,
Tưởng bao nhiêu lại đau lòng bấy nhiêu.

Cánh buồm bao quản gió xiêu,
Ngàn trùng biển rộng, chín chi�u ruột đau.
Thương thay chín chữ cù lao,
Ba năm nhũ bộ biết bao nhiêu tình.

Quán rằng: "Tr�i đất thình lình,
Gió mưa đâu phút gãy cành thiên hương ."

Ai ai trông thấy cũng thương,
Lỡ b� báo hiếu, lỡ đư�ng lập thân.
Dầu cho chước quỷ mưu thần,
Phong trần ai cũng phong trần như ai.

Éo le ai khéo đặt bày,
Chữ tài li�n với chữ tai một vần.
Ä?Æ°á»?ng Ä‘i hÆ¡n tháng chẳng gần,
Khi qua khi lại, mấy lần xông pha.

Xảy đâu bạn tác vừa ra,
Trực cùng Hâm, Kiệm xúm mà đưa Tiên.

Hâm rằng: "Anh chớ ưu phi�n,
Khoa này chẳng gặp ta nguy�n khoa sau."

Thấy nhau khó nỗi giúp nhau,
Một vừng mây bạc dàu dàu khá thương.
Vân Tiên cất gánh lên đư�ng,
Trịnh Hâm ngó lại đôi hàng nh� sa.
Ä?i vừa má»™t dặm xa xa,
Phút nghe ông quán bôn ba theo cùng.

Thương Tiên lâm cảnh trái ngang
Nghĩa nhân chủ quán tặng chàng thuốc tiên

Quán rằng: "Thương đấng anh hùng,
Ä?Æ°a ba huá»?n thuốc để phòng há»™ thân.
Chẳng may gặp lúc gian truân,
Ä?Æ°Æ¡ng khi quá đói, thuốc thần cÅ©ng no."

Tiên rằng: "Cúi đội ơn cho,
Tấm lòng ngài ngại hãy lo xa gần."

Quán rằng: "Ta cũng bâng khuâng,
Thấy vầy nên mới tị trần đến đây.
Non xanh nước biếc vui vầy,
Khi đêm rượu cúc, khi ngày trà lan.
Dấn thân vào chốn an nhàn,
Thoát vòng danh lợi, lánh đàng thị phi."

Nói rồi quày quã ra đi,
Vân Tiên xem thấy càng nghi trong lòng.
Trông chừng dặm cũ thẳng xông,
Nghĩ đòi cơn lại não nồng đòi cơn.

Nên hư chút phận chi s�n,
Nhớ câu dưỡng dục, lo ơn sinh thành.
Mang câu bất hiếu đã đành,
Nghĩ mình mà thẹn cho mình làm con.

Tr�n dồi một tấm lòng son,
Chí lăm trả nợ nước non cho rồi.
Nào hay nước chảy hoa trôi,
Nào hay phận bạc như vôi thế này.

Một mình ngơ ngẩn đư�ng mây,
Khác nào chiếc nhạn lạc bầy kêu sương.
Ä?ến nay lâm việc má»›i tÆ°á»?ng,
Hèn chi thầy dậy khoa trư�ng còn xa.

Ä?au buồn than khóc xót xa
Cạn khô dòng lệ hoá ra đui mù

Tiểu đồng thấy vậy thưa qua:
"Gẫm đây cho đến quê nhà còn lâu.
Thế sao chẳng bớt cơn sầu,
Mình đi đã m�i, giòng châu thêm nhuần.
E khi mang bệnh nửa chừng.
Trông nom khó liệu, giữa rừng khôn toan."

Tiên rằng: "Khô héo lá gan!
Ôi thôi! Con mắt đã mang lấy sầu.
Mịt mù nào thấy chi đâu,
Chân đi đã m�i, mình đau như dần.
Có thân phải khổ vì thân,
Thân ôi! Thân biết mấy lần chẳng may!

Ä?ồng rằng: "Trá»?i đất có hay?,
Ra đi vừa đặng mư�i ngày lại đau.

Một mình nhắm trước xem sau,
Xanh xanh b� cõi, dàu dàu c� cây.
Vốn không làng xóm chi đây,
Xin lần tới đó tìm thầy thuốc thang.
Vừa may gặp khách qua đàng,
NgÆ°á»?i ngÆ°á»?i Ä‘á»?u chỉ vào làng Ä?ồng Văn.

Bệnh nhân gặp phải Lang băm
Triệu Ngang lừa gạt tớ thầy Vân Tiên


Dắt nhau khi ấy h�i phăng,
Gặp thầy làm thuốc, hiệu là Triệu Ngang.

Ngang rằng: "Khá tạm nghỉ an,
Rạng ngày coi mạch đầu thang mới đành.
Gặp ta bệnh ấy ắt lành,
Bạc ti�n trong gói sẵn dành bao nhiêu?"

Ä?ồng rằng: "Tiá»?n bạc chẳng nhiá»?u,
Xin thầy nghĩ lượng được đi�u thuốc thang.
May mà bệnh ấy đặng an,
Bạc còn hai lượng trao sang cho thầy."

Ngang rằng: "Ta ở chốn nầy!
Ba đ�i nối nghiệp làm thầy vừa ba.
Sách chi cũng đủ trong nhà,
Nội kinh đã sẵn, ngoại khoa thêm mầu.
Trước xem y h�c làm đầu,
Sau coi Th� Thế, thứ cầu đông Y.
Gẫm trong Ngân Hải tinh vi,
Cùng là Cang mục thua gì Thanh nang.
Gẫm trong Tập nghiêm lương phang,
Cùng là Ngự Toản trải đàng Hồi Xuân.
Vị chi sẵn đặt quân thần,
Thuốc th�i bào chế mư�i phần n� nan.
Mạch th�i đ�c mạch Lư san,
Ä?ặt vào tay bệnh biết đàng tá»­ sinh.
Lục quân, Tứ vật thang danh,
Thập toàn, Bát vị, sẵn dành nội thương.
Lại thông bát trận tân phương,
Lâm nhằm ngoại cảm đầu thang Ngũ sài..

Ä?ồng rằng: "Thầy thiệt có tài!
Xin vào coi mạch luận bài thuốc chi."

Ngang rằng: "Lục bộ đ�u suy,
Bộ quan bên tả, mạch đi phù hồng.
Cứ trong kinh lạc mà thông,
Mạng môn tước quả đã xông lên đầu.
Tam tiêu tích nhiệt đã lâu,
Muốn cho giáng h�a, phải đầu Tư âm.
Huỳnh liên, huỳnh bá, huỳnh cầm,
Gia vào cho bội nhiệt tâm mới bình.
Ngoài th�i cho điểm vạn linh,
Trong th�i cho uống hoàn tình mới xong.
Khá trao hai lượng bạc ròng,
Bổ thêm vị thuốc để phòng đầu thang.
Chẳng qua làm phúc cho chàng,
Nào ai đòi chuộc đòi đàn chi ai."

Tiểu đồng những ngỡ thiệt tài,
Vội vàng mở gói chẳng nài li�n trao.
Mư�i ngày chẳng bớt chút nào,
Thêm đau trong dạ, như bào như xoi.

Lang Băm chữa bệnh chẳng xong
Ä?ẩy sang thầy bói phán rong phán càng

Ä?ồng rằng: "Vào đó thầy coi,
Bịnh th�i không giảm thầy đòi ti�n thêm".

Ngang rằng: "Nằm thấy khi đêm,
Tiên sư mách bảo một đi�m chiêm bao.
Quỉ thần ngư�i ở trên cao,
E khi đư�ng sá lẽ nào biết đâu ?
Tiểu đồng ngươi khá qua cầu,
Cùng ông thầy bói ở đầu Tây viên.

Tiểu đồng nghe nói đi li�n,
Gặp ông thầy bói đặt ti�n mà coi.

Bói rằng: "Ta bói hẳn hoi,
Bói hay đã dậy, ngư�i coi đã đầy.
Ta đây nào phải các thầy
Bá vơ, bá vất, nói nhây không nhằm.
Ôn nhuần Châu Diệc mấy năm,
Sáu mươi bốn quẻ, ba trăm dư hào.
Huỳnh kim, Dã hạc sách cao,
Lục nhâm, Lục giáp chỗ nào chẳng hay.
Can, chi đ�u ở trong tay,
Ä?ã thông trá»?i đất, lại hay việc ngÆ°á»?i.
Ä?ặt tiá»?n quan mốt bốn mÆ°Æ¡i,
Khay trầu, chén rượu cho tươi mới thành.
Thầy bèn gieo đặng quẻ lành,
Chiêm tên tuổi ấy lộ trình mắc chi?
Ứng vào rùa với c� thi,
Rồi thầy coi quẻ, một khi mới tư�ng."

Ä?ồng rằng: "NgÆ°á»?i ở đông phÆ°Æ¡ng,
Nhân đi buôn bán giữa đư�ng chẳng an.
Con nhà h� Lục là chàng,
Tuổi vừa hai tám, còn đàng thơ ngây."

Bói rằng: "Ä?inh mão năm nay,
Hèn chi giáp tí ngày rày chẳng an.
Mạng kim lại ở cung càn,
Tuổi này là tuổi giầu sang trong đ�i.
Cầu tài quẻ ấy xa v�i,
Khen ngươi khéo nói những l�i trêu ta."

Cầm ti�n gieo xuống xem qua,
Một Giao, hai Sách, lại ba hào trùng.
Trang thành là quẻ lục xung,
Thấy hào phụ mẫu khắc cùng tử tôn.
Hóa ra làm quẻ du hồn,
Lại thêm thế động khắc dồn hào quang.
Cứ trong quẻ ấy mà bàn:
"Tuổi nầy mới chịu mẫu tang trong mình.
Xui nên phát bệnh thình lình,
Vì chưng ma quỉ lộ trình rất thiêng.
Muốn cho bệnh ấy đặng yên,
Phải tìm thầy pháp chữa chuyên ít ngày."

Quẻ gieo thầy Bói phang ngang
Ä?ẩy sang thầy Pháp chẳng màn quan tâm

Ä?ồng rằng: "Thầy pháp đâu đây.?"
Bói rằng: "Cũng ở chốn nầy bước ra.
Pháp hay tiếng dậy dồn xa,
Tên là đạo sĩ, ở Trà hương thôn"

Tiểu đồng mới chạy bôn bôn,
H�i thăm đạo sĩ hương thôn chốn nào ?
Chợ đông buôn bán lao xao,
Ngư�i ta li�n chỉ nơi nào chẳng xa.

Ä?ồng Ä‘i má»™t buổi tá»›i nhà,
Ä?ạo sÄ© xem thấy lòng mà mừng thay!

Ä?ồng rằng: "Nghe tiếng thầy đây,
Trừ ma yếm quỉ, phép thầy rất hay."

Pháp rằng: "ấn đã cao tay,
Lại thêm phù, chú xưa nay ai bì.
Qua sông cá thấy xếp vi',
Vào rừng c�p thấy phải quỳ lạy đưa.
Pháp hay hú gió kêu mưa,
Sai chim, khiến vượn, đuổi lừa, vật trâu.
Pháp hay miệng niệm một câu,
Tóm thâu muôn vật vào bầu hồ linh.
Phép hay sái đậu thành binh,
Bện hình làm tướng phá thành Diêm Vương .
Phép hay dạo h�a phó thang,
Ngồi gươm đứng giáo mở đàng thiên hoang.
Có ba lượng bạc trao sang,
Ä?ặng thầy sắm sá»­a lập đàn chữa cho,"

Ä?ồng rằng : "Tôi chẳng so Ä‘o,
Khuyên thầy gắng sức chớ lo khó giàu.
Bấy lâu thầy tớ theo nhau,
Bạc dành hai lượng phòng sau đi đàng.
Chữa chuyên bệnh ấy đặng an,
Rồi tôi sẽ lấy đem sang cho thầy ."

Pháp rằng : "V� lấy sang đây,
Cho thầy toan liệu lập rày đàn ra."

Ä?ồng rằng: "Tôi đã lo xa,
Cực vì ngư�i bệnh ở nhà chẳng yên.
Xin thầy gắng sức chịu phi�n,
Ra công bùa chú chữa chuyên dư�ng nào."

Pháp rằng: "Có khó chi sao,
Ngư�i nằm ta chữa rồi trao phù v�."

Ä?ồng rằng: "Tôi vốn thằng há»?,
Bệnh chi mà khiến chịu b� chữa chuyên ? "

Kêu hồn g�i quỷ bịp lừa
Ti�n moi sạch túi đuổi xua thầy trò

Pháp rằng: "Ta biết kinh quy�n,
Ä?au nam chữa bắc mà thuyên má»›i tài."

Tiểu đồng nghe l�t vào tai,
Lòng mừng vội vã nằm dài chữa chuyên .

Pháp bèn cất tiếng hét lên:
"M�i ông Bàn Cổ t�a thi�n chứng miêng.
Thỉnh ông Ä?ại Thánh Tá»? Thiên,
Thỉnh bà Võ hậu đ�u li�n đến đây.
Thỉnh ông Nguyên soái chinh Tây,
Cùng bà Vương Mẫu sum vầy một khi.
Thỉnh ông Phật tổ A Di,
Thập phương chư Phật phù trì giúp công.
Lại m�i công chúa Ngũ Long,
Bình Nam ngũ hổ hội đồng an dinh.
Thỉnh trong thiên tướng, thiên binh,
Cùng là tam phủ Ä?á»™ng Ä?ình Xích Lân.
Thỉnh trong khắp hết quỉ thần,
Cùng đ�u xuống chốn dương trần vui chơi
Cho ngươi ba đạo phù tr�i,
Uống vào khoẻ mạnh như l�i chẳng sai."

Tiểu đồng vâng lĩnh theo l�i,
Lấy phù trở lại toan bài thuốc thang.
Vào nhà thưa với thầy Ngang.
"Pháp phù đã đủ thầy toan phương nào ?

Ngang rằng: "Còn bạc trong bao,
Th�i ngươi khá lấy mà trao cho thầy "

Ä?ồng rằng: "Tôi hãy ở đây,
Bệnh kia dầu khá mình nầy bán đi."

Triệu Ngang biết chẳng còn chi,
Kiếm đư�ng tráo chác đuổi đi kh�i vòng:
"Ở đây làng xóm khó lòng,
E khi mưa nắng ai cùng đỡ che."

Thầy trò tin nhằm kẻ gian
Màn tr�i chiếu đất gian nan anh hùng

Ä?ồng rằng: "Trong gói vắng hoe,
Bởi tin nên mắc, bởi nghe nên lầm.
Mới lo chạy hết một trăm,
Mình ve khô xép ruột tằm héo don.
Thương thay ti�n mất tật còn,
Bơ vơ đất khách thon von thế này.
Thôi thôi gắng gượng kh�i đây ,
Tôi đi khuyên giáo đỡ ngày gạo rau"

Vân Tiên chi xiết nỗi sầu,
Tiểu đồng dìu dắt gần cầu Lá Buôn.
Ä?Æ°Æ¡ng khi mÆ°a gió luông tuồng,
Ngư�i buồn lại gặp kiểng buồn khá thương.

Xiết bao ăn tuyết nằm sương,
Màn tr�i chiếu đất dặm trư�ng lao đao,
Dầu cho tài trí bực nào,
Gặp cơn nguy hiểm biết sao mà nh�.

Tiên rằng: "Ä?i đã ngất ngÆ¡,
Tìm nơi cây cối bụi b� nghỉ chưng."

Ä?ồng rằng: "Chốc nữa khá»?i rừng,
Tìm nơi quán xá sẽ dừng nghỉ ngơi."

Kiệm, Hâm lòng dạ hiểm thâm
Tiểu Ä?ồng bắt trói, dối rằng cá»?p ăn

Non tây vừa khuất mặt tr�i,
Tá»› thầy dìu dắt tá»›i nÆ¡i Ä?ại Ä?á»?.
Trư�ng thi một lũ vừa v�,
Trịnh Hâm xem thấy lại k� h�i thăm:
"Anh v� nay đã hai rằm,
Cớ sao mang bệnh còn nằm nơi đây?"

Tiên rằng: "Tôi vốn chẳng may,
Chẳng hay chư hữu khoa nầy thế nào "

Hâm rằng :"Tử Trực đậu cao,
Tôi cùng Bùi Kiệm đ�u vào cử nhân,
Một mình v� trước viếng thân,
Hai ngư�i trở việc còn lần đi sau.
Ä?Æ°Æ¡ng cÆ¡n hoạn nạn gặp nhau,
Ngư�i lành nỡ b� ngư�i đau sao đành.
Từ đây tá»›i quận Ä?ông Thành,
Trong mình có bệnh, bộ hành sao xong?
Lần hồi đến chốn Giang Trung,
Tìm thuy�n ta sẽ tháp tùng với nhau."

Tiên rằng:"Tình trước ngãi sau,
Có thương xin khá giúp nhau phen này."

Hâm rằng: "Anh tạm ngồi đây,
Tiểu đồng ngư�i tới trước nầy cùng ta.
Vào rừng kiếm thuốc ngoại khoa,
Phòng khi sông biển phong ba bất kỳ ."

Tiểu đồng vội vã ra đi,
Muốn cho đặng việc quản gì lao đao.
Trịnh Hâm trong dạ gươm đao,
Bắt ngư�i đồng tử trói vào gốc cây:
"Trước cho hùm c�p ăn mày,
Hại Tiên phải dụng mưu nầy mới xong."

Vân Tiên ngồi những đợi trông,
Trịnh Hâm v� nói tiểu đồng c�p ăn.

Vân Tiên lệ đổ tớ thân
Tiểu Ä?ồng thÆ°Æ¡ng khóc chủ nhân khổ sầu

Vân Tiên than khóc nằm lăn:
"Có đâu địa hãm thiên băng thình lình.
Bấy lâu đất khách lưu linh,
Một thầy một tớ lộ trình nuôi nhau.
Nay đà hai ngả phân nhau,
Còn ai nâng đỡ trước sau cho mình!."

Hâm rằng: "Anh chớ ngại tình,
Tôi xin Ä‘Æ°a tá»›i Ä?ông Thành thá»?i thôi."

Vân Tiên chi xiết lụy rơi,
Buồm đà theo gió chạy xuôi một b�.

Tiểu đồng bị trói khôn v�,
Kêu la chẳng thấu bốn b� rừng hoang.
"Phận mình đã mắc tai nàn,
Cảm thương h� Lục suối vàng bơ vơ.
Xiết bao những nỗi dật d�,
Ä?ò giang nào biết, bụi bá»? nào hay.
Vân Tiên hồn có linh rày,
Ä?em tôi theo vá»›i đỡ tay chÆ°ng cùng !"

Vái rồi lụy nh� ròng ròng,
Ä?êm khuya ngồi dá»±a cá»™i tòng ngủ quên.
Sơn quân ghé lại một bên,
Cắn dây mở trói cõng lên ra đàng.
Tiểu đồng thức dậy mơ màng,
Xem qua dấu đất ràng ràng mới hay.

Tưởng Vân Tiên đã mãn phần,
ThÆ°Æ¡ng thầy thủ nghÄ©a Tiểu Ä?ồng tá»› trung

Nửa mừng nửa lại sợ thay,
Chạy ra chốn cũ kiếm thầy Vân Tiên.
Mặt tr�i vừa kh�i mái hiên,
Ngư�i buôn, kẻ bán, chợ phiên nhộn nhàng.

H�i thăm bà quán giữa đàng,
Bữa qua có thấy ngư�i tang chăng là?
Quán rằng thôi đã ra ma,
Khi mai làng xóm ngư�i đà đi chôn.

Tiểu đồng nghe nói kinh hồn,
H�i rằng: "Biết chỗ nào chôn chỉ chừng?"

Tay lau nước mắt rưng rưng,
Xảy nghe tiếng nói đầu rừng lao xao.
Tiểu đồng vội vã bước vào,

Xóm làng mới h�i: "Thằng nào tới đây?"

Ä?ồng rằng : "Tá»› tá»›i kiếm thầy,
Chẳng hay ngư�i thác mả nầy là ai ?"

"Ngư�i nầy : Một gã con trai,
Ở đâu không biết lạc loài đến đây.
Chưng, tay, mặt, mũi tốt thay,
Ä?au chi nên ná»—i nÆ°á»›c nầy khá thÆ°Æ¡ng."

Tiểu đồng chẳng kịp h�i han,
Nằm lăn bên mả khóc than một hồi.
Ngư�i đ�u xem thấy thương ôi !
Kêu nhau vác cuốc đ�u lui ra đàng.

Tiểu đồng nằm giữa rừng hoang,
Che chòi giữ mả lòng toan tr�n b�.
Má»™t mình ở đất Ä?ại Ä?á»?,
Sớm đi khuyên giáo, tối v� quảy đơm.
Dốc lòng trả nợ áo cơm,
Sống mà tr�n nghĩa, thác thơm danh hi�n.

Vân Tiên thương khóc tớ trung
Trịnh Hâm mưu độc giữa dòng đẩy xô

Thứ nầy đến thứ Vân Tiên,
Năm canh ngồi dựa be thuy�n thở than.
Trong khăn lụy nh� chứa chan,
Cảm thương phận tớ mắc nàn khi không.

Lênh đênh thuy�n giữa biển đông,
Riêng than một tấm cô bồng ngẩn ngơ.
Ä?êm khuya lặng lẽ nhÆ° tá»?,
Nghênh ngang sao m�c, mịt m� sương bay.

Trịnh Hâm khi ấy ra tay,
Vân Tiên bị gã xô ngay xuống v�i.
Trịnh Hâm giả tiếng kêu tr�i,
Cho ngư�i thức dậy lấy l�i phôi pha.
Trong thuy�n ai nấy kêu la,
Ä?á»?u thÆ°Æ¡ng há»? Lục, xót xa tấm lòng.

Tr�i thương vẫn độ kẻ hi�n
Ngư Ông cứu tử Vân Tiên an lành

Vân Tiên mình lụy giữa dòng,
Giao long dìu dắt vào trong bực rày.
May vừa tr�i đã sang ngày,
Thuy�n chài xem thấy vớt ngay lên b�.

Hối con vầy lửa một gi�,
Ông hơ bụng dạ, bà hơ mặt mày.
Vân Tiên vừa ấm chân tay,
Ngẩn ngơ hồn phách như say mới rồi.

Ngỡ than mình phải nước trôi,
Hay đâu mình hãy đặng ngồi dương gian.
Ngư ông khi ấy h�i han,
Vân Tiên thưa hết m�i đàng gần xa.

Ngư rằng: "Ngư�i ở cùng ta.
Sớm mai hẩm hút một nhà cho vui"

Tiên rằng: "Ông lấy chi nuôi,
Thân tôi như thể trái mùi trên cây.
May đà trôi nổi đến đây,"
Không chi báo đáp mình nầy trơ trơ."

Ngư rằng: "Lòng lão chẳng mơ,
Dốc lòng nhân nghĩa há ch� trả ơn ?
Nước trong rửa ruột sạch trơn,
Một câu danh lợi chi s�n lòng đây.
Rày doi, mai vịnh vui vầy,
Ngày kia hứng gió, đêm nầy chơi trăng.
Một mình thong thả làm ăn,
Kh�e quơ chày kéo, mệt quăng câu dầm.
"Nghêu ngao nay chích mai đầm.
Một bầu tr�i đất vui thầm ai hay.
Kinh luân đã sẵn trong tay,
Thung dung dưới thế vui say trong tr�i
Thuy�n nan một chiếc ở đ�i,
Tắm mưa trải gíó trong v�i Hàn giang.".

Nghĩ trông cậy nghĩa thông gia
Nh� Ngư Ông giúp v� Nhà Võ Công

Tiên rằng : " Vậy cũng một làng,
Võ công ngư�i ở gần đàng đây chăng?"

Ngư rằng: "Nhà đó cũng gần,
Kh�i ba khúc vịnh th�i lần đến nơi."

Tiên rằng: " Xưa đã gá l�i,
Sui gia bao nỡ đổi l�i chẳng thương.
Vợ chồng là đạo tao khương,
Chi bằng tới đó tìm phương gởi mình.
Trăm năm muốn tr�n ân tình
Ä?Æ°Æ¡ng khi hoạn nạn ai đành bá»? nhau.
Chút nh� cứu tư ơn sâu,
Xin đem tới đó trước sau cho tròn."

Ngư rằng : " Làm đạo rể con,
Cũng như sợi chỉ mà lòn trôn kim.
Sợ bay mà m�i sức chim,
Bơ vơ cảnh lạ khôn tìm cây xưa.
E khi chậm bước tới trưa,
Chớ đi sông cũ bến xưa mà lầm.
Mấy ai ở đặng hảo tâm,
Nắng đun chót nón, mưa dầm tả tơi.
Mấy ai hay nghĩ việc đ�i,
Nhớ nơi nghèo khổ quên nơi sang giầu.
Ä?ã ba thứ tóc trên đầu,
Gẫm trong sự thế thêm âu cho đ�i."

Vân Tiên lâm cảnh mắt mù,
Võ Gia Thất Ước âm mưu đê hèn

Vân Tiên thưa đã hết l�i,
Ngư ông chẳng đã tách v�i đưa sang
Dắt Tiên vào chốn hậu đàng,
Võ công xem thấy lòng càng hổ ngươi.

Chẳng qua sợ thế gian cư�i,
Một l�i gượng gạo chào ngư�i ngày xưa:
"Ngư ông đã có công đưa,
Tới ngày sau sẽ lo lừa đ�n ơn."

Ngư rằng : " Tôi chẳng lòng s�n.
Xin tròn nhân ngãi còn hơn bạc vàng.
Nhớ xưa trong núi Lư san,
Có ông ngư phủ đưa chàng Ngũ Viên.
Tới sau đình trưởng đỗ thuy�n,
Giúp ngư�i Hạng Võ qua mi�n Ô giang.
Xưa còn thương kẻ mắc nàn,
Huống nay ai nỡ quên đàng ngãi nhân.

Một l�i gắng giúp keo sơn,
Ngư ông từ giã lui chưng xuống thuy�n.
Võ công không ngớt lòng phi�n,
Ân tình thế lợi khó tuy�n đặng vay.

Dạy Tiên: "Ngươi hãy ngồi đây,
Ch� ta trở lại sau này liệu toan."

Công rằng: "Hỡi mụ Quỳnh Trang,
Dò lòng ái nữ Thể Loan thế nào ?
Mặc con toan liệu làm sao,
Vốn không ép vợ, nỡ nào ép con."

Loan rằng: "Gót đ� như son,
Xưa nay ai nỡ đem chôn xuống bùn ?
Ai cho sen muống một bồ,
Ai từng chanh khế sánh phồn lựu lê.
Thà không trót chịu một b�,
Nỡ đem mình ng�c dựa k� thất phu.
Ä?ã công chá»? đợi danh nhu,
Rể đâu có rể đui mù thế ni,
Ä?ã nghe ngÆ°á»?i nói há»™i này,
Rằng: "Vương Tử Trực chiếm rày thủ khoa."
Ta dầu muốn kết sui gia,
H� Vương h� Võ một nhà mới xinh."

Hang Thương Tòng, hổ ngang tàn
Võ Công mưu độc hại chàng Vân Tiên

Công rằng: "Muốn tr�n việc mình,
Phải toan một chước dứt tình mới xong.
Nghe rằng: "Trong núi Thương Tòng."
Có hang thăm thẳm bịt bùng khôn ra.
Ä?ông Thành ngàn dặm còn xa,
Ä?em chàng bá»? đó ai mà biết đâu ?"

Phút vừa trăng đã đứng đầu,
Vân Tiên ngồi trước nhà cầu thở than.

Võ Công ra trước dỗ chàng:
"Xuống thuyá»?n rồi sẽ Ä‘Æ°a sang Ä?ông Thành."

Ra đi đương lúc tam canh,
Dắt vào hang tối b� đành Vân Tiên.
B� rồi rón rén bước li�n,
Xuống ngay chèo quế d�i thuy�n tách xa.

Tiên rằng: " Các chú đưa ta,"
Xin đưa tôi tới quê nhà sẽ hay.
Ghi lòng dốc tr�n thảo ngay,
Một phen mà kh�i ngàn ngày chẳng quên."

Lặng nghe vắng tiếng hai bên,
Trong hang tăm tối đá trên chập chồng.
Vân Tiên khi ấy hãi hùng,
Nghĩ ra mới biết Võ Công hại mình.

Nực cư�i con tạo trớ trinh,
Chữ duyên tráo chác, chữ tình lãng xao.
Nghĩ mình tai hại biết bao,
Mới lên kh�i biển lại vào trong hang.

Dây sầu ai khéo vương mang,
Tránh nơi lưới th�, gặp đàng bẫy cheo.
Trong hang sau trước quạnh hiu,
Muốn ra cho kh�i ai dìu dắt đi ?

Oan gia nợ đã khéo gây,
Ôi thôi thân thể còn gì mà toan.
Ä?ã đành xa cõi nhân gian,
Dựa mình vào chốn thạch bàn nằm co.

Ä?êm khuya ngá»?n gió thổi lò.
Sương sa lác đác mưa tro lạnh lùng.
Năm ngày chịu đói khát ròng.
Nh� ba hư�n thuốc đỡ lòng hôm mai.

NgÆ°á»?i hiá»?n trá»?i Ä‘á»™ ngÆ°á»?i thÆ°Æ¡ng
Tì�u phu cứu giúp giải nạn Vân Tiên

Du thần xem thấy ai hoài,
Xét trong mình gã có bài phù tiên.
Mới hay là Lục Vân Tiên,
Cùng nhau dìu dắt đ�u li�n đem ra.

Kh�i hang một dặm vừa xa,
Ä?ến nÆ¡i đại lá»™ trá»?i đà hừng đông.
Du thần trở lại sơn trung,
Vân Tiên còn hãy giấc nồng mê man.

Lão ti�u cơm gói sẵn sàng,
Sớm mai xách búa đi ngang vào rừng.
Tới đư�ng đại lộ là chừng,
Xảy nghe có tiếng trong rừng thở than.

"Hay là yêu quái tà gian
Rung cây nhát lão làm đư�ng hại nhân.?"

Lão ti�u li�n bước lại gần,
Thiệt là một gã văn nhân mắc nàn,
Chi bằng lên tiếng h�i han:
"Nhân sao mắc việc tai nàn thế nây ?"

Vân Tiên nghe tiếng mừng thay,
Vội vàng gượng dậy trình bày trước sau.

Lão ti�u nghe nói gi� lâu,
Gẫm trong thế sự gật đầu thở than:
"�t ngư�i trong tuyết đưa than,
Khó ngồi giữa chợ ai màng đoái thương."

Vân Tiên nghe nói mới tư�ng,
Cũng trang ẩn dật biết đư�ng thảo ngay.
"Ngửa trông lượng cả cao dày ,
Cứu trong một buổi, ơn tày tái sinh.
Mai sau vá»? tá»›i Ä?ông Thành,
Ä?á»?n Æ¡n cứu khổ má»›i đành dạ tôi."

Lão ti�u mới nói : " Thôi thôi,
Làm ơn mà lại trông ngư�i sao hay ?
Già hay thương kẻ thảo ngay,
Nầy thôi để lão dắt ngay v� nhà."

Tiên rằng: "Trong dạ xót xa,
Nay đà sáu bữa không hòa mùi chi.
Lại thêm rũ liệt tứ chi,
Muốn đi theo đó mà đi khôn rồi."

Lão ti�u nầy ngỡ nực cư�i,
Mở cơm trong gói, miệng m�i Vân Tiên:
"Gắng mà ăn uống cho yên,
Lão ra sức lão cõng Tiên v� nhà."

Mừng vui xum h�p đệ huynh
Vân Tiên gặp lại Hớn Minh em hi�n

Kh�i rừng ra tới ngã ba,
May đâu gặp một chàng là Hớn Minh.
Lão ti�u lật đật bôn trình,
Hớn Minh theo h�i sự tình một khi.
Vân Tiên nghe tiếng cố tri,
Vội mừng bạn cũ còn nghi nỗi mình.

Minh rằng: "Dám h�i nhân huynh,
Cớ sao nên nỗi thân hình thể ni ?"

Tiên rằng: "Chẳng xiết nói chi,
Thân nầy nào có khác gì cây trôi.
Lênh đênh gió dập sóng dồi,
Rày đây mai đó khôn rồi gian nan."

Minh rằng: "Ä?ây khó há»?i han,
Xin vào chùa sẽ luận bàn cùng nhau."

Ti�u rằng: "Chẳng dám ngồi lâu
Vào rừng đốn củi bán chầu chợ phiên."

Hớn Minh quỳ gối lạy li�n :
"Ơn ông cứu đặng Vân Tiên bạn lành.
Nầy hai lượng bạc trong mình,
Tôi xin báo đáp chút tình cho ông."

Ti�u rằng: "Vốn lão tình không,
Một mình ngơ ngẩn non tòng hôm mai.
Tấm lòng chẳng muốn của ai,
Lánh nơi danh lợi chông gai cực lòng.
Kìa non, n� nước thong dong,
Trăng thanh gió mát bạn cùng hươu nai.
Công hầu phú quí mặc ai,
Lộc rừng gánh vác hai vai tháng ngày."

Vân Tiên nghe biết ngư�i ngay,
H�i thăm tên h� phòng ngày đ�n ơn.
Lão ti�u trở lại lâm sơn,
Tiên, Minh hai gã đ�u hoàn am mây.

Tiên rằng: "Ä?ã gặp khoa nầy,
Cớ sao ng�c hữu ở đây làm gì ?"

Minh rằng: "Xưa dốc xuống thi,
Gặp nơi miếu võ đ� đi một lần.
Anh thì v� trước tỉnh thân,
Tôi thì mang gói sau lần ra kinh.
Ä?i vừa tá»›i huyện Loan Minh,
Gặp con quan huyện Ä?ặng Sinh là chàng.
Giàu sang ỷ thế nghinh ngang,
Gặp con gái tốt cưỡng gian không nghì.
Tôi bèn nổi giận một khi,
Vật chàng xuống đó bẻ đi một giò.
Mình làm nỡ để ai lo,
Bó tay chịu trói nộp cho huyện đàng.
án đày ra quận Sóc Phang,
Tôi bèn vượt ngục lánh đàng đến đây.
Vừa may mà gặp chùa này,
Mai danh ẩn tích bấy chầy náu nương".

Ẩn thân nơi chốn chùa thanh
Hớn Minh chăm sóc, an lành Vân Tiên

"Ä?i vừa tá»›i huyện Loan Minh,"
"Gặp con quan huyện Ä?ặng Sinh là chàng.
"Giàu sang ỷ thế d�c ngang,"
"Gặp con gái tốt cưỡng gian không nghì."
"Tôi bèn nổi giận một khi,"
"Vật chàng xuống đó bẻ đi một giò.
"Mình làm nỡ để ai lo,"
"Bó tay chịu trói nộp cho huyện đàng."
"�n đày ra quận Sóc Phang,"
"Tôi bèn vượt ngục lánh đàng đến đây."
"Vừa may mà gặp chùa này,
"Mai danh ẩn tích bấy chầy náu nương."
Vân Tiên nghe nói thảm thương,
Lại bày một khúc tai ương phận mình.
Minh nghe Tiên nói động tình,
Hai hàng châu lụy như bình nước nghiêng.
Tiên rằng: "Thương cội xuân huyên,
"Trông con như cá trông dào,
"Mình nầy trôi nổi phương nào biết đâu ?
"Vầng mây giăng bạc trên đầu,
"Ba năm chưa tr�n một câu sinh thành.
"Hữu tam bất hiếu đã đành,
"Tiểu đồng trước đã vì mình thác oan.
"Tưởng thôi như cắt ruột gan,
"Quặn đau chín khúc, chứa chan mấy lần."
Minh rằng: " Ngư�i ở trong trần,
Có khi phú quý có lần gian nan.
Thấp cao vàng biết tuổi vàng,
Gặp khi lửa đ� máu càng thêm xuê.
Thôi thôi anh chớ vội v�,
Ở đây nương náu toan b� thuốc thang.
Bao gi� hết lúc tai nàn,
"Ä?em nhau ta sẽ lập đàng công danh."
"Cam La sớm gặp cũng xinh,"
"Muộn mà Khương Tử cũng vinh một đ�i."
"Nên hư có số ở tr�i,"
"Bôn chôn sao kh�i đổi d�i sao xong."
Vân Tiên khi ấy an lòng,
Ở nơi am tự bạn cùng Hớn Minh.

Hay tin Tử Trực nát lòng
Vân Tiên lâm nạn, nhưng không phai th� .

Võ Công làm việc trớ trinh,
Dứt tình h� Lục, mến tình h� Vuơng.
Kể từ định chước hại chàng,
Thể Loan hớn hở lòng càng thêm vui.
Ngày ngày trang điểm phấn dồi,
Phòng khi gặp gỡ đứng ngồi cho xuê.
Xảy đâu Tử Trực vừa v�,
Vào nhà h� Võ thăm b� Vân Tiên.
Công rằng: “Chớ h�i thêm phi�n,
Trước đà lâm bệnh huỳnh tuy�n xa chơi.
Thương chàng phận bạc trong đ�i,
Cũng vì Nguyệt Lão xe lơi mối hồng�.
Nghe qua Tử Trực chạnh lòng,
Hai hàng nước mắt ròng ròng như mưa.
Than rằng: “Chạnh nhớ linh xưa,
Nghĩa đà kết nghĩa, tình chưa phỉ tình.
Tr�i sao nỡ phụ tài lành,
Bảng vàng chưa thấy, ngày xanh đã mòn.
Cùng nhau chưa đặng vuông tròn,
Ngư�i đà sớm thác ta còn làm chi?
Trong đ�i mấy bực cố tri,
Mấy trang đồng đạo, mấy ngư�i đồng tâm?�

Công rằng: “Ta ai cũng thương thầm,
Tủi duyên con trẻ sắt cầm dở dang.
Thôi thôi khuyên chớ thở than,
Ä?ây đà tính đặng má»™t đàng rất hay.
Tới đây thì ở lại đây,
Cùng con gái lão sum vầy thất gia.
Phòng khi hôm sớm vào ra,
Thấy ngươi Tử Trực cũng là thấy Tiên�.
Trực rằng: Ngòi viết dĩa nghiên,
Anh em xưa có th� nguy�n cùng nhau.
Vợ Tiên là Trực chị dâu,
Chị dâu, em bạn dám đâu lỗi nghì.
Chẳng hay ngư�i h�c sách chi,
Nói sao những tiếng dị kỳ khó nghe?
Hay là h�c thói nước T�,
Vợ ngư�i Tử Củ đưa v� Hoàn Công.
Hay là há»?c thói Ä?Æ°á»?ng Cung.
Vợ ngư�i Tiểu Lạc sánh cùng Thế Dân.
Ngư�i nay nào phải nhà Tần,
Bất Vi gả vợ Dị Nhân lấy lầm.
Nói sao chẳng biết hổ thầm,
Ngư�i ta há phải là cầm thú sao?�
Võ Công hổ thẹn xiết bao,
Ngồi trân khôn cãi lẽ nào cho qua.
Thể Loan trong cửa bước ra,
Miệng chào: “Thầy Cử tân khoa mới v�.
Thiếp đà chẳng tr�n l�i th�,
Lỡ b� sửa trấp, lỡ b� nâng khăn.
Tiếc thay dạ th� nằng nằng,
Ä?êm thu chá»? đợi bóng trăng bấy chầy.
Chẳng ưng thì cũng làm khuây,
Nỡ buông l�i nói chẳng vì chẳng kiêng?�
Trực rằng: “Ai Lữ Phụng Tiên.
Phòng toan Ä‘em thói Ä?iêu Thuyá»?n trêu ngÆ°Æ¡i?
Mồ chồng ng�n c� còn tươi,
Lòng sao mà nỡ buông l�i nguyệt hoa?
Hổ hang vậy cũng ngư�i ta,
So loài cầm thú vậy mà khác chi?
Vân Tiên anh hỡi cố tri,
Suối vàng có biết sự ni chăng là?�
Tay lau nước mắt trở ra,
Vá»? nhà sắm sá»­a tìm qua Ä?ông Thành.
Võ Công hổ thẹn trong lòng,
Qua trăng nhuốm bệnh thất tình chết oan.
Thể Loan cùng mụ Quỳnh Trang,
Mẹ con đóng cưả cư tang trong nhà.

Lục Ông gặp gỡ Ki�u Công
Hung tin chàng Lục, bão lòng Ki�u nương

Ä?oạn nầy đến thứ Nguyệt Nga,
Hà Khê phủ ấy theo cha h�c hành.
Ki�u Công lên chức Thái Khanh,
Chỉ sai ra quận Ä?ông Thành chăn d ân.
Ra t� khắp hết xa gần.
H�i thăm h� Lục tìm lần đến nơi.
Khiến quân đem bức thư m�i,
Lục ông vâng lệnh tới nơi dinh ti�n.
Ki�u Công h�i Lục Vân Tiên,
Lục ông thấy h�i bỗng li�n khóc than.
Thưa rằng: “Nghe tiếng đồn vang,
Con tôi nhuốm bệnh giữa đàng b� thây,
Biệt tin từ ấy nhẫn nay,
Phút nghe ngư�i nói châu mày lại thương!�
Ki�u Công trong dạ bàng hoàng.
Trở vào nói lại cùng nàng Nguyệt Nga:
“Lục ông nói lại cùng cha,
Duyên con rày đã trôi hoa dạt bèo�.
Riêng than chút phận tơ đi�u,
Hàn Giang chưa gặp, Ô Ki�u lại rơi!
Nàng rằng: “Phải thi ệt như l�i,
“Xin cha sai kẻ m�i ngư�i vào trong�
Nguyệt Nga đứng dựa bên phòng,
Tay ôm bức tượng khóc ròng như mưa.
Công rằng: “Nào bức tượng xưa?
Nguyệt Nga con khá đem đưa ngư�i nh ìn�.
Lục Ông một buổi ngồi nhìn,
Tay chân, vóc vạc đ�u in con mình,
Lục Ông khi thấy sự tình mới hay:
�Thương con phận bạc lắm thay,
Nguy�n xưa còn đó, con rày đi đâu?’
Ki�u Công chi xiết nỗi sầu,
Lục Ông thấy vậy thêm đau gan vàng.
Kiếm l�i khuyên giải với nàng:
�Giảm cơn phi�n não kẻo mang lấy sầu.
Ngư�i đ�i như bóng phù du,
Sớm còn tối mất, công phu lỡ làng.
Cũng chưa đồng tịch đồng sàng,
Cũng chưa nên nghĩa tào khang đâu mà!
Cũng như cửa sổ ngựa qua,
Nghĩa nào mày ủ mặt hoa cho phi�n?�
Nàng rằng: “Trước đã tr�n nguyển,
Dẫu thay mái tóc phải nhìn mối tơ�.
Công rằng: "Chút nặng tình xưa,
Bèn đem ti�n bạc tạ đưa cho ngư �i.
Lục Ông cá tạ xin lui,:
�Tôi đâu dám chịu của ngươì làm chi?
Ngỡ là con trẻ mất đi,
Hay đâu cốt cách còn ghi tượng n ầy.
Bây gi� con lại thấy đây,
Tấm lòng thương nhớ dễ khuây đặng nào?�
Ngá»­a than: “Ä?ất rá»™ng Trá»?i cao,
Tre còn măng mất lẽ nào cho cân�.
Lục Ông từ tạ lui chân,
Ki�u Công sai kẻ gia thần đưa sang.

Nguyệt Nga mắt lệ hai hàng
Vân Tiên vắng số nát tan dạ lòng

Nguyệt Nga nhuốm bệnh thở than,
Năm canh lụy ng�c xốn xang lòng vàng.
Nhớ khi th� thốt giữa đàng,
Chưa nguôi nỗi thảm, lại vương lấy sầu.
Công đà ch� đợi bấy lâu,
Thà không cho gặp buổi đầu thì thôi.
Biết nhau chưa đặng mấy hồi,
Kẻ còn ngư�i mất, Tr�i ôi là Tr�i!
Thuở xưa giữ dạ ghi l�i,
Thương ngư�i quân tử biết đ�i nào phai?.
Tiếc thay, một dự anh tài,
Việc văn, việc võ, nào ai dám bì?
Thương vì đèn sách lòng ghi,
Uổng công nào thấy tiếng gì là đâu!
Thương vì đôi hai tám trên đầu,
Ngư�i đ�i như bóng phù du lỡ làng...
Thương vì chưa đặng hiển vang,
Nước trôi sự nghiệp, hoa tàn công danh.
Thương vì đôi lứa chưa thành,
Vùa hương bát nước ai dành ngày sau.
Năm canh chẳng ngớt gi�t châu,
Mặt nhìn bức tượng ruột đau như dần.
Dương gian nay chẳng đặng gần,
Âm cung biết có thành thân chăng là?
Ki�u Công thức dậy bước ra,
Nghe con than khóc xót xa lòng vàng.
Khuyên rằng: "Con chớ cưu mang,
Gẫm trong còn mất là đư�ng xưa nay.
Ä?àn cầm ai khéo dứt dây,
Chẳng qua Con Tạo đổi xây không thư�ng"
Nàng rằng : "Khôn xiết nỗi thương,
Khi không gãy cánh giữa đư�ng ai hay.
Nay đà loan phụng rẽ bầy,
Nệm nghiêng gối chích phận nầy đã cam.
Trăm năm th� chẳng lòng phàm,
Sông Ngân đưa bạn cầu Lam rước ngư�i.
Thân con còn đứng giữ Tr�i,
Xin th� bức tượng tr�n đ�i thơì thôi".
Ki�u Công trong dạ chẳng vui:
"Con đành giữ tiết tr�n đ�i hay sao?"

Thái sư thâm hiểm ngang tàn,
H�i dâu chẳng được, tâu oan cống Hồ

Có ngư�i sang cả ngôi cao,
Thái Sư chức trước trong trảo sắc phong.
Nghe đồn con gái Ki�u Công,
Nay mư�i sáu tuổi tơ hồng chưa vương.
Thái Sư dùng lễ vật sang,
Mượn ngư�i mai chước kết đàng sui gia.
Ki�u Công khôn ép Nguyệt Nga,
Lễ nghi đưa lại v� nhà Thái Sư.
Thái Sư chẳng biết rộng suy,
Ä?em lòng oán hận sá»›m ghi vào lòng.
Phút đâu giặc m�i làm hung,
Lung lăng nết dữ binh nhung dấy loàn.
Ä?ánh vào tá»›i ải Ä?ồng Quan,
Sở Vương phán h�i lưỡng ban quần thần.
Sao cho vững nước an dân.
Các quan ai biết mưu thần bày ra.
Thái Sư nhớ việc cừu nhà,
Vội vàng quì xuống tâu qua ngai vàng:
"Thuở xưa giặc m�i dấy loàn,
Vì ham sắc tốt phá tàu Trung Hoa.
Muốn cho kh�i giặc Ô Qua,
Ä?Æ°a con gái tốt giao hòa thá»?i xong.
Nguyệt Nga là gái Ki�u Công,
Tuổi vưà hai tám má hồng đương xinh,
Nàng đà có sắc khuynh thành,
Lại thêm rất bậc tài tình hào hoa.
Ä?Æ°a nàng vá»? nÆ°á»›c Ô Qua,
Phiên Vương ưng dạ ắt là bãi binh".
Sở Vương nghe tấu thuận tình,
Châu phê dạy sá»­ ra dinh Ä?ông Thành.
Sắc phong Ki�u Lão Thái Khanh:
"Việc trong nhà nước đã đành cậy ngươi,
Nguyệt Nga nàng ấy nên ngư�i,
Lưạ ngày tháng chín, hai mươi cống Hồ".
Ki�u Công vâng lịnh nhà vua,
Lẽ nào mà dám nói phô đi�u nào,
Nguyệt Nga trong dạ như bào,
Canh chầy chẳng ngủ, những thao thức hoài.
Thất tình trâm n� biếng cài,
Dựa mành b� xả, tóc dài ngồi lo.

Nguyệt Nga trách phận than thân
Hồng nhan ngang trái hiếu ân nghĩa tình

"Chiêu Quân xưa cũng cống Hồ,
Bởi ngươi Diên Th� hoạ đồ gây nên,
Hạnh Ngươn sau cũng kh�i mi�n,
Bởi chăng Lư Kỷ cựu hi�m còn ghi.
Hai nàng chẳng đã phải đi,
Một là ngay chúa, một vì thảo cha.
Chiêu Quân nhảy xuống gianh hà,
Thương vua nhà Hơn, vốn đà quyên sinh.
Hạnh Ngương nhảy xuống Trì Linh,
Thương ngư�i Lương Ng�c duyên lành phôi pha.
Tới nay phận bạc là ta,
Nguyện cùng bức tượng trót đà chung thân.
Tình phu phụ, nghĩa quân thần,
Nghĩa xa cũng tr�n, ơn gần cũng nên.
Nghĩa tình nặng cả hai bên,
Nếu ngay cùng chúa, lại quên ơn chồng.
Sao sao một thác th�i xong,
Lấy mình báo chúa, lấy lòng sư phu">
Ki�u Công nương gối đang lo,
Nghe con than thở mấy câu them phi�n.
Kêu vào ngồi dưạ trưòng ti�n,
Lấy l�i dạy dỗ cho tuy�n thân danh.
"Chẳng hay là việc tri�u đình,
Nào cha có muốn ép tình chi con?"
Nàng rằng: "Còn kể chi con,
Bơ vơ chút phận mất còn quản bao.
Thương cha tuổi tác đã cao,
E khi ấm lạnh buổi nào biết đâu.
Tuổi già bóng xế nhành dâu,
Sớm xem tối xét ai hầu cho cha?"
Công rằng: "Chẳng xá việc nhà,
Hãy an dạ trẻ mà qua mồng mươì,
Khá toan sắm sửa hai mươi tống hành".
Nàng rằng: "Việc ấy đã đành,
Còn lo hai chữ ân tình cho xong.
Con xin sang lạy Lục Ông,
Làm chay bảy bưã tr�n cùng Vân Tiên>
Ng� cho nhân nghiã vẹn tuy�n,
Phòng sau xuống chốn huỳnh tuy�n gặp nhau".
Ki�u Công biết nghĩ trước sau,
Dạy đem ti�n bạc cấp hầu đưa đi.
Lục Ông ra rước môt khi,
Nguyệt Nga vào đặt lễ nghi sẳn sàng.
Ngày lành gi� ng� đăng đàn.
Ăn chay nằm đất cho chàng Vân Tiên.
Mở ra bức tượng treo lên,
Trong nhà cho tới láng gi�ng đ�u thương,
Nguyệt Nga cất iếng khóc than:
"Vân Tiên chàng hỡi suối vàng có hay?..."

Nguyệt Nga từ giã Lục Ông
Ô Qua cất bước lệ ròng châu sa

Bảy ngày rồi việc làm chay,
Lại đem ti�n bạc tạ rày Lục Ông:
"Trông chồng mà chẳng thấy chồng,
Ä?ã đành má»™t chữ má hồng vô duyên.
Rày vua gả thiếp v� Phiên,
Quyết lòng xuống chốn cửu tuy�n thấy nhau.
Chẳng chi cũng g�i là dâu,
Muốn lo việc nước, phải âu đạo nhà.
Một ngày, một bước một xa,
Của nầy để lại cho cha dưỡng già".
Lạy rồi nước mắt nh� sa,
Ngùi ngùi lạy tạ bức ra trở v�.
Các quan xe giá bộn b�,
Năm mươi thể nữ hầu k� chưn tay.
Hai mươi nay đã đến ngày,
Các quan bảo hộ đưa ngay xuống thuyển.
Nguyệt Nga vội khiến Kim Liên,
Lên m�i thân phụ xuống thuy�n xem qua.
Công rằng: "Thật dạ xót xa,
Con còn dùng thẳng cho cha thảm sầu".
Nàng rằng: "Non nước cao sâu,
Từ đây cách kh�i, khôn hầu thấy cha,
Thân con v� nước Ô Qua,
Ä?ã đành má»™t ná»—i làm ma đất ngÆ°á»?i.
Hai phương nam bắc cách v�i,
Chút xin gởi lại một l�i làm khuây.
Hiu hiu gió thổi ng�n cây,
Ấy là hồn trẻ v� rày thăm cha".
Ki�u Công hạt lụy nh� sa,
Các quan ai nấy cũng là tình thương.
Chẳng qua việc ở quân vương,
Cho nên phụ tử hai đu�ng xa xuôi.
Buồm trương, thuy�n vội tách v�i,
Các quan đưa đón ngư�i ngư�i đứng trông.
MÆ°á»?i ngày đã tá»›i ải Ä?ông,
Mênh mông biển rộng đùng đùng sóng xao.

Nguyệt Nga thủ tiết nhảy sông,
Quan Âm cứu tử độ lòng hồng nhan

Ä?êm nay chẳng biết đêm nào,
Bóng trăng vặc vặc, bóng sao m� m�.
Trên tr�i lặng lẽ như t�,
Nguyệt Nga nhớ nỗi tóc tơ chẳng tròn.
Than rằng: "N� nước kìa non,
Cảnh th�i thấy đó, ngư�i còn v� đâu?"
Quân hầu đ�u ngủ đã lâu,
Lén ra mở bức rèm châu một mình:
"Vắng ngư�i có bóng trăng thanh,
Trăm năm xin gơỉ chút tình lại đây.
Vân Tiên anh hỡi có hay,
thiếp nguyển một tấm lòng ngay với chàng".
Than rôì lấy tượng vai mang.
Nhắm chừng nước chảy vội vàng nhảy ngay.
Kim Liên thức dậy mới hay,
Cùng quân thế nữ một bài đ�u lo.
Cùng nhau lặng chẳng dám ho.
Thầm toan mưu kế chẳng cho lậu tình.
Việc nầy là việc tri�u đình,
Ä?ốc quan hay đặng ắt mình thác oan.
Muốn cho cẩn nhiệm trăm đàng,
Kim Liên thế lấy làm nàng Nguyệt Nga.
Trá hôn v� nước Ô Qua,
Ai mà vạch lá, ai mà tìm sâu?
Tính rồi xong xả chước mầu,
Phút nghe thuy�n đã đến đầu Ải Quan.
Ä?ốc quan xe giá sá»­a sang,
Kiệu trương l�ng phụng rước nàng v� Phiên.
Nào hay tỉ tất Kim Liên,
Ä?ặng làm Hoàng Hâu nÆ°á»›c Phiên má»™t Ä‘á»?i.
Nguyệt Nga nhảy xuống giữa v�i,
Sóng thần đưa đẩy vào nơi bãi rày.
Bóng trăng vừa khuất ng�n cây,
Nguyệt Nga hồn hãy chơi rày Âm Cung.
Xiết bao sương tuyết đêm đông,
Mình nằm giữa bãi lạnh lùng ai hay?
Quan Âm thương đấng thảo ngay,
Bèn đem nàng lại b� rày vư�n hoa.
Dặn rắng: "Nàng hỡi Nguyệt Nga!
Tìm nơi nương náu cho qua tháng ngày.
Ä?ôi ba năm nữa gần đây,
Vợ chồng sao cũng sum vầy một nơi".
Nguyệt Nga giây phút tỉnh hơi,
Ä?ịnh hồn má»›i nghÄ© mấy lá»?i chiêm bao.
Nên hư chưa biết làm sao,
Bây gi� biết kiếm chốn nào dung thân?
Một mình luống những bâng khuâng,
Phút đâu tr�i đã rạng hừng vừng đông

Bùi Ông cứu nạn Nguyệt Nga
Tương giao Bùi Kiệm trăng hoa trao l�i.

Một mình mang bức tượng chồng,
Xảy đâu lại gặp Bùi Ông dạo vư�n.
Ông rằng: "Nàng ở hà phương,
Việc chi mà tới trong vư�n nhà ta?"
Nàng rằng: "Trận gió thổi qua,
Chìm thuy�n nên nổi mình ra thế nầy
Tối tăm sẩy bước tới đây,
Xin soi xét tới thơ ngây lạc đư�ng".
Bùi Ông đứng nhắm tướng nàng,
Chẳng phen đài các cũng hàng trâm anh.
Ä?ầu Ä‘uôi han há»?i sá»± tình,
Nàng bèn l�i thiệt việc mình bày qua.
Bùi Ông mừng rước v� nhà,
Thay xiêm đổi áo nuôi mà làm con:
" Ta cũng sinh một chồi non,
Tên là Bùi Kiệm hãy còn ở kinh.
Trong nhà không gái hậu sinh,
Ngày nay lại gặp minh linh phước Trơì".
Nguyệt Nga ở đã an nơi,
Ä?êm đêm nghÄ© lượng việc Ä‘á»?i gần xa.
Một lo v� nước Ô Qua,
E vua bắt tội cha già rất oan.
Hai lo phận gái hồng nhan,
Sợ khi bảo dưỡng mưu toan lẽ gì.
Nguyệt Nga luống những sầu bi,
Xảy đâu Bùi Kiệm tới khi v� nhà.
Từ ngày thấy mặt Nguyệt Nga,
Ä?êm Ä‘em trằn trá»?c phòng hoa mấy lần.
Thấy nàng th� bức tượng nhân,
Nghiệm trong tình ý dần lân h�i li�n:
"Tượng nầy sao giống Vân Tiên?
Bấy lâu th� có linh thiêng đi�u gì?"
Nàng rằng: "Làm phận nữ nhi,
Một câu chánh tiết phải ghi vào lòng.
Trăm năm cho tr�n đạo tòng,
Sống sao thác vậy một chồng mà thôi".

Kiệm rằng: "Nàng nói sai rồi,
Ai từng bán đắt mà ngôì chợ trưa?
Làm ngư�i trong cõi gió mưa,
Bảy mươi mấy mặt ngư�i xưa thể nào.
Chúa xuân còn ở vư�n đào,
Ong qua bướm lại biết bao nhiêu lần.
Chúa Ä?ông ra khá»?i vÆ°á»?n xuân,
Hoa tàn nhụy rữa như rừng b� hoang.
Ở đ�i ai cậy giàu sang,
Ba xuân dẫu hết ngàn vàng khôn mua.
Hay chỉ như vãi ở chùa,
Một căn cửa khép bốn mùa lạnh tanh.
Lênh đênh một chiếc thuy�n mành,
Mư�i hai bến nước biết mình vào đâu?
Ai từng mặc áo không bâu,
Ăn cơm không đũa, ăn trầu không cau?
Nàng rằng: Xưa h�c sử kinh,
Làm thân con gái chữ trinh làm đâù.
Chẳng phen thói nước Trịnh đâu,
Hẹn ngư�i tới cưả vư�n dâu tư tình".
Kiệm rằng: "Ä?ã biết sá»­ kinh,
Sao không soi xét để mình ngồi không.
Hồ vương xưa mới goá chồng,
Còn mơ nhan sắc Tống Công cũng vưà.
Hạ Cơ lớn nh� cũng ưa,
Sớm đưa Doãn Phủ tối ngừa Trần Quân.
Hán xưa Lữ Hậu thanh xuân,
Còn vừa Cao Tổ mấy đành Dị Ky.
Ä?Æ°á»?ng xÆ°a Võ Hậu thiệt gì,
Di Tôn khi trẻ, Tam Tư lúc già,
Cứ trong sách vở nói ra,
Một đ�i sung sướng cũng qua một đ�i.
Chính chuyên làm sự đổi d�i,
Lăng vân trắc nết hết đ�i cũng ma.
Ngư�i ta chẳng lấy ngư�i ta,
Ngư�i đâu lấy những là tượng nhân?
Cho nên tiếc phận hồng nhan,
H�c đòi Như � vẽ chàng Văn Quân".

Suy mưu bày chước liệu lần,
Nguyệt Nga nghi kế thoát thân h� Bùi

Nguyệt Nga biết đứa tiểu nhân,
Làm thinh toan chước thoát thân cho rồi.
Bùi Ông ngon ng�t trau dồi,
Muốn nàng cho đặng sánh đôi con mình,
Làm nguơì chpấ nhất sao đành,
Hễ là lịch sự có kinh, có quy�n.
Tới đây duyên đã bén duyên,
Trăng thanh gió mát cắm thuy�n ch� ai?
Nhớ câu: Xuân bất tái lai,
Ngày nay hoa nở, e mai hoa tàn.
Làm chi thiệt mạng hồng nhan,
Năm canh gối phụng, màn loan lạnh lùng.
V�ng Phu xưa cũng trông chồng,
Ngày xanh mòn m�i má hồng phôi pha.
Thôi thôi khuyên chớ thở ra,
Vầy cùng con lão một nhà cho xuôi".

Nguyệt Nga giả dạng mừng vui,
Thưa rằng: "Ngươì có công nuôi bấy ngầy.
Tôi xin dám gởi l�i nầy,
Hãy tua chậm chậm sẽ vầy nhân duyên.
Tôi vào lạy tạ Vân Tiên,
Chay đàn bảy bữa cho tuyển thuỷ chung".
Cha con thấy nói mừng lòng,
D�n nhà sưả chỗ đông phòng cho xuê.
Chiếu hoa gối sách bộn b�,
Cỗ đồ bát bửu, mượn v� chưng ra.


Xảy vừa tới lúc canh ba,
Nguyệt Nga lấy bút đ� vài câu thơ.
Dán trong vách phấn một t�,
Vai mang bức tượng kịp gi� ra đi.
Hai bên b� bụi rầm rì,
Ä?êm khuya vắng vẻ gặp khi trăng má»?,
Lạ chừng đư�ng sá bơ vơ,
Có bầy đôm đốm sáng nh� đi theo.
Qua truông rồi lại lên đèo,
Dế kêu giắng gi�i, sương gieo lạnh lùng.
Giày sành đạp s�i thẳng xông,
Vừa may tr�i đã vừng đông lố đầu.
Nguyệt Nga đi đặng hồi lâu,
Tìm nơi bàn thạch ng� hâù nghĩ chưn.
Ngư�i ngay Tr�i Phật cũng vưng,
Lão bà chống gậy trong rừng buớc ra.
H�i rằng: "Nàng phải lạ là,
Khá nên gắng gượng v� nhà cùng ta.
Khi khuya nằm thấy Di đà,
Thần đà mách bảo nên già phải đi".
Nguyệt Nga bán tín, bán nghi,
Ä?ánh liá»?u nhắm mắt theo Ä‘i vá»? nhà.
Bước vào thấy những đàn bà,
Làm ngh� thô vải lụa là mà thôi.
Nguyệt Nga đành dạ ở rồi,
Từ đây mới hết nổi trôi chốn nào.
H�i thăm qua chốn Ô Sào,
Quan san mấy dặm đi nào tới nơi.

Thuốc tiên sáng mắt anh hùng,
Giã từ Hớn đệ, v� đư�ng quê xưa

Ä?oạn nầy tá»›i thứ ra Ä‘á»?i,
Vân Tiên thuở ấy ở nơi chùa chi�n.
Nửa đêm nẳm thấy Ông Tiên,
Ä?em cho chén thuốc mắt liá»?n sáng ra.
Kể từ nhuốm bệnh đư�ng xa,
Tháng ngày thắm thoát kể đà sáu năm.
Tuổi cha rày đã năm lăm,
Chạnh lòng nhớ tới dầm dầm nh� sa.
Vân Tiên tính trở lại nhà,
Hớn Minh đưa kh�i năm ba dặm đư�ng.
Tiên rằng: "Tôi vốn chẳng may,
Ngày xưa mắc phải án đày trốn đi.
Dám đâu bày mặt ra thi,
Ä?ã đành hai chữ qui y chùa nầy".
Tiên rằng: "Phước gặp khoa nầy,
Sao sao cũng tính sum vầy cùng nhau,
Mấy năm hẩm hút tương rau,
Khó nghèo nỡ phụ, sang giàu đâu quên.
Lúc hư còn có lúc nên,
Khuyên ngư�i giữ dạ cho b�n thảo ngay".
Hớn Minh trở lại am mây,
Vân Tiên v� một tháng chầy tới nơi.
Lục Ông nước mắt tuôn rơi,
Ai dè con sống trên đ�i thấy cha.
Xóm gi�ng cô bác gần xa,
Ä?á»?u mừng chạy tá»›i chật nhà há»?i thăm.
Ông rằng: "Kể đã mấy năm,
Con mang tật bệnh ăn nằm nơi nao?"
Ä?ặt bày lá»… vật nghiêm trang,
Ä?á»?c bài văn tế trÆ°á»›c bàn minh sinh.

"Suối vàng hồn mẹ có linh,
Chứng cho con trẻ lòng thành ngày nay,
.Tưởng b� nguồn nước cội cây,
Công sâu ngàn trượng, ngãi dày chín trăng.
Suy trang nằm giá khóc măng,
Hai mươi bốn thảo chẳng bằng đ�i xưa".
Vân Tiên nước mắt như mưa,
Kế rồi h�i việc khi xưa ở nhà.
Ông rằng: "Có nàng Nguyệt Nga,
Bạc ti�n đem giúp cửa nhà mới xuê.
Nh� nàng nên mới ra b�,
Chẳng thì khó đói b� quê hương rồi".
Vân Tiên nghe nói hỡi ôi!
Chạnh lòng nghĩ lại môt hồi giây lâu.
H�i rằng: "Nàng ấy ở đâu?
Ä?ặng con đến đó đáp câu ân tình".
Lục Ông thuật việc tri�u đình,
Ä?ầu Ä‘uôi chuyện vãn tá»? tình cùng Tiên:
"Ki�u Công rày ở Tây Xuyên,
Cũng vì mắc nịnh biếm quy�n đuổi ra".
Tiên rằng: "Cám nghĩa Nguyệt Nga,
Con xin qua đó thăm cha nàng cùng".
Tây Xuyên ngàn dặm thẳng xông,
Ä?ến nÆ¡i ra mắt, Kiá»?u Công khóc liá»?n:
"Nguyệt Nga rày ở Tây Phiên,
Biết sao cho đặng đoàn viên cùng chàng.
Mấy thu Hồ Việt đôi phang.
Chẳng qua máy Tạo én nhàn rẽ nhau.
Thấy chàng dạ lại thêm đau.
Ä?ất Trá»?i bao nỡ chia bâu cho đành?
Hẹp hòi đặng chút nữ sinh,
Trông cho chồi quế trổ nhành mẫu đơn".
Nói rồi lụy nh� đòi cơn:
"Cùng nhau một sự oán h�n nên gây.
Thôi con ở lại bên này.
Hôm mai thấy mặt cho khuây lòng già".
Vân Tiên từ ấy lân la,
Ôn nhuần kinh sử ch� khoa ứng kỳ.

Vân Tiên thi đậu Trạng Nguyên;
Vua truy�n dẹp giặc binh quy�n Nguyên Nhung

Năm sau lệnh mở khoa thi,
Vân Tiên vào tạ xin đi tựu trư�ng.
Trở v� thưa với xuân đư�ng,
Kinh sư ngàn dặm một đu�ng thẳng ra.
Vân Tiên dự trúng khôi khoa,
Ä?Æ°Æ¡ng trong Nhâm Tý thiệt là năm nay.
Nhớ l�i thầy nói thật hay:
"Bắc phương gặp chuột con rày nên danh.
Vân Tiên vào tạ tri�u đình,
Lệnh ban y mão cho vinh v� nhà.
Xảy nghe tin giặc Ô Qua,
Phủ vây quan ải binh ba bốn ngàn.
Sở Vương phán truớc ngai vàng,
Lệnh sai quốc trạng dẹp loàn bầy ong.
Trạng nguyên tâu trước bệ rồng:
Xin dâng một tướng anh hùng đ� binh.
Có ngư�i h� Hớn tên Minh.
Sức dư�ng Hạng Võ, mạnh kình Trương Phi.
Ngàu xưa mắc án đày đi,
Phải v� nương náu từ bi ẩn mình".
Sở Vương phán trước triêù đình,
Chỉ sai tha tội Hớn Minh đòi v�.
Sắc phong phó tướng binh đ�,
Tiên, Minh từ ấy xiết b� mừng vui.
Nhât thinh phân phát oai lôi,
Tiên phuông hâụ tập trống hôì tấn binh.
Quan sơn ngàn đặm đăng trình,
Lãnh c� binh tặc, phá thành Ô Qua.
làm trai ơn nước nợ nhà,
Thảo cha, ngay chúa mới là tài danh.
Phút đâu binh đáo quan thành,
Ô Qua xem thấy thối binh di đồn.
Tướng Phiên hai gã đư�ng đư�ng,
Một chàng H�a Hổ, một chàng Thần Long.

Lại thêm Cốt Ä?á»™t nguyên nhung,
Mặt hùm râu đ�, tướng hung lạ lùng.
Hớn Minh ra sức tiên phong,
Ä?ánh chàng Há»?a Hổ, Thần Long má»™t hồi.
Hớn Minh đánh xuống một roi.
Hai chàng đêù bị một hồi mạng vong.
Nguyên nhung Cốt Ä?á»™t nổi xung,
Hai tay xách búa đánh cùng Hớn Minh.
Hớn Minh sức chẳng dám kình,
Thấy chàng hóa phép thoát mình trở lui.
Vân Tiên đầu đôị kim khôi,
Tay cầm siêu bạc mình ngồi ngưạ ô.
Một mình lước trận xong vô,
Thấy ngÆ°á»?i Cốt Ä?á»™t biến hô yêu tà,
Vội vàng trở ngựa lui ra,
Truy�n đem máu chó đ�u thoa ng�n c�.
Ba quân guơm giáo đ�u dơ.
Yêu ma xem thấy một gi� vỡ tan.
Sa cơ Cốt Dột chạy hoang,
Vân Tiên giục ngựa băng ngàn đuổi theo.
Ä?uổi qua má»›i đặng bảy đèo,
Khá thÆ°Æ¡ng Cốt Ä?á»™t vận ngheò nài bao.
Chạy ngang qua núi Ô Sào,
Phút đâu con ngưạ sa hào, thương ôi!
Vân Tiên chém Cốt Ä?á»™t rồi,
Ä?ầu treo cổ ngưạ phản hồi bổn quân.
Ôi thôi bốn phía đ�u rừng,
Tr�i đà tối mịt lạc chừng gần xa.
Một mình lạc nẻo vào ra,
Lần theo đàng núi phút đà tam canh.
Một mình trong chốn non xanh,
Không ai mà h�i lộ trình trở ra.

Vân Tiên gặp lại Nguyệt Nga
Giữa nơi rừng vắng lệ nhoà mừng vui

Ä?oạn nầy tá»›i thứ Nguyệt Nga,
Ở đây tính đã hơn ba năm rồi.
Ä?êm khuya chong ngá»?n đèn ngồi:
"Chẳng hay trong dạ bồi hồi việc chi.
Quan Âm thuở trước báo chi.
Eó le tiện thiếp, lòng ghi nh� hoài,
Ä?ã đành đá nát vàng phai,
Ä?ã đành xuống chốn dạ đài gặp nhau.
Phải chi h�i đặng Nam Tào,
Ä?êm nay cho đến đêm nào gặp nhau?"
Nguyệt Nga gượng giải cơn sầu,
Xảy nghe nhạc ngựa ở đâu tới nhà,
Kêu rằng: "Ai ở trong nhà,
Ä?Æ°á»?ng vá»? quan ải chỉ ra cho cùng".
Nguyệt Nga ngôì sợ hãi hùng,
Vân Tiên xuống ngưạ thẳng xông bước vào.
Lão bà lật đật h�i chào:
"Ở đâu mà tới rừng cao một mình?"
Vân Tiên mới nói sự tình:
"Tôi là quốc trạng trào đình sai ra.
Ä?em binh dẹp giặc Ô Qua,
Lạc đư�ng đến h�i thăm nhà bà đây".
Lão bà nghe nói sợ thay:
"Xin ông chớ chấp tôi nay mụ già"
Vân Tiên ngồi nhắm Nguyệt Nga,
Lại xem bức tượng, lòng đà sinh nghi.
H�i rằng: "Bức ấy tượng chi,
Khen ai khéo vẽ dung nghi giống mình.
Ä?ầu Ä‘uôi chÆ°a rõ sá»± tình,
Lão bà khá nói tính danh cho tư�ng".
Lão bà chẳng dám nói gian:
"Tượng nầy vốn thiệt chồng nàng ngồi đây".
Tiên rằng: "Nàng xích lại đây,
Nói ra tên h� tượng nầy ta nghe".

Nguyệt Nga lòng rất kiên dè,
Mặt th�i giống mặt, còn e lạ ngư�i.
Ngồi che tay áo hổ ngươi,
Vân Tiên thấy vậy mỉm cư�i một khi.
Rằng: "Sao nàng chẳng nói đi,
Hay là ta h�i động chi chăng là?"
Nguyệt Nga khép nép thưa qua:
"Ngư�i trong bức tượng tên là Vân Tiên.
Chàng đà v� chốn cửu tuy�n,
Thiếp lăm tr�n đạo lánh mi�n gió trăng".
Vân Tiên nghe nói h�i phăng:
Chồng là tên ấy, vợ rằng tên chi?"
Nàng bèn t� thiệt một khi,
Vân Tiên vội vã xuống quì vòng tay.
Thưa rằng: "May gặp nhau đây,
Xin đ�n ba lạy sẽ bày nguồn cơn.
Ä?ể lá»?i thệ hải minh sÆ¡n,
Mang ơn trước phải đ�n ơn cho rôì.
Vân Tiên vốn thiệt là tôi,
Gặp nhau nay đã phỉ rồi ước mơ"
Nguyệt Nga bảng lảng bơ lơ,
Nửa tin rằng thật, nửa ng� rằng ai.
ThÆ°a rằng: "Ä?ã thiệt tên Ngài,
Khúc nôi xin cứ đầu bài phân qua".
Vân Tiên dẫn tích xưa ra,
Nguyệt Nga khi ấy khóc oà như mưa.
Ân tình càng kể càng ưa,
Mảng còn bịn rịn tr�i vừa sáng ngay.

Hớn Minh tương hội tẩu nương
Ä?ệ huynh sum há»?p vui dÆ°á»?ng xiết bao


Xảy nghe quân ó vang vầy,
Bốn b� rừng bụi khắp bày can qua.
Vân Tiên lên ngưạ trở ra,
Thấy c� đ� chữ hiệu là Hớn Minh.
Hớn Minh khi ấy dừng binh,
Anh em mừng rỡ t� tình cùng nhau.
Minh rằng: "Tẩu tẩu ở đâu,
Cho em ra mắt chị dâu thể nào?"
Vân Tiên rước Hớn Minh vào,
Nguyệt Nga đứng dậy miệng chào có duyên.
Minh rằng: "Tưởng chị ở Phiên,
Quyết đem binh mã qua mi�n Ô Qua,
May đâu sum hiệp một nhà,
Giặc đà an giặc, khải ca hồi trào".
Tiên rằng: "Nàng tính thể nào?"
Nàng rắng: "Chàng hãy v� trào tâu lên.
Ng� nh� lượng cả b� trên,
Lệnh tha tội trước mới nên v� nhà".
Tiên, Minh trở ngựa đ�u ra,
Ä?em binh trở lại triá»?u ca Ä‘á»? huá»?.

Vân Tiên khải tấu án oan.
Sở Vương thưởng phạt tri�u đàng công minh

Sở Vương nghe Trạng Nguyên v�,
Sai quân tiếp rước vào k� bên ngai.
Sở Vương bước xuống kim giai,
Tay bưng chén rượu, thưởng tài Trạng Nguyên.
Phán rắng: "Trẩm sợ nước Phiên,
Có ngÆ°á»?i Cốt Ä?á»™t phép tiên lạ lùng.
Nay đà trừ Cốt Ä?á»™t xong,
Thiệt Tr�i sinh Trạng giúp trong nước nhà.
Phải chi trước có Trạng ra,
Làm chi nên nỗi Nguyệt Nga cống Hồ".
Lệnh truy�n mở yến trào đô.
Rày mừng trừ đặng giặc Ô Qua rồi.
Trạng Nguyên quì tâu một hôì,
Nguyệt Nga các việc khúc nôi rõ ràng.
Sở Vương nghe tấu ngỡ ngàng,
Phán rẳng: "Trẩm tưởng rằng nàng ở Phiên.
Chẳng ng� nàng với Trạng Nguyên,
Cùng nhau trước có nhân duyên thuở đầu".
Thái Sư trước bệ quì tâu:
"Ô Qua dấy động qua mâu cũng vì,
Trá hôn oán ấy nên gây,
Nguyệt Nga nàng thiệt tội thì khi quân".
Trạng Nguyên mặt đ� phừng phừng,
Bèn đem bức tượng quì dưng làm bằng.
Sở Vương xem tượng phán rằng:
Nguyệt Nga trinh tiết ví bằng ngư�i xưa.
Thái Sư trước chẳng lo lừa,
Thiếu chi dân thứ phải đưa tới nàng.
Dầu cho nhật nguyệt rõ ràng,
Khôn soi chậu úp cũng mang tiếng đ�i.
Ngay gian sao cũng có Tr�i,
Việc nầy vì trẩm nghe l�i nên oan.

Trạng Nguyên tâu trước trào đảng:
"Thái Sư trữ dưỡng tôi gian trong nhà.
Trịnh Hâm là đứa gian tà,
Hại tôi buổi trước cũng đà bao phen".
Sở Vương phán trước bệ ti�n:
"Những ng� tướng ng�, tôi hi�n mà thôi.
Vậy cũng đạo chúa nghĩa tôi.
Thái Sư muốn cướp ngôi chín trùng.
Hán xÆ°a có gã Ä?ổng Công.
Nuôi thằng Lữ Bố cướp dòng nhà Lưu.
Ä?á»?i xÆ°a tôi nịnh biết bao,
Thái Sư nay cũng khác nào đ�i xưa.
Thấy ngư�i trung chính chẳng ưa,
Rấp ranh kế độc, lập lừa mưu sâu.
Trịnh Hâm tội đáng chém đầu,
Ấy là mới hết ngư�i sau gian tà".
Sở Vương phán trước trào ca,
Thái Sư cách chức v� nhà làm dân.
Trịnh Hâm làm đứa bạo thần,
Giao cho quốc trạng xử phân pháp hình.
Nguyệt Nga là gái tiết trinh,
Sắc phong quận chúa hiển vinh rỡ ràng.
Kiêù Công xưa mắc tội oan,
Trẩm cho phục chức làm quan Ä?ông Thành.
Trạng Nguyên dẹp giặc đã thành,
Kiệu trương tán phụng cho đành vinh hoa.

Vân Tiên gặp lại tiểu đồng
Ơn đ�n, oán xoá chính công phân bình

Bãi chầu chư tướng trở ra,
Trạng Nguyên m�i hết đ�u qua dinh ngồi.
H� Vương, h� Hớn, h� Bùi,
Cùng nhau uống rượu, đ�u vui, đ�u cư�i.
Trạng Nguyên mới h�i một l�i:
"Trịnh Hâm tội ấy các ngư�i tính sao?"
Truy�n quân dẫn Trịnh Hâm vào,
Mặt nhìn khắp hết miệng chào các anh.
Minh rằng: "Ai mượn kêu anh?
Trước đà đem thói chẳng lành th�i thôi.
Kéo ra chém quách cho rồi,
Ä?ể chi gai mắt đứng ngôì căm gan".
Trực rắng: "Minh nóng nói ngang,
Giết ruồi đâu xứng gươm vàng làm chi.
Xưa nay mấy đứa vô nghì,
Dẫu cho có sống làm gì nên thân?"
Hâm rắng: "Nh� lượng cố nhân,
Vốn em mới dại một lần xin dung".
Trạng rằng: "Hễ đứng anh hùng,
Nào ai có giết đứa cùn làm chi.
Thôi thôi ta cũng rộng suy,
Truy�n quân mở trói đuổi đi cho rôì.
Hâm rằng: " Kh�i giết rất vui,
Vội vàng cúi lạy chân lui ra v�.
Còn ngươi Bùi Kiệm máu dê,
Ngồi chai b� mặt như d� thịt trâu.
Hớn, Minh, Tử Trực vào tâu,
Xin đưa quốc trạng kịp chầu vinh qui.
Một ngư�i Bùi Kiệm chằng di,
Trong lòng hổ thẹn mình vì máu dê.
Trạng Nguyên xe giá chỉnh t�,
Sai quân hộ vệ rước v� Nguyệt Nga.
Bạc vàng đem tặng Lão Bà,
Nguyệt Nga từ tạ thẳng qua Ä?ông Thành.
Võng đi�u, gươm bạc, l�ng xanh,
Trạng Nguyên, Tử Trực, Hớn Minh lên đàng.

Trịnh Hâm v� tới Hàn Giang,
Sóng thần nổi dậy thuy�n chàng chìm ngay.
Trịnh Hâm bị cá nuốt rày,
Thiệt Tr�i báo ứng lẽ nầy rất ưng.
Thấy vầy nên dửng dừng dưng,
Làm ngư�i ai nấy thì đừng bất nhân.
Tiểu đồng trước giữ mồ phần,
Ngày qua tháng lại đã gần ba năm.
Của đi khuyên giáo mấy năm,
Tính đem hài cốt v� thăm quê nhà.
Hi�m chưa thuê đặng ngư�i ta,
Còn Ä‘Æ°Æ¡ng thÆ¡ thẩn vào ra Ä?ại Ä?á»?,
Trạng Nguyên khi ấy đi v�,
Truy�n quân bày tiệc, lo b� tế riêng:
“Tiểu đồng hồn bậu có thiêng,
Thảo tình thầy tớ lòng thi�ng ngày nay�.
Ä?á»?c văn nhá»› tá»›i châu mày,
Ä?ôi hàng luỵ ngá»?c tuôn ngay ròng ròng.
Ngư�i ngay Tr�i Phật động lòng,
Phút đâu ngó thấy tiểu đồng đến coi.
Trạng Nguyên còn hãy sụt sùi,
Ngó lên bài vị lại xui lòng phi�n.
Tiểu đồng nhắm ngửa, nhìn nghiêng�
Ông nầy sao giống Vân Tiên cũng kỳ?
Ông nào mất xuống âm ti,
Ông nào còn sống nay thì làm quan?�
Trạng Nguyên khi ấy h�i chàng:
“Phải ngÆ°Æ¡i Ä?ồng Tá»­ mắc nàn chốn ni?â€?
Mấy năm tớ mới gặp thầy,
Cùng nhau kể nỗi đắng cay từ ngần.
“Ai dè còn thấy bổn quan,
Ba năm gìn giữ mồ hoang đã rồi�.
Trạng Nguyên khi ấy mừng vui,
Tá»› thầy sum hiệp tại nÆ¡i Ä?ại Ä?á»?.
Ä?oạn thôi xe giá ra vá»?,
Tuần du phút đã gần k� Hàn Giang.