-
Con Chim Trốn Tuyết
The Snow Goose
By Paul Gallico
Trần Phong Giao & Hoà ng ưng dịch
Paul Gallico sinh năm 1897 tại New York, sau hÆ¡n 20 năm cầm bút, tên tuổi nhà báo Mỹ, Paul Gallico bá»—ng nổi báºt trên văn đà n vá»›i "Con chim trốn tuyết", truyện vừa, gây chấn động dư luáºn bạn Ä‘á»?c cả trong và ngoà i nước Mỹ. Trong sáng, và thÆ¡ má»™ng, Paul Gallico đã nhẹ nhà ng Ä‘i và o thế giá»›i bên trong đầy nhân ái khao khát yêu đương cá»§a nhân váºt Rhayader, má»™t hoạ sÄ© táºt nguyá»?n, phải tìm nÆ¡i ẩn dáºt ở má»™t hải đăng hoang phế ven biển.
Cái chết cao đẹp cá»§a Rhayader bên dưới vòng cánh lượn đầy tình nghÄ©a cá»§a "con chim trốn tuyết", sá»± tuẫn tiết cá»§a chÃnh nó, sá»± bùng nổ tình yêu trong lòng Frith, cô gái ngây thÆ¡ và trong trắng... tất cả đã biến câu chuyện như thà nh má»™t bà i thÆ¡ viết bằng văn xuôi ca ngợi vẻ đẹp cả trong tâm hồn lẫn ý thức trách nhiệm cá»§a con ngưá»?i.
Cốt truyện vá»? cái đẹp ẩn chứa dưới vá»? ngoà i xấu xà cá»§a má»™t ngưá»?i đà n ông là m rung động trái tim má»™t cô gái lại được Gallico nhấn mạnh trong "Tình nghệ sÄ©". Bảy con rối trong truyện là bảy mặt thiện lương trong bản chất bị che giấu cá»§a Michel, gã múa rối độc ác và đê tiện. Thế nhưng Mouche, cô gái có tâm hồn cao đẹp đã nháºn ra hết thảy má»?i khổ hình gã phải nháºn chịu trong cuá»™c tranh chấp ná»™i tâm giữa thiện ác bên trong gã. Không phải sá»± thương hại mà chÃnh tình yêu cá»§a cô đã cứu vá»›t gã lá»™t xác để trở thà nh con ngưá»?i theo cái nghÄ©a cao đẹp cá»§a nó.
Tuy không thuá»™c và o hà ng ngÅ© các nhà văn lá»—i lạc Mỹ, Paul Gallico đã cho ra Ä‘á»?i nhiá»?u tiểu thuyết nổi tiếng : Jennie (1950), Thomasina (1957), Những bông hoa dà nh cho Harris (1958)... Tác phẩm Paul Gallico mang tÃnh nhân đạo sâu sắc, hướng con ngưá»?i và o những vẻ đẹp bên trong, khÆ¡i gợi ở má»—i ngưá»?i tình yêu chân chÃnh và trách nhiệm cao cả.
Cánh đồng lầy mênh mông chạy dá»?c theo theo bá»? duyên hải Essex(5), giữa thôn Chelmbury và Wickaeldroth, má»™t bến chà i cá»§a dân Saxon ngà y xưa(6). Ä?ây là miá»?n hoang đại cuối cùng còn sót lại tại nước Anh, má»™t miá»?n sình lầy, hẻo lánh đầy cá»? lác và lau sáºy vá»›i những bãi cá»? ngợp nước trải dà i tá»›i bên bá»? những ruá»™ng muối lá»›n. Những bãi bùn non và những vÅ©ng nước thuá»· triá»?u sát bên đại dương đầy sóng gió.
Những đưá»?ng mương rạch do nước thuá»· triá»?u xẻ và o ná»™i đại và những nhánh sông nhá»? lượn uốn quanh co trước khi tuôn ra biển cả, qua miá»?n lầy lá»™i, mặt đất báºp bá»?nh lên xuống như hô hấp theo nhịp thuá»· triá»?u lên xuống má»—i ngà y. Cảnh tượng vắng vẻ, cho ta cảm giác cà ng thêm quạnh hiu bởi tiếng kêu, tiếng gá»?i cá»§a loà i dã Ä‘iểu là m tổ trong những đầm lầy hay ruá»™ng muối - những con ngá»—ng trá»?i, những con hải âu, vịt trá»?i, le le, cò lá»a, cò hương mò mẫm tìm mồi trên những hồ nước mặn. Còn sá»± hiện diện cá»§a loà i ngưá»?i thì không có, không thấy má»™t ai, hiếm lắm má»›i thấy má»™t ngưá»?i lưới chim hoặc và i thổ dân mò sò, tá»›i đó tiếp tục là m cái nghá»? đã cÅ© mèm ngay từ hồi những ngưá»?i Normand đặt chân lên miá»?n Hasting(7).
Mà u xám, mà u xanh và mà u xanh lá cây nhạt là những mà u nổi báºt, bởi vì suốt trong những mùa đông dà i dằng dặc, nhiá»?u vÅ©ng nước trên bãi biển, trên đầm lầy phản chiếu ánh sáng lạnh lẽo và xám Ä‘en cá»§a bầu trá»?i. Nhưng đôi khi, và o buổi bình minh hoặc lúc hoà ng hôn, mà u trá»?i sắc đất bá»±c lên như ánh lá»a và ng, lá»a Ä‘á»?.
Sát bên má»™t nhánh quanh co cá»§a con sông Aelder nhá»? bé có má»™t quãng đê thuá»™c bức trưá»?ng thà nh trấn giữ bá»? biển ngà y xưa, khúc đê nhẵn và kiên cố, không má»™t kẽ hở, đó là thà nh luỹ bảo vệ đất liá»?n chống lại sá»± xâm lấn cá»§a biển cả. Con đê chạy sâu và o táºn hồ muối, sâu và o đất liá»?n tá»›i ba dặm kể từ eo biển nước Anh, rồi từ đó rẽ theo hướng Bắc. ChÃnh ở góc đó mặt đê bị sóng biển nhồi vá»— đã rạn vỡ tan tà nh. Con đê bị chá»?c thá»§ng và qua chá»— hổng, biển cả như con thú đói ùa và o tranh già nh đất Ä‘ai, cả bức trưá»?ng thà nh và cả những váºt gì còn lại nÆ¡i đó.
Lúc thuá»· triá»?u rút, trÆ¡ ra những tảng đá vỡ mà u xám Ä‘en, vết tÃch cá»§a ngá»?n hải đăng hoang phế, nằm phÆ¡i trên mặt nước, lác đác quanh đó, tá»±a như những cái phao cá»™t xác chết, rải rác đầu những cây cá»?c cá»§a cá»§a má»™t hà ng rà o đã bị lúc xuống (8). Ngà y xưa ngá»?n hải đăng nhô cao trên biển và ánh đèn đã từng soi sáng dá»?c miá»?n duyên hải Essex. Theo dòng năm tháng, sóng biển soi đất lở dần, ngá»?n hải đăng hoá thà nh vô dụng.
Gần đây nó lại được dùng là m nÆ¡i trú ngụ cá»§a loà i ngưá»?i. Có má»™t ngưá»?i đà n ông cô độc đến đó ở. Thân hình méo mó, nhưng tâm hồn anh trà n đầy tình thương đối vá»›i các loà i hoang thú bị săn Ä‘uổi. Trông anh tháºt xấu xà nhưng chÃnh anh lại là ngưá»?i tạo ra cái đẹp. Câu chuyện sau đây thuáºt vá»? chÃnh chà ng trai đó, và má»™t cô bé đã tìm hiểu được chà ng, tìm hiểu được má»™t vẻ đẹp nà o đó tiá»?m ẩn bên trong cái thân hình thô kệch cá»§a chà ng.
Ä?ây không phải loại truyện có bố cục vá»›i những tình tiết nhịp nhà ng hấp dẫn. Cốt truyện được thu góp từ nhiá»?u nguồn và từ nhiá»?u ngưá»?i, má»™t phần dưới hình thức những mẩu chuyện vụn vặt cá»§a chÃnh những ngưá»?i đã chứng kiến những cảnh tượng khốc liệt và kỳ lạ. Rốt cuá»™c, biển cả đã trở lại nguyên vị, bao phá»§ lên nÆ¡i chiến tráºn lá»›p sóng nhấp nhô, và bóng chim trắng khổng lồ, hai đầu cánh đốm Ä‘en, cánh chim đã từng chứng kiến sá»± việc từ đầu đến cuối, cÅ©ng đã quay vá»? miá»?n yên lặng huyá»?n bÃ, cóng lạnh cá»§a vùng Bắc cá»±c, là nÆ¡i mà từ đó nó đã bay Ä‘i.
Và o cuối mùa xuân năm 1930, Philip Rhayader tìm đến ng�n hải đăng hoang phế ở cuối sông Aelder. Chà ng mua v�ng đèn b� hoang cùng nhi�u mẫu đất lầy và đồng c� nước mặn quanh đó.
Chà ng sống cô đơn và cặm cụi là m việc má»™t mình quanh năm. Chà ng là hoạ sÄ© chuyên vẽ chim và phong cảnh thiên nhiên. Vì nhiá»?u là do, chà ng đã trốn lánh khá»?i xã há»™i loà i ngưá»?i. Ngưá»?i ta có thể tìm ra má»™t và i trong số những là do đó, trong những chuyến chà ng xuống là ng Chelmbury, ná»a tháng má»™t kỳ để mua thá»±c phẩm, phÆ¡i bà y tấm thân lệch và bá»™ mặt Ä‘en đúa cá»§a chà ng dưới những cái nhìn soi mói cá»§a dân là ng. Bởi vì chà ng gù lưng và cánh tay trái có táºt teo Ä‘i, cổ tay khoèo lại tá»±a như móng cá»§a loà i chim.
Ã?t lâu sau dân là ng dần quen vá»›i hình dáng kỳ quái cá»§a chà ng, nhá»? nhung đầy sức lá»±c, quen dần vá»›i chiếc đầu vững chắc, tóc Ä‘en, râu ráºm hÆ¡i tụt xuống phÃa dưới chiếc gò bà hiểm má»?c trên lưng chà ng, quen dần vá»›i đôi mắt sáng ngá»?i, cánh tay hình móng chim, và đối vá»›i há»? chà ng trở thà nh “anh chà ng vẽ tranh kỳ quái sống ở hải đăngâ€?.
Hình thù quái dị thưá»?ng là m ngưá»?i có táºt háºn thù loà i ngưá»?i. Nhưng Rhayader không há»? thù háºn! Chà ng thương yêu tha thiết con ngưá»?i, má»?i loà i muông thú và cảnh váºt thiên nhiên. Tâm hồn chà ng trà n đầy lòng thương xót và sá»± cảm thông. Chà ng đã là m chá»§ được Ä‘iá»?u bất hạnh, nhưng chà ng không sao chế ngá»± nổi sá»± hắt há»§i phải gánh chịu, sá»± hắt há»§i gây ra bởi hình thù quái dị cá»§a chà ng. Sá»± kiện dồn chà ng đến thế ẩn dáºt là sá»± thất bại không tìm thấy nÆ¡i đâu sá»± Ä‘á»?n đáp lại mối cảm tình nồng nà n từ ná»™i tâm chà ng tuôn trà o ra. Phụ nữ lẩn tránh chà ng. Còn đà n ông có thể đối tốt vá»›i chà ng , nếu há»? hiểu chà ng. Nhưng chỉ nghÄ© rằng ngưá»?i đó phải cố gắng má»›i hiểu được chà ng cÅ©ng khiến chà ng tá»§i hổ và cÅ©ng đủ để chà ng lánh xa kẻ ấy.
Năm chà ng đến vùng đồng lầy chà ng đã hai mưoi bảy tuổi. Chà ng đã Ä‘i du lịch khá nhiá»?u nÆ¡i và đã chiến đấu má»™t cách anh dÅ©ng trước khi Ä‘i đến quyết định rút lui ra khá»?i cái thế giá»›i mà chà ng không có chá»— đứng như những ngưá»?i đà n ông khác. Ngoà i sá»± nhạy cảm cá»§a ngưá»?i nghệ sÄ© và sá»± hiá»?n dịu đầy phụ nữ tÃnh chứa chất trong lồng ngá»±c căng phồng, chà ng cÅ©ng đà n ông như ai.
Trong cuá»™c sống ẩn dáºt, chà ng còn có chim chóc, há»™i hoạ và cánh thuyá»?n buồm. Chà ng có má»™t chiếc thuyá»?n dà i mưá»?i sáu bá»™, mà chà ng sá» dụng rất tà i tình. Những lúc má»™t mình, không bị ai dòm ngó xét nét, chà ng Ä‘iá»?u khiển nó rất khéo léo bằng bà n tay có táºt, chà ng cÅ©ng thưá»?ng váºn dụng đến hai hà m răng vững chắc để Ä‘iá»?u chỉnh những cánh buồm báºp bùng khi gặp cÆ¡n gió chướng.
Chà ng thưá»?ng thả thuyá»?n dá»?c theo con lạch hay chạy ra khÆ¡i, má»—i lần chà ng Ä‘i tá»›i mấy ngà y liá»?n, tìm kiếm những loà i chim má»›i để chụp ảnh hay vẽ phác và chà ng cÅ©ng lưới được chim khá thiện nghệ để tăng thêm cho bầy hoang Ä‘iểu mà chà ng thu tháºp vá»? nuôi trong chiếc chuồng dá»±ng bên phòng vẽ vốn là trung tâm ở ẩn cá»§a chà ng.
Chà ng không h� bắn chim bao gi� và chà ng không chịu cho những ngư�i săn chim lại gần khu vực chà ng ở. Chà ng là bạn thân của m�i loà i chim hoang dã và chúng cũng đ�n đáp lại chà ng bằng tình thân hữu.
Thuần thục trong khu vư�n nhà chà ng có giống ngỗng hoang hà ng năm cứ đến tháng Mư�i lại từ mi�n Băng-đảo và từ quần đảo Spitbergen bay d�c duyên hải mà xuống, từng bầy lớp rợp tr�i và thinh không rà o rà o tiếng cánh vỗ mỗi khi chúng bay ngang - những con ngỗng thân lông nâu, chân mầu hồng, ngực lông trắng với những chiếc cổ lông đen và bộ mặt ngộ nghĩnh, những con hải âu lông trắng ngực có s�c đen và nhi�u loại vịt tr�i, le le, mòng két, mòng đốc…
Và i con được xén lông cánh ở lại là m chim hiệu và mỗi đầu mùa đông chúng sẽ nhỠnhững loà i hoang điểu dừng cánh nơi đây là chỗ trú ẩn an toà n và sẽ có miếng ăn.
Hà ng trăm con đã đến và ở với chà ng suốt mùa đông lạnh buốt từ tháng Mư�i cho mãi tới đầu xuân, khi chúng lại di chuyển v� phương Bắc, trở v� đất tổ của chúng, gần bên những vòm băng đá.
Rhayader thấy mãn nguyện khi biết rằng dù cho bão táp có dáºp vùi, sá»± lạnh buốt có nghiệt ngã và mồi ăn có khan hiếm hay những cây súng lá»›n mÅ©i nhá»?n cá»§a những ngưá»?i thợ săn Ä‘eo túi đựng thú ở xa có nổ, thì những con chim cá»§a chà ng vẫn bình an - những con chim mà chà ng đã tụ táºp và o nÆ¡i an toà n dưới sá»± bảo trợ cá»§a đôi cánh tay và con tim chà ng, những con chim hoang dã hiểu biết và đã đặt lòng tin cáºy nÆ¡i chà ng.
Và o xuân chúng sẽ đáp lại tiếng gá»?i cá»§a quê hương miá»?n bắc, nhưng sang thu chúng sẽ trở lại, trở lại kêu la rối rÃt, tru tréo om sòm, huyên náo cả vòm trá»?i thu muá»™n, lượn quanh ngá»?n hải đăng xưa cÅ© rồi cùng hạ cánh xuống gần đấy để lại đóng vai khách quý cá»§a chà ng - những con chim mà chà ng còn nhá»› rõ là đã nuôi chúng từ năm trước.
Ä?iá»?u nà y khiến Rhayader sung sướng, bởi vì chà ng biết rằng ẩn bên trong chúng có mầm mống tri giác vá»? sá»± có mặt và nÆ¡i ẩn náu an toà n cá»§a chà ng, rằng sá»± tri giác nà y đã tham dá»± và o cuá»™c Ä‘á»?i chúng để má»—i khi bầu trá»?i trở xám và gió bấc thổi lá»™ng chúng sẽ tìm lại vá»›i chà ng không há»? lầm lẫn.
Ngoà i ra chà ng để hết tâm trà và o việc vẽ lại cảnh váºt nÆ¡i chà ng Ä‘ang sống cùng những sinh váºt trong miá»?n. Không có nhiá»?u tranh cá»§a Rhayader ngoà i thị trưá»?ng. Chà ng say sưa giữ lại, chồng chất chúng trong hải đăng, và xếp đống ở những tầng trên có tá»›i hà ng trăm bức. Chà ng không hà i lòng vá»? chúng, vì ngưá»?i nghệ sÄ© vốn không mấy khi mãn nguyện vá»? những gì mình sáng tạo.
Nhưng và i bức đến tay ngưá»?i thưởng ngoạn Ä‘á»?u là những kiệt tác, trà n ngáºp nguồn sáng và mà u sắc từ mặt nước loáng lên, từ những cánh chim bay rung động toả xuống, từ sá»± gắng gá»?i mãnh liệt cá»§a những cánh chim bay ngược luồng gió sá»›m mai Ä‘ang thổi rạp những ngá»?n lau lá»›n xuống. Chà ng diá»…n tả vẻ cô tịch và bầu khà lạnh đượm vị muối, sá»± vÄ©nh cá»u, vẻ thiên thu cá»§a cánh đồng lầy, những sinh váºt hoang dã, những đà n chim bay trong bình minh, hoặc thảng thốt vút lên bầu trá»?i và những bóng chim xoải cánh bay trong đêm lẩn trốn ánh trăng.
Và o má»™t buổi chiá»?u tháng Má»™t, ba năm sau khi Rhayader đến ở vùng Ä?ồng lầy, có má»™t cô bé lại gần phòng vẽ trong hải đăng, qua lối bá»? đê. Hai tay cô ôm khư khư má»™t gói nặng.
Cô bé trạc mưá»?i hai tuổi, mảnh mai, lem luốc, lo lắng và nhút nhát như má»™t con chim, nhưng dưới vẻ lá»? lem ấy cô ta đẹp kỳ lạ như má»™t nà ng tiên cá»§a vùng Ä?ồng lầy. Cô là giống ngưá»?i Saxon thuần túy, to xương, da trắng mịn, vá»›i má»™t chiếc đầu còn lá»›n hÆ¡n so vá»›i thân hình và đôi mắt thăm thẳm mà u tÃm sẫm.
Cô bé vô cùng khiếp sợ ngưá»?i đà n ông xấu xà mà cô phải đến gặp, vì má»™t huyá»?n thoại vá»? Rhayader đã bắt đầu hình thà nh, và những ngưá»?i thổ dân ưa săn bắn đâm ra thù ghét chà ng vì chà ng đã cản trở môn thể thao ưa thÃch cá»§a há»?.
Nhưng vượt trên ná»—i sợ hãi ấy là tình cảnh nguy khốn cá»§a sinh váºt mà em Ä‘ang ấp á»§ trên tay. Trong trái tim bé nhá»? cá»§a em, đã gắn sâu sá»± hiểu biết, nhá»? nghe ngưá»?i ta đồn đãi quanh vùng, rằng con ngáo á»™p sống trong hải đăng có bùa phép chữa là nh những thú váºt bị thương.
Trước đó chưa bao giá»? cô bé nhìn thấy Rhayader và cô suýt hoảng hốt bá»? chạy trước bóng dáng chà ng xuất hiện nÆ¡i khung cá»a phòng vẽ, khi nghe tiếng chân ngưá»?i lại gần - má»™t sá»± hiện hình dá»… sợ vá»›i chiếc đầu bù xù và bá»™ râu Ä‘en, chiếc lưng gù buồn thảm và cánh tay khoèo hình móng chim.
Cô bé đứng sững lại, nhướng mắt nhìn chằm chặp hơi sẵng như một con chim nhút nhát dưới đồng lầy sẵn sà ng cất cánh bay xa.
Nhưng khi chà ng lên tiếng, giá»?ng chà ng tháºt trầm và thân thiện :
“Có chuyện gì đấy em?�
Cô bé vẫn không bá»›t sợ hãi, rụt rè bước tá»›i. Váºt mà cô bé ôm trong cánh tay là má»™t con chim lá»›n mà u trắng, con váºt nằm bất động. Có những vệt máu trên bá»™ lông trắng và trên chiếc áo cá»§a cô bé nÆ¡i mảnh vải dùng để lót con chim.
Cô bé đặt con chim và o đôi cánh tay chà ng.
“Thưa ông, em bắt gặp nó, nó bị thương. Nó còn sống, phải không ông?�
“Ä?úng. Ä?úng đấy, tôi cÅ©ng nghÄ© váºy. và o đây, và o đây emâ€?.
Rhayder mang con chim và o trong nhà , đặt nó lên bà n, và con váºt yếu Ä‘uối cá»±a mình. TÃnh tò mò lước thắng sá»± sợ hãi, cô bé và o theo và thấy mình ấm hẳn lên trong căn phòng có ngá»?n lá»a than đốt để sưởi, căn phòng sáng rá»±c lên dưới những bức tranh mà u treo la liệt trên tưá»?ng, và trà n ngáºp má»™t mùi hương là lạ nhưng dá»… chịu.
Con chim vẫy cánh. Với bà n tay là nh lặn, Rhayader trải rộng một trong hai chiếc cánh trắng lớn ra. Bầu cánh có đốm đen rất đẹp.
Rhayader trầm trồ ngắm nghÃa và há»?i :
“Nà y em! Em thấy nó ở đâu đấy?�
“Ở trong đồng lầy, ông ạ, nơi những tay thợ săn đi qua. Loại chim gì ông nhỉ?�
“Loại ngỗng trốn tuyết gốc Canada. Mà tại sao nên nông nỗi nà y?�
Tên con chim hình như chẳng có ý nghÄ©a gì đối vá»›i cô gái bé nhá»?. Ä?ôi mắt thăm thẳm mà u tÃm sẫm sáng lên là m át cả vẻ lem luốc cá»§a khuôn mặt gầy đét, chăm chú nhìn con váºt bị thương đầy vẻ lo âu.
Cô bé h�i :
“Liệu ông có chữa cho nó là nh được không?�
“Ä?ược, được chứâ€?, Rhayader đáp. “Chúng ta thá» xem sao. Lại đây, em giúp tôi má»™t tay nhéâ€?.
Trên chiếc kệ có sẵn kéo, băng và nẹp gá»— để tháp xương bị gãy, và mặc dù có táºt, chà ng khéo tay lạ thưá»?ng, ngay cả cánh tay khoèo hình móng chim cÅ©ng váºy, cầm váºt dụng rất tà i.
Chà ng nói : “Tá»™i nghiệp, cô ả bị đạn bắn trúng đây. Cẳng bị gãy rồi, đầu cánh cÅ©ng váºy, nhưng không đến ná»—i nặng lắm. Xem nà o, mình phải xén lông cánh má»›i băng bó được, nhưng sang xuân rồi lông cánh sẽ má»?c lại và cô ả sẽ lại bay được. Mình sẽ cá»™t chặt cánh và o thân, và như váºy cô ta sẽ không cá»±a quáºy đôi cánh được cho tá»›i khi là nh hẳn. Kế đó mình sẽ bó chá»— chân cô ả bị Ä‘auâ€?.
Cô bé quên cả sợ, say sưa theo dõi việc là m của chà ng, một phần cũng vì chà ng vừa bó chiếc chân chim gãy vừa kể cho cô nghe một câu chuyện kỳ diệu.
Con chim còn non, chưa tròn má»™t tuổi. Nó sinh ra ở đất bắc xa xôi, cách mấy trùng biển cả trên má»™t lãnh địa thuá»™c vương quốc Anh Cát Lợi. Nó bay vá»? phương nam để trốn tuyết, trốn băng giá, trốn là n khà lạnh rợn ngưá»?i, má»™t cÆ¡n bão lá»›n đã vồ lấy nó, đã cuốn nó và o những đợt cuồng phong. Má»™t tráºn bão tháºt kinh khá»§ng, mạnh gấp bá»™i đôi cánh lá»›n cá»§a nó, và mạnh hÆ¡n bất cứ sức mạnh nà o. Ròng rã nhiá»?u đêm và nhiá»?u ngà y, tráºn bão đã xua Ä‘uổi nó, không ngừng nghỉ và con chim mắc kẹt không thể là m được gì hÆ¡n là nương bay theo luồng gió cuốn. Sau cùng cÆ¡n bão tan dần và bản năng tinh tưá»?ng lại dẫn nó bay theo vá»? hướng nam, nó đã tá»›i má»™t miá»?n đất xa lạ và quanh nó toà n giống chim lạ mà trước đó nó chưa há»? thấy. Sau cùng, mệt lả vì Ä‘uối sức, nó sà xuống nghỉ trên cánh đồng xanh thân thuá»™c để rồi được viên đạn cá»§a ngưá»?i Ä‘i săn tiếp đón.
“Má»™t lối tiếp rước tà n nhẫn đối vá»›i má»™t vị công chúa từ nÆ¡i xa tá»›i viếng thămâ€?, Rhayader kết luáºn. “Mình sẽ gá»?i cô ta bằng biệu hiệu “La Prrincesse Perdueâ€? – Nà ng công chúa lạc loà i. Rồi chỉ Ãt ngà y sau nà ng sẽ khá hẳn đó. Coi nà o!â€? Chà ng thá»?c tay và o túi lấy ra má»™t nắm hạt. Con ngá»—ng trốn tuyết mở tròn đôi mắt ra và bắt đầu rỉa mồi.
Cô bé cất tiếng cưá»?i thÃch thú, rồi bá»—ng nÃn thở khi chợt nháºn ra nÆ¡i chốn cô ta Ä‘ang ở, và không nói ná»a lá»?i cô bé quay mình chạy vá»?t ra khá»?i cá»a.
“Ä?ợi chút, đợi má»™t chút!â€? Rhayader la lên và chạy theo ra cá»a. Chà ng đứng lại nÆ¡i ngưỡng cá»a và khuôn cá»a đóng khung lấy hình thù dá»?nh dà ng cá»§a chà ng.
Cô bé đã thoát ra tới b� đê ven biển rồi, nhưng nghe tiếng g�i thì dừng lại.
“Nà y em, em tên là gì nhỉ?�
“Frith�.
“Hả?� Rhayader h�i. “Tôi chắc là Fritha mới đúng. Thế em ở đâu?�
“Vá»›i dân chà i dưới bến Wickaeldrothâ€?. Cô bé Ä‘á»?c tên ấy bằng giá»?ng Saxon tháºt xưa.
“Mai hay mốt em có lại thăm sức khoẻ nà ng Công chúa hay không?�
Cô bé không trả l�i ngay khiến Rhayader lại liên tưởng đến những con chim hoang dưới đầm lầy khi hoảng sợ thư�ng bất động trong khoảng một phần mư�i giây trước khi vỗ cánh bay xa.
Nhưng gi�ng nói trong trẻo mà yếu ớt của cô bé lại v�ng tới chà ng : “Có chứ!� Và rồi cô bé b� chạy, mái tóc hung và ng tha thướt tung bay trước gió.
Con ngá»—ng trốn tuyết bình phục mau lẹ, khoảng giữa mùa đông nó đã táºp tá»…nh Ä‘i trong khu đất có hà ng rà o, hay nháºp bá»?n vá»›i những con ngá»—ng hoang chân hồng, chứ không Ä‘i vá»›i bá»?n lông nâu, và nó cÅ©ng biết chạy lại tìm ăn má»—i khi Rhayader lên tiếng gá»?i. Và cô bé, Fritha, hay Frith, là ngưá»?i khách thưá»?ng xuyên lui tá»›i. Cô bé không còn sợ hãi Rhayader nữa. Trà tưởng tượng cá»§a cô bị thu hút bởi sá»± hiện diện cá»§a nà ng công chúa áo trắng kỳ ngá»™ đến từ miá»?n đất lạ cách mấy trùng dương, miá»?n đất toà n mà u hồng trên tấm bản đồ mà Rhayader đã chỉ cho em xem, trên đó hai ngưá»?i dá»±ng lại cuá»™c hà nh trình vất vả mà cánh chim lạc lõng trong cÆ¡n gió bão đã vượt quakể từ khi rá»?i quê hương trên đất Canada để đến miá»?n Ä?ồng lầy rá»™ng lá»›n trên duyên hải Essex.
Rồi má»™t buổi sáng tháng Sáu má»™t bầy ngá»—ng chân hồng cuối cùng, no nê, máºp mạp sau suốt mùa đông ở hải đăng, nghe theo tiếng gá»?i thôi thúc cá»§a miá»?n đất xanh tươi, uể oải bay lên theo vòng trôn ốc má»—i lúc má»™t rá»™ng. Lẫn trong đà n chim đó, rá»±c sáng trong ánh nắng xuân tươi, là thân lông trắng tuyá»?n vá»›i hai đầu cánh lá»›n đốm Ä‘en cá»§a con chim trốn tuyết. Sá»± việc xảy ra và o lúc Frith có mặt ở hải đăng. Tiếng kêu cá»§a cô bé khiến Rhayader từ trong phòng vẽ nhảy bổ ra.
“Coi kìa! Coi kìa! Nà ng công chúa! Bộ nà ng cũng b� đi hay sao?�
Rhayader ngước nhìn lên trá»?i dõi theo những chấm Ä‘en di chuyển. “Chà !â€? chà ng nói, bất giác dáºp theo lá»?i cô bé. “Nà ng công chúa hồi hương! Lắng tai mà nghe, nà ng Ä‘ang từ giã chúng ta đó!â€?.
Từ trên vòm trá»?i trong vắt vá»?ng xuống tiếng kêu ai oán cá»§a những con ngá»—ng chân hồng, và nổi báºt lên trên, cao hÆ¡n, trong hÆ¡n, là tiếng cá»§a con chim trốn tuyết. Những chấm Ä‘en di chuyển theo hướng Bắc, kết thà nh hình chữ V nhá»? dần, rồi mất hút.
Từ bữa con chim trốn tuyết ra đi, Frith không lui tới v�ng hải đăng nữa.
Rhayader lại má»™t lần nữa thấm thÃa ý nghÄ©a cá»§a hai chữ “cô đơnâ€?.
Mùa hè năm ấy, moi trong ký ức, chà ng vẽ lại hình dáng thanh thanh cá»§a cô bé, mặt lem luốc, mái tóc hung và ng bồng bá»?nh trong gió lá»™ng tháng chÃn, trong tay ghì chặt con chim trắng bị thương.
Và o giữa tháng mưá»?i, có má»™t chuyện lạ xảy ra. Lúc đó Rhayader Ä‘ang đứng trong khu đất có hà ng rà o cho chim ăn. Gió đông bắc gây gấy lạnh và mặt đất rầm rì dưới là n nước thuá»· triá»?u dâng. Vượt lên trên tiếng sóng biển và tiếng gió rì rà o, chà ng chợt nghe, có tiếng kêu lanh lảnh, cao vút. Chà ng ngước mắt nhìn lên vòm trá»?i chiá»?u vừa đúng lúc để trước hết thấy má»™t chấm Ä‘en nhá»? xÃu, rồi thấy ảo ảnh má»™t giấc mÆ¡ Ä‘en trắng cháºp chá»?n xuất hiện, nó lượn quanh hải đăng má»™t vòng, rồi, sau chót, má»™t cánh chim thá»±c hạ cánh xuống đất ngay chá»— chuồng chim rồi đưá»?ng bệ tiến lên đòi ăn như thể nó chưa há»? bá»? Ä‘i xa bao giá»?.
Ä?ó chÃnh là con chim trốn tuyết, không thể nà o lầm lẫn được. Nó đã Ä‘i đâu? Chắc chắn là không thể bay vá»? tổ nó bên Canada. Không, chắc chắn là nó Ä‘i nghỉ hè ở Greenland hay Spitzbergen vá»›i những con ngá»—ng chân hồng. Nó đã nhá»› và đã trở lại.
Kỳ tá»›i xuống thôn Chelmbury mua lương thá»±c, chà ng nhá»? cô trưởng trạm bưu Ä‘iện nhắn tin giùm và điá»?u đó đã khiến cô ta ngạc nhiên không Ãt. Chà ng nói : “Phiá»?n cô là m Æ¡n nói lại vá»›i Frith, cô bé ở dưới xóm chà i Wickaeldroth, rằng Nà ng công chúa Ä‘i lạc đã trở lạiâ€?.
Ba hôm sau, Frith, to lớn hơn, nhưng áo quần vẫn xốc xếch, tóc rối, bẽn lẽn tìm đến hải đăng để thăm nà ng công chúa.
Thá»?i gian trôi qua. Trên vùng đồng lầy, bước Ä‘i cá»§a thá»?i gian được đánh dấu bởi sá»± lên xuống cá»§a nước thá»§y triá»?u, nhịp Ä‘i chầm cháºm cá»§a bốn mùa, sá»± di chuyển cá»§a chim muông, và , riêng đối vá»›i Rhayader, sá»± đến và đi cá»§a con chim trốn tuyết.
Thế giá»›i bên ngoà i xao động, bùng sôi và gầm gừ dưới áp lá»±c cá»§a má»™t mãnh lá»±c nà o đấy, không bao lâu sau đã bùng nổ và đưa thế giá»›i đến bên bá»? sá»± há»§y diệt. Nhưng mãi tá»›i lúc đó, Rhayader vẫn chưa chịu ảnh hưởng cá»§a thá»?i cuá»™c, và cả Frith cÅ©ng thế. Ngay cả khi cô bé đã khôn lá»›n, hai ngưá»?i vẫn hoà hợp tá»± nhiên má»™t cách lạ thưá»?ng. Khi con chim trốn tuyết có mặt tại hải đăng thì chÃnh cô bé cÅ©ng lại lui tá»›i để thăm viếng và há»?c há»?i Rhayader được nhiá»?u Ä‘iá»?u. Hai ngưá»?i ra biển chÆ¡i trên chiếc thuyá»?n buồm chạy nhanh mà chà ng Ä‘iá»?u khiển rất tà i tình. Há»? lưới chim hoang để tăng thêm cố chim Ä‘ang nuôi, và dá»±ng thêm hà ng rà o, mở thêm sân che chở cho chúng. Nhá»? chà ng, cô bé há»?c há»?i được nhiá»?u Ä‘iá»?u vá»? đủ loại dã Ä‘iểu, từ loà i hải âu tá»›i giống chim ưng bay lượn trên vùng đồng lầy. Thỉnh thoảng cô bé nấu ăn cho chà ng và đôi khi cô còn táºp pha sÆ¡n vẽ nữa.
Nhưng há»… con chim trốn tuyết bay vá»? vùng cư ngụ mùa hè thì má»?i chuyện lại xảy ra như thể có má»™t hà ng rà o ngăn cách giữa hai ngưá»?i và cô gái không lui tá»›i hải đăng nữa. Có má»™t năm con chim không trở lại và Rhayader buồn khôn tả xiết. Chà ng như có cảm tưởng má»?i sá»± đã hết trong Ä‘á»?i chà ng. Chà ng vẽ như Ä‘iên suốt mùa đông và mùa hè sau đó, và không há»? gặp mặt cô bé má»™t lần nà o. Nhưng và o thu, tiếng kêu thân thuá»™c lại vang trên thinh không, và cánh chim trắng khổng lồ, bây giá»? đã lá»›n hết cỡ, từ trá»?i cao hạ xuống cÅ©ng bà máºt như lúc nó ra Ä‘i. Mừng rỡ, Rhayader dong thuyá»?n xuống Chelmbury để nhá»? cô trưởng trạm bưu Ä‘iện nhắn tin giùm.
Lạ thay, lần nà y sau khi nhắn tin phải đợi tá»›i hÆ¡n má»™t tháng trá»?i Frith má»›i xuất hiện và Rhayader kinh ngạc đến sững ngưá»?i khi nháºn thấy cô ta không còn là má»™t cô bé nữa.
Sau cái năm con chim không tá»›i ấy, thá»?i hạn nó vắng mặt cà ng lúc cà ng thu ngắn lại. Nó đã trở nên dạn dÄ© đến ná»—i lúc nà o nó cÅ©ng quấn quÃt theo Rhayader và nó dám và o cả trong phòng vẽ những lúc chà ng Ä‘ang là m việc.
Mùa xuân năm 1940 bầy di điểu r�i kh�i vùng đồng lầy sớm hơn thư�ng lệ. Thế giới đã lâm chiến. Tiếng gầm rú của máy bay phóng pháo và tiếng nổ ì ầm của bom đạn là m chúng khiếp đảm. Hôm mồng một tháng năm, Frith và Rhayader đứng vai k� vai bên b� đê ven biển theo dõi những đốm cánh cuối cùng của đán ngỗng chân hồng cánh không bị xén và những con ngỗng hoang lông nâu cất cánh bay lên từ nơi chúng trú ẩn. Cô gái thì cao, dáng thanh tú, thảnh thơi như gió thoảng, vẻ đẹp mê hồn. Chà ng thì đen đúa, thô kệch, cái đầu râu tóc bù xù ngước nhìn lên tr�i, đôi mắt đen lóng lánh theo dõi đà n chim bay thà nh hà ng.
“Coi kìa, Philip�, Frith g�i.
Rhayader nhìn theo hướng mắt của cô gái. Con chim trốn tuyết đã cất cánh, đôi cánh lớn xoè ra, nhưng nó bay thấp và có lúc bay sát chỗ hai ngư�i đứng, sát đến nỗi hai đầu cánh đen gần như quệt và o ngư�i h�, và h� cảm thấy luồng gió mạnh của lớp cánh chim tạt và o ngư�i. Một lần, rồi hai lần, con chim lượn quanh hải đăng, rồi hạ cánh trong sân, nơi có những con ngỗng bị xén lông cánh còn ở lại, và bắt đầu nhặt mồi ăn thong thả.
“Nó không đi nữa�, Frith nói, đầy vẻ kinh ngạc trong gi�ng cô gái. Cánh chim trong lúc bay sà xuống sát bên cô dư�ng như đã đem đến cho cô một ni�m phấn khởi kỳ diệu “Nà ng Công Chúa sẽ ở lại�.
“Phải�, Rhayader đáp, và gi�ng nói của chà ng run lên vì cảm động. “Nà ng sẽ ở lại, Nà ng sẽ không đi nữa. Nà ng Công Chúa đi lạc sẽ không còn đi lạc nữa. Từ nay nơi đây là quê hương của nà ng- quê hương do nà ng tự ý ch�n lựa�.
Sức quyến rÅ© mà cánh chim vấn chung quanh cô gái bị rạn vỡ và Frith bá»—ng ý thức được sá»± kiện là cô bị kinh hoà ng, và nguyên nhân gây nên sá»± sợ hãi ấy chÃnh là đôi mắt Rhayader - sá»± van lÆ¡n cầu khẩn, ná»—i cô đơn và tất cả những gì thầm kÃn, sâu xa, sôi động Ä‘á»?u tiá»?m ẩn bên trong và bên trên tia mắt ấy, lúc chà ng ngước nhìn cô.
Những lá»?i chà ng vừa nói cứ láºp lại trong đầu cô gái tá»±a như chÃnh chà ng vừa nhắc lại : “Từ nay nÆ¡i đây là quê hương cá»§a cô – cô tá»± ý chá»?n lá»±aâ€?. Bản năng há»?n dịu cá»§a Frith đã là m Rhayader xao xuyến và là m cho cô hiểu được những ý nghÄ© thầm kÃn mà vì mặc cảm táºt nguyá»?n, xấu xÃ, chà ng đã không thể nói được nên lá»?i. Và vì lá»?i nói cá»§a chà ng có sức phá»§ dụ, cô lại cà ng thêm hoảng sợ trước sá»± yên lặng cùng mãnh lá»±c cá»§a những gì không nói ra giữa hai ngưá»?i. Bản năng đà n bà trong cô như thôi thúc cô bá»? chạy trước má»™t sá»± việc nà o đó mà cô chưa đủ khả năng hiểu thấu.
Frith lắp bắp : “Em – em phải v�. Thôi chà o ông. Em cũng vui là – là nà ng công chúa sẽ ở lại. Từ đây ông không cô đơn lắm nữa�.
Cô gái quay lưng, thoăn thoắt bước Ä‘i và chỉ thoáng nghe thấy lá»?i chà o buồn thảm “Chà o em, Frithâ€?, mÆ¡ hồ như tiếng ma, lạc trong tiếng gió thổi rì rà o trên đồng cá»? hoang. Ä?i được má»™t thôi dà i rồi cô má»›i dám liếc mắt nhìn trở lại phÃa sau. Chà ng vẫn đứng trên bá»? đê, má»™t chấm Ä‘en nhá»? in trên ná»?n trá»?i bao la.
CÆ¡n sợ hãi bấy giá»? má»›i tan. Nó nhưá»?ng chá»— cho má»™t cái gì khác, má»™t cảm giác mất mát là lạ, cảm giác đó mạnh đến ná»—i khiến cô đứng sững lại hồi lâu. Rồi, bước Ä‘i cháºm chạp hÆ¡n, cô tiếp tục rá»?i xa dần ngá»?n hải đăng má»?c chÄ©a lên ná»?n trá»?i như má»™t ngón tay, tiếp tục rá»?i xa dần ngưá»?i đà n ông đứng ở phÃa dưới.
Sau đó có đến ba tuần Frith má»›i trở lại hải đăng. Tháng Năm đã gần hết, và ngà y hôm đó, ngà y cÅ©ng dần tà n, và o lúc hoà ng hôn Ä‘ang nhưá»?ng dần chá»— cho mà u trắng bạc cá»§a vầng trăng đã treo lÆ¡ lá»ng trên vòm trá»?i phÃa đông.
Cô gái tá»± nhá»§, trong lúc tiến bước, rằng cô cần phải tá»›i xem con chim trốn tuyết có còn ở lại đúng như lá»?i Rhayader đã nói hay không. Rất có thể là rốt cuá»™c nó đã bay Ä‘i. Những bước Ä‘i vững chắc cá»§a cô trên mặt đê tháºt là hăng hái và đôi lúc bất giác cô chợt nháºn ra mình Ä‘ang rảo bước Ä‘i mau.
Frith nhìn thấy ánh lá»a và ng cá»§a chiếc đèn lồng ở dưới bến riêng cá»§a Rhayader và cô xuống gặp chà ng dưới đó. Chiếc thuyá»?n buồm cá»§a chà ng nhè nhẹ Ä‘ung đưa trên ngá»?n nước triá»?u dâng và chà ng Ä‘ang chất lương thá»±c lên thuyá»?n - nước ngá»?t, thức ăn khô, mấy chai rượu mạnh, đồ dùng trên thuyá»?n và má»™t cánh buồm phòng há»?. Khi chà ng quay lại vì nghe tiếng chân cô đến gần, cô thấy vẻ mặt chà ng tái nhợt, nhưng đôi mắt Ä‘en lúc bình thưá»?ng vốn rất ư dịu dà ng, Ä‘ang sáng ngá»?i lên vì cảm kÃch, và chà ng thở hà o hển vì mệt nhá»?c.
Frith bỗng nhiên cảm thấy lo sợ. Con chim trốn tuyết bị lãng quên rồi.
"Philip! Bộ anh d�n đi nơi khác à ?�
Rhayader ngừng tay để chà o đón cô gái, và trên gương mặt chà ng thoáng hiện một vẻ gì khác thư�ng - một sắc diện hớn hở mà trước đó cô chưa từng thấy bao gi�.
“Frith! Tôi mừng vì em đến đúng lúc. Vâng, tôi phải Ä‘i. Má»™t chuyến Ä‘i ngắn ngá»§i. Rồi tôi sẽ trở vá»?â€?. Giá»?ng nói cá»§a chà ng thưá»?ng nháºt dịu dà ng, bữa nay trở nên khà n khà n vì chà ng đã cố gắng rõ rệt để chế ngá»± cÆ¡n xúc động trong ná»™i tâm.
Frith h�i : “Anh phải đi dâu chứ?�
Rhayader vồn vã kể . Chà ng phải đi Dunkerque(9).
Cách chừng má»™t trăm dặm bên kia bá»? biển phÃa Bắc, má»™t đạo binh Anh mắc bẫy ở đó, trên bãi cát, Ä‘ang chá»? bị tiêu diệt bởi bà n tay quân Ä?ức Ä‘ang tiến tá»›i. Hải cảng ngùn ngụt bốc cháy, tình cảnh tháºt tuyệt vá»?ng. Chà ng nghe được tin ấy khi chà ng xuống dưới là ng mua lương thá»±c.
Nhiá»?u ngưá»?i đã đáp lại lá»?i kêu gá»?i cá»§a chÃnh phá»§ rá»?i bến Chelmbury vá»›i đủ thứ tà u : tà u kéo hà ng, tà u đánh cá hay xuồng máy, miá»…n là máy còn chạy nổi Ä‘á»?u được kéo ra khá»?i cảng, vượt eo biển để lôi binh sÄ© ra khá»?i bãi biển, chở há»? đến những tà u váºn tải hay những chiến hạm lá»›n không và o được chá»— đó. Dân chúng cố gắng cứu sống cà ng nhiá»?u cà ng hay số binh sÄ© Anh thoát khá»?i là n mưa đạn cá»§a quân Ä?ức.
Frith lắng nghe và cảm thấy lòng mình buồn như muốn chết. Chà ng cho biết là chà ng sẽ vượt qua eo biển trên chiếc thuyá»?n buồm nhá»? cá»§a chà ng. Nó có thể chở được sáu ngưá»?i má»—i chuyến, nếu cần thì bảy ngưá»?i. Chà ng có thể chở nhiá»?u chuyến từ bãi biển ra tà u váºn tải Ä‘áºu ngoà i khÆ¡i.
Cô gái còn trẻ, chất phác, vụng dại. Em chưa hiểu gì vá»? chiến tranh, hoặc vá»? những gì Ä‘ang xảy ra trên đất Pháp, hoặc vá»? ý nghÄ©a sá»± mắc bẫy cá»§a Ä‘oà n quân Anh, nhưng do linh tÃnh cô gái cÅ©ng biết ở nÆ¡i xa xôi đó tháºt nguy hiểm.
“Philip! Anh Ä‘i tháºt sao? Anh sẽ không vá»? được đâu. Mà sao anh lại phải Ä‘i?â€?
CÆ¡n hăng say Ä‘ang bồng bá»™t trong tâm hồn chà ng tưởng chừng tan biến trước đợt đầu tiên cá»§a những câu nói và chà ng cố giải thÃch bằng những lá»?i lẽ mà cô gái có thể hiểu được.
Chà ng nói : “Binh sÄ© bị lùa ra bãi biển giống như những con chim bị săn Ä‘uổi, Frith ạ, như những con chim bị săn và bị thương mà chúng mình vẫn thưá»?ng bắt gặp và đưa vá»? nÆ¡i trú ẩn. Bay lượn trên há»? là má»™t bầy chim bằng thép, những con diá»?u hâu, chim ưng, kên kên, và há»? chẳng biết nấp và o đâu để tránh những con chim sắt săn mồi ấy. Há»? bị thua, bị bão táp dồn Ä‘uổi, bị Ä‘e doạ như nà ng công chúa Ä‘i lạc mà em đã bắt gặp trong đầm lầy và mang đến cho tôi nhiá»?u năm trước, và chúng ta đã cùng lo chạy chữa. CÅ©ng như bầy hoang Ä‘iểu cá»§a chúng ta, những ngưá»?i lÃnh đó cần được giúp đỡ, em ạ. Và vì thế mà tôi phải Ä‘i, đó là điá»?u mà tôi có thể là m được. Ä?úng, tôi là m được mà . Ã?t ra là má»™t lần - phải, Ãt ra là má»™t lần tôi có dịp chứng tá»? mình là đà n ông và có thể đảm nháºn trách nhiệm cá»§a mìnhâ€?.
Frith nhìn Rhayader trừng trừng. Chà ng như đã hoá thân. Lần đầu tiên cô gái thấy chà ng không còn xấu xÃ, táºt nguyá»?n nữa, trái lại chà ng rất đẹp. Trong tâm hồn cô cÅ©ng sôi sục bao nhiêu Ä‘iá»?u muốn được nói nên lá»?i, nhưng cô không biết nói thế nà o.
“Philip! Em sẽ đi cùng với anh!�
Rhayader lắc đầu : “Em Ä‘i thì con thuyá»?n sẽ mất bá»›t má»™t chá»—, do đó má»™t ngưá»?i lÃnh sẽ bị bá»? lại, rồi má»™t ngưá»?i nữa, và má»™t ngưá»?i nữa. Anh phải Ä‘i má»™t mình, em ạâ€?.
Chà ng mặc áo mưa, đi già y ống cao su và dong thuy�n chạy. Chà ng giơ tay vẫy g�i với lại : “Tạm biệt nhé! Nh� em săn sóc giùm lũ chim đến lúc anh v� nghe Frith!�
Frith đưa tay lên, nhưng chỉ tá»›i lưng chừng thôi, vẫy lại : “Cầu xin Chúa che chở cho anhâ€?, rồi cô vá»™i giải thÃch ngay bằng thổ ngữ Saxon. “Em sẽ săn sóc đà n chim. Cầu trá»?i che chở cho anh, Philip.â€?
Lúc đó đã và o đêm, trá»?i sáng dưới ánh sao, vừng trăng lưỡi liá»?m cùng ánh lá»a cháy hồng từ phương bắc. Frith đứng trên bá»? đê, ngó theo cánh buồm trắng trên con lạch ngáºp nước triá»?u dâng. Bá»—ng nhiên từ vùng bóng tối phÃa sau cô gái, có tiếng cánh bay rà o rà o và có má»™t váºt gì đó bay ngang qua sát bên cô. Trong ánh sao đêm cô thoáng thấy đôi cánh trắng loé sáng, đầu cánh có đốm Ä‘en, và cái đầu chúi vá»? phÃa trước cá»§a con chim trốn tuyết.
Nó bay lên và lượn má»™t vòng quanh ngá»?n tháp để rồi bay xuôi theo hướng con lạch quanh co trên hồ và cánh buồm cá»§a Rhayader Ä‘ang lướt nhanh dưới là n gió lá»™ng. Con chim bay chầm cháºm phÃa trên con thuyá»?n theo hình vòng tròn rá»™ng.
Còn nhìn thấy cánh buồm trắng và cánh chim trắng trong một hồi lâu.
“Hãy trông chừng chà ng, hãy che chở cho chà ng�, Frith thì thà o. Lúc cả hai cùng khuất bóng, cô gái quay lưng và uể oải cất bước, đầu cúi thấp, đi v� hải đăng trống vắng.
Ä?ến đây câu chuyện được chắp nhặt đây đó, và má»™t trong những mẩu chuyện vụn vặt đó được thuáºt lại do lá»?i nhÅ©ng ngưá»?i lÃnh Ä‘i phép trong quán Crown and Arrow, má»™t quán rượu gần thánh đưá»?ng East Chapel.
“Má»™t con ngá»—ng, má»™t con ngá»—ng tuyệt đẹp đã cứu tôiâ€?, anh binh nhì Potton thuá»™c Ngá»± Ä?oà n bá»™ binh thà nh Luân Ä?ôn nói.
“Xìâ€?, ngưá»?i lÃnh pháo thá»§ có đầu gối cong, tá»? vẻ không tin.
“Ä?úng là má»™t con ngá»—ng, tôi chắc mà . Nà y Jock, cáºu cÅ©ng trông thấy nó như tôi, đúng không? Nó bay xuống từ đám khói mịt mù, nồng khét cá»§a chiến trưá»?ng Dunkirk (Dunkerque), lÆ¡ lá»ng trên đầu bá»?n nà y. Lông nó trắng, đầu cánh có đốm Ä‘en, và nó lượn xung quanh bá»?n nà y như má»™t phi cÆ¡ phóng pháo mắc dịch ná»?. Jock thấy thế má»›i nói : “Tiêu rồi, Thần chết đến tìm bá»?n mình đó.â€?
“Báºy nà oâ€?, tôi cãi, “đây là con ngá»—ng lông hồng, từ quê hương mình bay sang mang theo thông Ä‘iệp cá»§a ông Churchill, ông ta muốn biết tụi mình Ä‘ang thưởng thức cái thú tắm mát nà y ra là m sao. Ä?ây là má»™t Ä‘iá»?m báo, đúng mà , dù là điá»?m báo đầy máu. Rồi thế nà o bá»?n mình cÅ©ng thoát mà , bạn Æ¡i.â€?
“Tụi mình Ä‘ang bị nướng chÃn trên bãi biển nằm giữa Dunkirk và Lapanny, giống như má»™t xâu chim câu óng chuốt bên bá»? hồ Victoria, Ä‘ang chá»? lão đồ tể Jerry(10) đến vặt lông là m thịt. Chắc chắn hắn sẽ ăn sống nuốt tươi bá»?n mình. Hắn theo bén gót mình, thúc cạnh sưá»?n mình và ngay trên đầu mình.
Hắn sẽ cho mình một phát đạn ghém và tặng mình tước vị , và từ trên vòm tr�i trong sáng lũ quỷ Jittersmiths(11) sẽ rắc tiêu lên đầu mình�.
Và ngoà i khÆ¡i có chiếc Kentish Maid, chiếc tà u chở du khách mà tôi đã đáp nhiá»?u chuyến Ä‘i Margate(12) trong dịp hè, giá vé hai đồng sáu hà o, Ä‘ang chá»? đón tụi tôi, nó Ä‘áºu chỉ cách chá»— bãi biển Ä‘ang lâm chiến chừng ná»a dặm đưá»?ng.
Trong lúc tụi tôi nằm trên bãi biển thì chỉ còn biết chá»i thá»? thôi vì không có cách nà o ra được chá»— tà u Ä‘áºu, má»™t chiếc Stuka(13) nhà o xuống con tà u, má»™t chuá»—i bom rÆ¡i dá»?c bên hông tà u, khiếnnước tung lên trông như những vòi nước vá»?t trong vưá»?n hoa các dinh thá»±, có Ä‘iá»?u là ở vưá»?n hoa thì các vòi nước phun lên Ä‘á»?u Ä‘á»?u.
Rồi má»™t chiếc khu trục hạm ló ra bảo chiếc Stuka : “Ä?ừng có là m thếâ€?, bằng những tiếng nổ lạch tạch, đùng đùng, nhưng má»™t chiếc Jerry khác lại nhà o xuống chiếc khu trục hạm và ném bom trúng. Khiếp! Nó nhảy tưng lên! Nó bốc cháy trước khi chìm, rồi khói, mùi khét lẹt tạt và o táºn bãi biển, khói và ng, khói Ä‘en, và trong đám khói ấy xuất hiện con ngá»—ng sáng rá»±c, nó lượn quanh chúng tôi Ä‘ang nằm mắc kẹt trên bá»? biển.
Thế rồi, từ má»™t khúc biển uốn quanh xuất hiện má»™t chiếc thuyá»?n nhá»? vấy máu, chạy tháºt thanh thản tá»±a như má»™t chiếc du thuyá»?n rá»±c rỡ nhà n nhã rong chÆ¡i và o má»™t buổi chiá»?u chá»§ nháºt trên hồ Henlye.
“Ai đó?� một ngư�i thư�ng dân h�i.
“Tôi đây! Tôi đến để cứu các anh đâyâ€?. Con thuyá»?n đã vô sá»± vượt qua là n mưa đạn súng liên thanh từ má»™t chiếc máy bay trong phi đội phóng pháo Ä?ức dá»™i xuống - trước đó ná»a giá»? má»™t chiếc thuyá»?n gắn máy ở Ramsgate đã cố và o chuyển chúng tôi Ä‘i và đã bị bắn chìm - mặt nước ngầu lên vì vết đạn cà y, nhưng gã lái thuyá»?n như không lưu ý tá»›i, chắc chắn là gã không thèm lưu ý tá»›i. Là m gì có xăng nhá»›t mà sợ bị máy bay phát nổ, và cứ thế nó len lá»?i qua những mÅ©i đạn chúc xuống rà o rà o.
Từ trong là n khói Ä‘en cá»§a chiếc tà u bốc cháy rẽ và o chá»— cạn, có má»™t anh chà ng nhá»? thó, Ä‘en đúa, có râu, má»™t bên cánh tay có táºt giống như chiếc móng chim, và má»™t cục bướu trên lưng.
Gã gù cắn chặt sợi dây giữa hai hà m răng, sợi dây trắng bóng giữa bá»™ râu Ä‘en ráºm, ngồi đằng Ä‘uôi lái gã vẫy chúng tôi lại. Và ngay trên đầu là cánh chim lá»±c lưỡng lượn qua lượn lại.
Thấy thế Jock nói : “Coi kìa, Ä‘iên tháºt rồi. Ä?úng là loà i quá»· dữ đến rước mình Ä‘i. Chẳng thà trúng đạn chết mất ngáp còn hÆ¡n là trông thấy nóâ€?.
“Báºy nà oâ€?, tôi cãi, “tôi thấy hắn ta giống ông Thiện chứ không phải loà i quá»· dữâ€?.
Mà tháºt thế trông hắn ta giống những bức hình in trong những cuốn sách giáo lý vá»›i khuôn mặt trắng, và ngay cả con thuyá»?n quái quỉ cá»§a hắn nữa.
“Tôi có đủ chỗ cho bảy ngư�i mỗi chuyến�, hắn hô lên khi chiếc thuy�n ghé lại gần.
Vị sÄ© quan chỉ huy chúng tôi đáp : “Anh can đảm lắm! … Bảy cáºu gần thuyá»?n nhất, lên Ä‘i!â€?
Chúng tôi lội ùa ra tới bên thuy�n hắn. Tôi mệt đến nỗi không leo lên được cạnh thuy�n, nhưng hắn nắm lấy gáy áo tôi mà lôi lên, miệng nói : “Ráng lên nà o, anh bạn�, rồi ngư�i kế tiếp leo lên.
Thế là tôi lên được. Chà , hắn má»›i khoẻ là m sao chứ. Rồi hắn kéo buồm lên, má»™t cánh buồm lá»— chá»— đạn súng máy giống như chiếc sà ng sảy lúa, và hắn hô ta : “Ngồi cả xuống lòng thuyá»?n, mấy chú, phòng trưá»?ng hợp dá»?c đưá»?ng có gặp thêm đồng đội cá»§a mấy chú chăngâ€?, và rồi chúng tôi rá»?i khá»?i bá»?, hắn ngồi đằng sau lái, răng cắn chặt sợi dây thừng, chiếc tay khoèo hình móng chim nắm giữ má»™t sợi khác, tay phải bẻ lái và rồi con thuyá»?n lướt sóng ra khÆ¡i, chạy len lá»?i giữa những viên đạn là m tung toé nước, từ má»™t ổ súng đặt ở má»™t nÆ¡i nà o đó trong bá»? biển bắn ra. Và cánh ngá»—ng lá»±c lưỡng lượn Ä‘i lượn lại, kêu quà ng quạc át cả tiếng gió và tiếng huyên náo mà quân Ä?ức Ä‘ang tạo nên, giống như ngà y đại há»™i khiêu vÅ© hoá trang trên đưá»?ng phố thà nh Winchester.
Tôi đã bảo anh rằng con ngỗng kia là đi�m là nh mà �, tôi nói với thằng Jock.
“Nhìn hắn mà xem, hắn là ông Thiện tới cứu mình mà �.
Hắn ngồi ở chỗ tay lái, ngước nhìn lên cánh ngỗng, răng cắn chặt sợi dây thừng, và mỉm cư�i với con ngỗng như đã từng quen biết nó từ lâu.
Hắn đem chúng tôi ra tới tà u Kentish Maid rồi lại quay thuy�n đi chở chuyến khác. Suốt buổi chi�u và luôn cả đêm hôm đó nữa hắn chở được rất nhi�u chuyến, vì cả vùng tr�i Dukirk cháy sáng rực nên có thể nhìn thấy rõ như ban ngà y. Tôi không rõ hắn đi được bao nhiêu chuyến, nhưng hắn và chiếc du thuy�n có gắn máy hảo hạng của hội bơi thuy�n Thames Yacht Club và một chiếc tà u cấp cứu khác từ bến Poole tới đã hè và o chở hết b�n tôi, không sót một tên nà o, ra kh�i cái dải đất đặc biệt của vùng hoả ngục ấy.
Tà u nhổ neo khi ngưá»?i cuối cùng trong bá»?n tôi đã lên, có tá»›i trên bảy trăm mạng nhét trên con tà u được đóng để chở chừng hai trăm ngưá»?i. Hắn hãy còn ở lại đó khi chúng tôi khởi hà nh, hắn vẫy tay từ giã chúng tôi và lại quay mÅ©i theo hướng Dunkerque, con ngá»—ng vẫn bám sát theo hắn. Trông tháºt ngá»™ nghÄ©nh, cánh chim lá»±c lưỡng bay quanh chiếc du thuyá»?n cá»§a hắn, cánh chim loé ngá»?i lá»a đạn, tá»±a như má»™t vị thiên thần trong trắng bay lượn giữa đám khói lá»a mịt má»?.
Má»™t chiếc Stuka dá»?c đưá»?ng lại tấn công chúng tôi thêm má»™t lần nữa, nhưng anh chà ng phi công ý hẳn đã thiếu ngá»§ từ nhiá»?u đêm trước nên oanh kÃch hụt Ä‘Ãch. Tảng sáng chúng tôi vá»? đến nước nhà bình an vô sá»±.
Sau đó tôi không biết số pháºn hắn ra sao, hoặc hắn là ai – cái anh chà ng gù lưng vá»›i chiếc thuyá»?n buồm bé nhá»? cá»§a hắn. Anh chà ng đó tháºt là can đảm và tốt bụng lạ thưá»?ngâ€?.
“Chà â€?, ngưá»?i lÃnh pháo thá»§ nói, “má»™t cánh chim lá»±c lưỡng và hung hung Ä‘á»?, có ai biết không nà o?â€?
Một vị sĩ quan hải quân trừ bị, trong bốn ngà y cuối cùng của cuộc triệt thoái, đã bị thiệt hại mất hai chiếc tà u kéo lưới Brixham và một chiếc tà u rà mìn Yarmouth được đặt dưới quy�n chỉ huy của ông, lên tiếng h�i : “Bác có nghe nói gì tới huy�n thoại khó mà tin được v� một con ngỗng hoang không nhỉ? Nó hết bay lên rồi lại bay xuống d�c theo bãi biển. Mà bác cũng thừa biết loại chuyện đó thư�ng xảy ra như thế nà o rồi. Có một số binh sĩ tôi chở từ Dunkerque v� bà n tán mãi chuyện đó.
Con ngá»—ng xuất hiện trong những ngà y cuối cùng từng cháºp má»™t giữa khoảng Dunkerque và Lapanne. Ai mà may mắn được nhìn thấy con ngá»—ng là kể như sau đó thế nà o cÅ©ng được cứu thoát. Bác thừa biết, cái lối ná»a hư ná»a thá»±c ấy mà …â€?
“Hè…ừ…ừmâ€?, trung tá Brill Oudener nói, “má»™t con ngá»—ng hoang à . Theo tôi thấy thì nó đã được dạy cho thuần thục rồi. Má»™t thứ chi tiết vô cùng kỳ lạ. Bi đát nữa, hiểu theo má»™t cách khác. Và tháºt may cho chúng tôi. Ä?ể tôi kể cho bác nghe. Ä?ó là chuyến thứ ba trên đưá»?ng vá»?. Và o khoảng sáu giá»? chiá»?u chúng tôi nhìn thấy má»™t chiếc thuyá»?n nhá»? trôi giạt, trên thuyá»?n dưá»?ng như có má»™t ngưá»?i hay má»™t cái xác ngưá»?i nà o đó, và má»™t con chim Ä‘áºu trên mạn thuyá»?n.
Khi tá»›i gần, chúng tôi bèn đổi hướng tà u để lại xem có chuyện gì. Trá»?i đất Æ¡i, đúng là má»™t ngưá»?i. Hay đúng ra, trước đó đã là má»™t ngưá»?i. Tá»™i nghiệp hắn! Bị trúng má»™t phát đạn liên thanh, nói thế là bác cÅ©ng đủ hiểu rồi. Bị nặng lắm! Ä?ầu gục xuống nước. Con chim, má»™t con ngá»—ng, loà i ngá»—ng đã được huấn luyện thà nh thục.
Chúng tôi ghé lại gần, nhưng khi má»™t ngưá»?i trong bá»?n chúng tôi định leo lên thuyá»?n thì con chim kêu rÃt lên va dang cánh ra Ä‘áºp hắn. Không lấy được xác gã kia ra. Bất thần, Kettering, má»™t chú lÃnh trẻ theo há»™ vệ tôi, thét lên, giÆ¡ tay chỉ xuống mạn tà u bên phải. Má»™t trái thá»§y lôi báºp bá»?nh sát bên. Trái thá»§y lôi khá»§ng khiếp cá»§a bá»?n Ä?ức. Nếu chúng tôi Ä‘i thẳng thì thế nà o cÅ©ng đụng nhằm trái thá»§y lôi đó rồi. Chúng tôi lái tránh cho trái thá»§y lôi dạt ra xa. Khi nó đã giạt ra xa, cách chiếc xà lan cuối Ä‘oà n chừng má»™t trăm thước, thì mấy anh lÃnh lấy súng nhắm bắn cho nó nổ tung lên.
Khi chúng tôi quay lại tìm kiếm chiếc thuyá»?n trôi giạt thì nó đã biến đâu mất. Chìm rồi. Thá»§y lôi nổ, rung động, là m thuyá»?n láºt, bác biết đấy. Kéo theo cả cái gã kẹt trong thuyá»?n. Tá»±a như gã cá»™t ngưá»?i gã và o vá»›i chiếc thuyá»?n. Con chim bay lên và lượn vòng quanh. Nó lượn ba vòng tá»±a như má»™t chiếc máy bay lượn chà o là m chúng tôi sững sá»? hồi lâu. Rồi nó bay vá»? hướng tây. CÅ©ng may cho chúng tôi đã lên boong xem, nếu không thì sao nhỉ? Mà cÅ©ng ngá»™ là bác đã Ä‘á»? cáºp tá»›i chuyện con ngá»—ng đóâ€?.
Fritha ở lại má»™t mình trong hải đăng nhá»? bé trên vùng đồng lầy rá»™ng lá»›n, săn sóc những con chịm bị xén lông cánh còn ở lại. Cô chá»? đợi mà chẳng biết mình chá»? đợi gì. Những ngà y đầu tiên cô hay lên bá»? biển ngóng chá»?, dù cô đã biết là uổng công vô Ãch. Sau đó cô thÆ¡ thẩn Ä‘i khắp các căn buồng để đồ trong hải đăng, nÆ¡i chất đầy những bức hoạ trên đó Rhayader đã mô tả lại tất cả những cảnh trà cùng những tác động cá»§a ánh sáng trên vùng đất hoang vu và vẻ đẹp huy hoà ng cá»§a các loà i dị Ä‘iểu sống nÆ¡i đó.
Trong số tranh ấy cô gái tìm thấy bức chân dung Rhayader vẽ mình theo ký ức, đã nhiá»?u năm vá»? trước, hồi cô còn là má»™t cô bé nhá»? xÃu, nhút nhát, đầu tóc rối bù đứng bên ngưỡng cá»a, ghì chặt trong lòng con chim trốn tuyết bị thương.
Bức há»?a và những gì cô gái nháºn thức được đã khiến cô xúc động như chưa từng xúc động, vì Rhayader đã gá»i gắm rất nhiá»?u tâm hồn chà ng và o đấy. Lạ thay, đó là lần duy nhất chà ng vẽ con chim trốn tuyết, con váºt lạc loà i, bị bão táp xô giạt đến từ miá»?n đất lạ, con váºt đã mang tình bạn đến cho cả hai ngưá»?i, và chÃnh con váºt ấy, cuối cùng đã trở lại báo cho cô biết là cô sẽ không bao giá»? còn gặp lại chà ng nữa.
Khá lâu trước khi con chim trốn tuyết từ vùng trá»?i phÃa đông á»ng hồng sà xuống lượn vòng quanh hải đăng như ngá»? lá»?i chà o vÄ©nh biệt, Fritha nhá»? sá»± linh cảm mẫn tiệp sẵn có trong cô đã biết trước là Rhayader sẽ không bao giá»? vá»? nữa.
CÅ©ng chÃnh vì thế, và o lúc trá»?i chiá»?u, nghe tiếng chim kêu lảnh lót quen thuá»™c từ trá»?i cao vá»?ng xuống, lòng cô không trải qua má»™t giây phút hy vá»?ng hão huyá»?n. Giây phút ấy, dưá»?ng như cô đã từng sống qua rất nhiá»?u lần, nên không còn ảo vá»?ng.
Cô gái hối hả chạy ra bức trưá»?ng thà nh, đôi mắt không hướng ra phÃa eo biển xa vá»?i mà từ đó má»™t cánh buồm có thể xuất hiện, nhưng lại ngước lên vòm trá»?i Ä‘á»? rá»±c mà , từ đó, con chim trốn tuyết rÆ¡i thẳng xuống như má»™t hòn đá. Cánh chim từ trá»?i cao rá»›t xuống, tiếng kêu não nùng cá»§a nó, và sá»± cô quạnh vây bá»?c quanh cô, đã phá vỡ con Ä‘áºp ngăn giữ má»?i xúc cảm trong cô, thả tung mối tình không ngăn giữ được, không chối cãi nổi, tuôn trà o thà nh suối lệ.
Một linh hồn hoang dã kêu g�i một linh hồn hoang dã khác, cô có cảm tưởng như mình đang bay theo cánh chim to lớn bay vút lên vòm tr�i chi�u và lắng nghe l�i Rhayader nhắn nhủ.
Trá»?i đất như vang vang lá»?i nhắn gá»i và cô rung rung theo hoà âm đó vá»›i má»™t cưá»?ng độ vượt quá sức cô. “Frith, Fritha! Frith, em yêu. VÄ©nh biệt nhé, ngưá»?i em yêu dấuâ€?. Ä?ôi cánh trắng, có đốm Ä‘en, như quạt và o lòng cô những lá»?i âu yếm ấy, và lòng cô đáp lại : “Philip, em yêu anhâ€?.
Có một lúc Frith đã tưởng là con chim trốn tuyết sắp hạ cánh trong khuôn vư�n, khi những con ngỗng bị xén cánh kêu vang l�i chà o đón. Nhưng nó chỉ sà xuống thấp rồi lại bay vút lên, luợn một vòng tròn rất đẹp mắt, quanh ng�n hải đăng cổ xưa một lần nữa rồi bay lẩn trong đám mây cao vút.
Nhìn cánh chim bay vút lên cao, Frith không còn thấy hình ảnh con chim trốn tuyết nữa, mà chỉ thấy linh hồn của Rhayader đến giã biệt cô gái trước khi chắp cánh bay và o cõi hư vô.
Cô gái không còn bay theo cánh chim nữa mà trở lại buộc rà ng trên mặt đất. Cô dang hai cánh tay giơ lên tr�i, những ngón chân nhón cao, với theo, miệng kêu lên : “Xin tr�i đưa dẫn anh, ra đi êm đẹp nhé, hỡi anh Philip của em!�
Nước mắt Frith như khô cạn. Khi bóng chim mịt mù, cô còn đứng đó, âm thầm ngó lên tr�i cao trong một hồi lâu. Rồi cô trở lại ng�n hải đăng tìm lấy bức chân dung Rhayader đã vẽ mình. Ghì chặt bức hoạ và o ngực, cô trở v� nhà , đi d�c theo con đê ven b� biển cả.
Ä?êm đêm, trong nhiá»?u tuần kế tiếp sau đó, Frith còn trở lại hải đăng cho lÅ© chim bị xén lông cánh ăn. Rồi và o má»™t buổi sá»›m mai, má»™t phi công Ä?ức trong má»™t phi vụ lúc trá»?i chưa sáng tá»? đã lầm tưởng ngá»?n hải đăng cÅ© hoang phế là má»™t mục tiêu quân sá»± Ä‘ang hoạt động nên nhà o xuống như má»™t cánh chim ưng bằng thép và bắn phá ngá»?n hải đăng cùng tất cả những gì còn lại trong đó tan thà nh cát bụi.
Tối hôm đó, khi Fritha trở lại, sóng biển đã ùa qua những bức tưá»?ng sụp đổ và bao phá»§ lên tất cả. Không còn gì sót lại khả dÄ© là m cho giảm bá»›t quanh cảnh ảm đạm thê lương. Không má»™t cánh chim nà o trong vùng đồng lầy dám trở lại. Chỉ có những con hải âu dạn dÄ© cháºp chá»?n bay lượn, nức nở kêu thương quanh nÆ¡i chốn cÅ© – nÆ¡i mà khi vầng thái dương má»›i ló còn là ngá»?n hải đăng xưa.
Hết
Chú ThÃch:
(1) PhÃa Ä?ông Nam nước Anh, gần miá»?n Bắc nước Pháp.
(2) Gốc ở miá»?n Bắc nước Ä?ức trà n xuống chiếm nhiá»?u miá»?n cá»§a nước Anh từ thế ká»· thứ V, VI.
(3) Dân Normand thuá»™c miá»?n Bắc nước Pháp, đối diện vá»›i nước Anh, tá»›i xâm chiếm nước Anh năm 1066. Tráºn Hastings bên bá»? eo biển Anh đánh dấu sá»± toà n thắng cá»§a há»?.
(4) Những tảng đá đặc biệt nà y dùng để xây bức trư�ng thà nh ngà y xưa.
(5)Thị xã miá»?n Bắc nước Pháp, nÆ¡i quân đội Ä?ồng Minh (Anh) rút lui dưới là n mưa đạn cá»§a quân địch (Ä?ức quốc xã). Tráºn Dunkerque là má»™t tráºn nổi tiếng thá»?i chiến tranh thế giá»›i thứ hai.
(6) : Tiếng lóng cá»§a ngưá»?i Anh dùng để chỉ ngưá»?i Ä?ức, nhất là ngưá»?i lÃnh Ä?ức.
(7) : Tên máy bay Ä?ức.
(8) : Một hải cảng và là nơi nghỉ mát mi�n đông nam nước Anh.
(9) : Loại máy bay phóng pháo Ä?ức dùng trong thá»?i đệ nhị thế chiến.
ccna99 sưu tầm