Nguồn gốc các dấu trong Việt ngữ
Nguồn gốc các dấu trong Việt ngữ
PÄ?T-Hà n Lệ Nhân
L�i nói đầu :
Bà i nà y tôi viết đã lâu, có đăng lần đầu trên tá»? Ä?á»™c Láºp ( Tây Ä?ức) số 5/84 và được đăng lại trên và i tá»? khác. Nay nhân vô dạo trong má»™t và i trang Web, thấy bà con Ä‘ang bà n luáºn vá»? "Khi ngưá»?i Việt viết sai tiếng Việt" (Tialia) ; Há»?i Ngã, S và X ...v.v. & v.v. ... trong Việt ngữ, nên mạo muá»™i lược gõ lại và đăng lên đây, tạm gá»?i là góp tà chút ưu tư cho Ä‘á»? tà i vốn rá»™ng lá»›n. Và cÅ©ng xin nhắc lại thêm lần nữa là những gì tôi soạn Ä‘á»?u không ngoà i mục Ä‘Ãch Táºp Viết để Tá»± Há»?c.
Trong báo Ä?á»™c Láºp số 6/82 ra ngà y 15/06/82 tại Tây Ä?ức, ông Cao Thế Dung, qua loạt bà i " Nhiệm vụ cá»§a ngưá»?i Việt hải ngoại " có Ä‘á»? cáºp tá»›i trưá»?ng hợp Ä‘iển hình cá»§a má»™t tá»? báo Việt ngữ phát hà nh tại đất Mỹ, " chá»§ trương nhất định không bá»? dấu " cho tiếng mẹ đẻ. Tá»? báo mang tên " TIN TUC : VAN HOA, GIAO DUC " ( không bá»? dấu ), quản trị bởi các vị "đại khoa bảng, có 2 ông cá»±u tổng trưởng, má»™t ông phó viện trưởng đại há»?c Sà i-gòn, má»™t ông khoa trưởng đại há»?c chÃnh trị kinh doanh cùng mấy vị giáo sư đại há»?c" ( nguyên văn cá»§a ông Cao Thế Dung).
Trước khi nháºn được tá»? Ä?á»™c Láºp trên, tôi đã Ä‘á»?c trong báo Văn Nghệ Tiá»?n Phong số 161, ra ngà y 1 đến 15 tháng 10 năm 1981, mục Bạn Ä?á»?c Viết, lá thư Ä‘á»? nghị " bá»? bá»›t dấu cho sáng sá»§a " cá»§a má»™t ngưá»?i Việt Nam ở Denver. Ông (bà ) nà y chá»§ trương " bá»? má»™t số dấu Sắc thừa trong viêt ngữ để giúp cho việt ngữ chúng ta thêm phần sáng sá»§a và hợp lý hÆ¡n." "Những dấu Sắc thừa trong những chữ táºn cùng có : C, T, CH, P". Và dụ :
Trước viết..............Nay nên viết
Các........................... Cac
Cát........................... Cat
Sách......................... Sach
Bão táp..................... Bão tap
Ngoà i ra ông (bà ) nà y còn Ä‘á»? nghị "dùng chữ F thêm thay cho chữ Ph và chữ J thay cho chữ Gi thì ta tiết kiệm thêm má»™t Ãt thá»?i giá»? quà báu ". Và dụ :
Trước viêt.............Nay nên viết
Pháp .............................Fap
Phương .........................Fương
Gia... ........................... Ja ...
Rồi má»›i đây, trong má»™t tiệm cà -phê ở góc đưá»?ng Pétion, Paris 11, có má»™t ngưá»?i bạn trẻ khoe vá»›i tôi rằng anh ta Ä‘ang soạn má»™t "luáºn án" vá»? "là m thế nà o để thay thế các dấu trong việt ngữ bằng các mẫu tá»± La-tinh".
Ä?ối vá»›i 3 trưá»?ng hợp trên, ngưá»?i viết bà i nà y xin miá»…n có ý kiến, vì nói như ông Cao Thế Dung "đó là quyá»?n tá»± do cá»§a má»—i ngưá»?i". Song nhá»? 3 "ý kiến cách mạng" trên mà tôi có ý sưu tầm tà i liệu liên quan tá»›i các dấu trong chữ việt hầu cống hiến quà vị bạn Ä‘á»?c.
Việt ngữ (1) có tất cả năm dấu : Sắc, Huy�n, H�i, Ngã và Nặng. Trong lãnh vực thi ca, các cụ nhà ta dùng danh xưng riêng :
Dấu...............................Tên các thanh
Huy�n ( ` ).....................Trầm bình thanh
Sắc ( ´ )......................... Phù khứ thanh
Nặng ( . ) ......................Trầm khứ hay Trầm nháºp thanh
H�i ( ̉ ) .........................Trầm thượng thanh
Ngã ( ~ ) ........................Phù thượng thanh
Như chúng ta Ä‘á»?u biết, thá»§y tổ chữ quốc ngữ là má»™t nhóm giáo sÄ© tây phương ( Tây Ban Nha, Bồ Ä?à o Nha, Pháp ) và ngưá»?i có công nhất là cố Alexandre de Rhodes, ngưá»?i đất Avignon ( nay là tỉnh Avignon, nam Pháp). Theo sách " VN Văn Há»?c sá» yếu " cá»§a cụ Dương Quảng Hà m thì ông A. de Rhodes là ngưá»?i đầu tiên soạn ra cuốn tá»± Ä‘iển quốc ngữ nhan Ä‘á»? " Dictionarium Annamiticum, Lasitanium et Latinum " (Tá»± Ä‘iển An-nam, Bồ Ä?à o Nha và La-Tinh) in tại thà nh La Mã (Roma) năm 1651.
Theo tà i liệu vá»? chữ Việt cá»§a cố Ä?ắc Lá»™ (tên phiên âm cá»§a cố Alexandre de Rhodes) thì có 4 dấu xuất phát từ tiếng Hy Lạp và dấu thứ 5 lấy từ tiếng La-tinh hoặc các tiếng Âu châu.
Trong dấu Hy Lạp có 3 dấu :
1. Dấu Sắc (accent aigu) dùng và o 1 âm đ�c lên gi�ng mạnh, ký hiệu ( ´ ).
2. Dấu Huy�n (accent grave) dùng và o 1 âm đ�c gi�ng nhẹ, ký hiệu ( ` ).
3. Dấu Ngã (accent circonflexe) dùng và o âm đ�c lên gi�ng rồi xuống gi�ng ngay, ký hiệu Ngã ( ~ ).
Riêng dấu Nặng, cÅ©ng theo cố Ä?ắc Lá»™, không phải là má»™t Dấu mà là má»™t Chữ trong tiếng Hy Lạp. Ä?ó là chữ IOTA (Ä‘á»?c i-ô-ta = chữ i Hy ngữ) viết tắt, ký hiệu là ( . ).
Ä?ặc biệt dấu Há»?i "âu châu" không phải là má»™t Chữ cÅ©ng không hẳn là má»™t Dấu chỉ thanh như các dấu Sắc, Huyá»?n, Ngã trong Hy ngữ, song ấn định 1 cung giá»?ng, cung giá»?ng "tra vấn" (interrogation) chung cho má»™t mệnh Ä‘á»?. Và dụ : Anh xa quê hương đã lâu chưa ? Nói gá»?n, cố Ä?ắc Lá»™ đã sá» dụng ký hiệu chỉ định 1 âm Ä‘iệu chung cho 1 mệnh Ä‘á»? để là m dấu chỉ thanh trong Việt ngữ. HÆ¡n nữa dấu Há»?i trong Việt ngữ không được đặt Sau mà lại được đặt Trên 1 vần như các dấu khác - trừ dấu Nặng – và khi Ä‘á»?c thì phải uốn giá»?ng nhẹ.
Tóm lại, bảng kê dưới đây sẽ giúp chúng ta nháºn xét rõ rà ng :
Dấu Sắc, dấu Huyá»?n và dấu Ngã : Phát tÃch từ tiếng Hy Lạp.
Dấu Nặng : Phát tÃch từ chữ "Iota dưới" Hy Lạp viết tắt.
Dấu Há»?i : Phát tÃch từ dấu Há»?i La-tinh hay Âu châu.
Kinh qua non 4 thế kỷ sữ dụng chữ quốc ngữ, hẳn ngư�i Việt chúng ta không ai không "thân thuộc" lối viết giản tiện nà y ? Mặc dầu cha đẻ lối viết của chúng ta ngà y nay là ngư�i tây phương nhưng, xét cho cùng, nh� các dấu – cũng của thiên hạ - mà lối viết chữ việt khác các lối viết của những dân tộc trên quả địa cầu nà y.
Trên phương diện ấn loát - Ä‘iá»?u quan tâm đầu tiên cá»§a những ngưá»?i có ý muốn cải cách việt ngữ - so vá»›i chữ Việt, chữ Nháºt (khởi nguồn từ chữ Hán) còn chi li, tốn công gấp ngà n lần. Ấy thế mà báo chà Nháºt vẫn đứng đầu vá»? lượng ấn hà nh trên thế giá»›i : Ä?ó là tá»? Yomiuri Shimbum. (2)
Linh mục Nguyá»…n Khắc Xuyên, trong Nguyệt San Văn Hoá số 60 ra tháng 5 năm 1961, kết thúc bà i "Nguồn gốc các dấu trong vần quốc âm" bằng câu "Chữ là Xác và Dấu là Hồn". Võn vẹn 7 chữ đơn sÆ¡ nhưng bao trùm tình yêu nước chân chÃnh Ä‘áºm đà , nói lên được cái tâm việt thuần khiết.
Từ chuyện "cách mạng" các dấu trong việt ngữ suy lan đến những chuyện "cách mạng" khác đã và đang xảy ra tại Việt Nam mà đau lòng, đứt ruột. Nước mất nhà tan cũng "nh�" những đầu óc khoa bảng ... âu-mỹ kiểu nà y.
Rồi từ khi có dạng chữ Unicode trên Internet, trong các trang tiếng Việt, vấn Ä‘á»? gõ chữ Việt vẫn còn là m cá nhân tôi không sao hiểu ná»—i, khá nhiá»?u ngưá»?i vẫn tiếp tục gõ chữ Việt Không Dấu dù rằng đã có bao nhiêu chỉ trình được soạn ra hết sức công phu và phổ biến miá»…n phà trên toà n cầu. Tháºm chà má»›i đây tôi tình cá»? vô trong má»™t trang Web "lá»›n" việt ngữ, bắt gặp trong mục Ngôn Ngữ (Việt), má»™t thà nh viên phát biểu ngon Æ¡ " gõ bằng tiếng Anh cho nhanh, chứ gõ và bá»? dấu tiếng Việt nhức đầu quá ."
PÄ?T-Hà n Lệ Nhân
Chú thÃch
(1) Xin đừng nhầm Tiếng (ngôn ngữ) và Chữ (văn tá»±) Việt vì tiếng Việt và ngưá»?i Việt vốn là bà o thai song sinh, theo sá» sách, từ trên 4.000 năm nay rồi. 4.000 năm văn hiến mà sao chưa có ná»—i má»™t Viện Hà n Lâm Ngôn Ngữ phi chÃnh thể, phi thá»?i gian cho cái chữ viết giản tiện nà y ?
(2) Sáng láºp năm 1874, số lượng ấn hà nh cho ngà y 1 tháng 4 năm 1981 là 13.741.921 tá»? !
Bổ túc :
Luáºt tắc Há»?i-Ngã có ở đây :
http://www.thuongviet.com/library/TuDienHoiNga.html