Nhị Thập Tứ Hiếu

Tiểu-sử tác giả cụ Lý Văn Phức


Cụ Lý văn Phức tá»± là Lân Chi, hiệu là Khắc Trai, ngÆ°á»?i làng Hồ-khẩu, hiệu VÄ©nh-Thuận, tỉnh Hà-ná»™i ngày xÆ°a, thuá»™c Ä?ại-lý Hoàn-long, ngoại thành Hà-ná»™i.
Cụ là bậc túc nho, văn-h�c uyên-bác, đỗ cử-nhân khoa kỷ-mão tri�u Gia-long thứ 18 (1819) , làm quan luôn ba tri�u : Minh-mệnh, Thiệu-trị và Tự-đức
Khoảng năm Tân-sửu, Thiệu-trị nguyên niên (1841), sung chức chánh-sứ sang Tàu và nhi�u lần được cử đi phái-bộ các nước lân-cận với nước ta. Mỗi lần đi đâu v�, cụ đ�u có soạn thành bút ký hay thi-tập.
Năm Canh-dần, Minh-mệnh thứ 11 (1830), đi phái bộ Tiểu tây Dương, cụ soạn tập "Tây hành kiến văn lục hay Kỷ-lược.
Hai năm Quý-tỵ và Giáp-ng�, Minh-mệnh thứ 14, 15 đi phái-bộ Tân-gia-Ba (Singapour); Lữ-tống (Lucon) Quảng-đông, cụ soạn 2 tập "Việt-hành ngâm hoặc Thi-thảo" và "Việt-hành tục ngâm". Khi đi �0-môn (Macao), cụ soạn tập "Kinh hải tục ngâm"
Ngoài ra cụ còn có mấy bộ bằng quốc âm: "Phụ châm tiện lãm", "Tự thuật ký", "Bất phong lưu truyện", "Sứ trình tiện lãm khúc" và bản "Nhị-thập-tứ hiếu" này.

Ngu Thuấn

Vua Thuấn há»? Diêu, tên hiệu là Thuấn, quốc hiệu là Ä?ại-Ngu, cha là Cổ Tẩu, (có mắt cÅ©ng nhÆ° mù, vì không biết kẻ hay ngÆ°á»?i dở, ngÆ°á»?i Ä‘á»?i bấy giá»? má»›i tặng cho tên là Cổ Tẩu ), mẹ đẻ mất sá»›m, mẹ kế là ngÆ°á»?i Æ°Æ¡ng gàn, em (cùng cha khác mẹ) là Tượng tính lại há»—n-xược, cha và mẹ kế cùng em ngày ngày chỉ kiếm cách để giết ngài Ä‘i; nhÆ°ng ngài vẫn má»™t lòng trên hiếu vá»›i cha mẹ, dÆ°á»›i hòa cùng em, lòng hiếu cảm Ä‘á»™ng đến trá»?i, nhÆ° khi cha ngài bắt ngài cày ruá»™ng má»™t mình ở núi Lịch-sÆ¡n, thì voi vá»? cày ruá»™ng, chim vá»? nhặt cá»?. Khi sai ngài dánh cá ở hồ Lôi-trạch thì gió lặng sóng yên .Vua Nghiêu nghe tiếng, gá»?i gả 2 con gái cho ngài và truyá»?n ngôi cho ngài. Khi ngài làm vua, trong 18 năm chỉ ngồi gảy đàn, hát khúc Nam-phong mà thiên-hạ rất thái-bình thịnh-trị.

Ä?á»™i Ä‘á»™i canh Ä‘iá»?n tượng,
Phân phân vân thảo cầm.
Phụ Nghiêu đăng báo vị,
Hiếu cảm-động thiên-tâm.

Dịch Nghĩa:

Hàng đàn voi v� cày ruộng,
Hàng bày chim đến nhặt c�
Giúp vua Nghiêu lên ngôi báu,
Lòng hiếu-thảo động đến tr�i.

Dịch Thơ:

Voi v� cày ruộng hàng bày,
Chim v� nhặt c� hàng ngàn không ngơi.
Giúp vua Nghiêu, nối ngôi tr�i,
Cho hay hiếu cảm-động v�i cao xanh.

Vua Văn-đế nhà Hán, tên là Hằng, con thứ vua Hán Cao-tổ, em vua Huệ-đế, mẹ là Bạc-hậu (vợ lẽ vua Hán Cao-tổ), trÆ°á»›c phong là Ä?ại-vÆ°Æ¡ng, tức là thân-vÆ°Æ¡ng ở đất Ä?ại bên ngoài, tính rất hiếu, sau Huệ-đế chết không có con nối nghiệp, các quan trong triá»?u đón ngài vá»? làm vua. Khi ngài đã làm vua rồi, Bạc-hậu bị ốm trong 3 năm trá»?i, ngài lúc nào cÅ©ng đóng mÅ©-áo Ä‘ai-cân đứng hầu mẹ, thức suốt đêm không dám ngủ, thuốc thang dâng đến, ngài tá»± nếm trÆ°á»›c rồi má»›i dâng cho mẹ xÆ¡i, vì sợ có thuốc Ä‘á»™c. Dân-gian thấy ngài hiếu-thảo nhÆ° thế, ai cÅ©ng bắt-chÆ°á»›c, má»?i ngÆ°á»?i Ä‘á»?u hiếu-thảo cả, thiên-hạ rất thịnh-trị, không kém gì Ä‘á»?i tam-đại ( nhà Hạ, nhà ThÆ°Æ¡ng và nhà Chu ) ngày xÆ°a.

Nhân-hiếu lâm thiên-hạ,
Nguy nguy quán bách vương,
Hán-dình sự hi�n-mẫu,
Thang được tất tiên thư�ng.

Dịch Nghĩa:

Lấy đạo nhân-hiếu dạy-bảo thiên-hạ,
Công cao hơn cả trăm vua khác,
Phụng-dưỡng mẹ hi�n ở công-dình nhà Hán,
Thuốc-thang phải tự nếm trước.

Dịch Thơ:

Ä?em lòng nhân-hiếu dạy dân,
So trăm vua khác có phần lại hơn,
Khi hầu mẹ ốm thuốc-thang,
Tự mình nếm trước, dưới màn mới dâng.

Tăng Tử


Tăng-Tử tên là Sâm, tự là Tử Dư, ngư�i ấp Vũ-thành nước Lỗ, sinh vào th�i Xuân-thu, là h�c-trò vào bậc gi�i của đức Khổng-Tử, sau được liệt vào bậc tứ-phối (bốn ông phối hưởng với đức Khổng-tử). Ông th� cha mẹ rất hiếu, bữa ăn nào cũng có rượu thịt. Khi cha mẹ ăn xong, còn thừa lại món ăn, ông h�i cha mẹ bảo để cho ai, thì ông vâng theo l�i mà cho ngư�i ấy. Một hôm ông đi vào rừng kiếm củi vắng, ở nhà có khách đến chơi, mẹ ông không biết làm thế nào cho ông v� ngay, bèn cắn ngón tay mình, để cho động lòng con, quả-nhiên ông ở trong rừng thấy quặn đau trong dạ, ông vội gánh củi v� ngay.

Mẫu chỉ tài phương khiết,
Nhi tâm thống bất căm,
Phụ tận quy vị vãn,
Cốt-nhục chí tình thâm.

Dịch Nghĩa:

Mẹ vừa cắn ngón tay,
Con thấy đau trong dạ,
Vội vàng đội củi v�,
Tình cốt-nhục cảm-ứng chóng như thế.

Dịch Thơ:

Mong con vừa cắn ngón tay,
Trong rừng con bỗng dạ này quặn đau.
Vội-vàng đội củi v� mau,
Cho hay cốt-nhục tình sâu lạ như�ng.

Mẫn Tử Khiên


Tên chữ là Tổn, sinh vào đ�i Xuân-thu, h�c-trò đức Khổng-tử, mẹ ông mất sớm, cha ông lấy ngư�i vợ sau (tức là mẹ kế) sinh được 2 con. Mẹ kế đối với ông rất cay nghiệt, nhưng ông vẫn th� cha và th� mẹ kế rất hiếu . Mùa rét, mẹ kế cho hai con mình mặc áo bông dày, cho ông mặc áo bằng hoa lau, chứ không có bông. Ông tuy thấy không đủ ấm, nhưng kgông h� nói gì. Một hôm ông đẩy xe cho cha đi chơi, vì rét quá cóng tay, r�i tay xe ra. Cha ông suy-xét mãi mới biết là ông bị mẹ kế để cho mặc rét, cha ông tức lắm định đuổi ngay ngư�i vợ kế đi, ông khóc và cố kêu van với cha, xin đừng đuổi mẹ kế, vì rằng: có mẹ kế thì chỉ một mình ông bị rét thôi, nếu đuổi mẹ kế đi thì cả ba anh em ông cùng phải khổ-sở cả. Cha ông nghe l�i ông không b� ngư�i vợ kế nữa. Ngư�i mẹ kế nghe biết chuyện, v� sau đối-đãi với ông rất tốt, thành ra một ngư�i mẹ hi�n.

Mẫn thị hữu hi�n lang,
Hà tằng óan vãn nương,
Ä?Æ°á»?ng tiá»?n lÆ°u mẫu tại,
Tam tá»­ miá»… phong sÆ°Æ¡ng.

Dịch Nghĩa:

Nhà h� Mẫn có ngư�i con hi�n,
Không bao gi� oán-trách mẹ sau,
Trước mặt bố xin cho mẹ sau ở lại,
Ä?ể ba con khá»?i phải khổ sở.

Dịch Thơ:

Tử-Khiên hiếu-thảo tình sâu,
Không h� oán trách mẹ sau nồng-nàn.
Xin cha chớ dứt dây loan,
Cho con kh�i phải cơ-hàn cả ba.

Tá»­ Lá»™


Tử Lộ tên là Tr�ng Do, ngư�i ấp Biện, nước Lỗ, sinh vào đ�i Xuân-thu, là h�c-trò đức Khổng-tử. Th� cha mẹ rất hiếu, nhà nghèo, thư�ng phải đi đội gạo đư�ng xa trăm dặm v� nuôi cha mẹ; bữa ăn không có thức ăn, phải ra vư�n hái rau d�n rau muống v� nấu canh cho cha mẹ ăn. Sau cha mẹ ông chết cả, ông mới đi sang nước Sở, được vua nước Sở dùng, cho làm quan sang, bổng-lộc nhi�u. Nghĩ đến công cha mẹ, ông lấy làm đau tủi, muốn lại được đi đội gạo và nấu canh rau để phụng-dưỡng cha mẹ, thì không được nữa.

Phụ mễ cung cam chỉ,
Ninh từ bách lý lao,
Thân hoàn thân dĩ một,
Do niệm cựu cù-lao.

Dịch Nghĩa:

Ä?á»™i gạo để cung-cấp cha mẹ miếng ngá»?t miếng bùi,
Không n�-hà đư�ng xa trăm dặm,
Ä?ến lúc được sung-sÆ°á»›ng thì cha mẹ chết rồi,
Vẫn nhớ đến công khó nh�c của cha mẹ.

Dịch Thơ:

Dốc lòng phụng-dưỡng mẹ cha,
Ä?Æ°á»?ng Ä‘i Ä‘á»™i gạo dù xa cÅ©ng gần.
Ä?ến khi nhẹ bÆ°á»›c thanh-vân,
Muốn mong báo-đáp, hai thân đâu còn ?

Diá»…m Tá»­


Diễm tử sinh vào đ�i nhà Chu, th� cha mẹ rất hiếu; cha mẹ tuổi già, mắt lòa, thèm uống sữa hươu, Diễm tử lấy da hươu khô là áo mặc, giả làm hươu con, vào rừng lân-la đến gần những con hươu mẹ để vắt lấy sữa. Một hôm gặp b�n ngư�i đi săn, tưởng là hươu con, dương cung toan bắn, Diễm tử vội b� lốt hươu con ra và bày-t� cho ngư�i đi săn biết, ngư�i ấy mới thôi không bắn nữa.

Thân lão tư lộc nhũ,
Thân phi lộc bì y,
Nhược bất cao thanh ngữ,
Sơn trung đới tiến quy.

Dịch Nghĩa:

Cha mẹ già thèm uống sữa hươu,
Mình mặc áo da hươu,
Nếu không vội kêu to lên,
Thì bị trúng phải tên bắn ở trong núi.

Dịch Thơ:

Sữa hươu tuổi-tác ước-ao,
Da hươu đội lốt lần vào rừng xanh.
Gặp ngư�i nếu chẳng kêu nhanh,
Ắt là gặp sự chẳng lành xảy ra.

Lão Lai Tử


Lão Lai-tử ngư�i nước Sở, sinh vào đ�i Xuân-thu, đã 70 tuổi hãy còn cha mẹ. Ông th� cha mẹ rất hiếu. Không muốn để cho cha mẹ thấy ông đã già mà lo-buồn, ông thư�ng mặc áo sặc-sỡ, nhởn-nhơ múa hát trước mặt cha mẹ, lại có khi ông bưng nước hầu cha mẹ, ông giả cách ngã, rồi khóc oa oa, làm như đứa trẻ lên 7 lên 3 vậy. � ông là cốt để làm cho cha mẹ lúc nào cũng vui-vẻ trong lòng.

Hý vũ h�c ki�u sy,
Xuân phong động thái y,
Song thân khai khẩu tiếu,
Hỷ sắc mã đình-vi.

Dịch Nghĩa:

Chơi đùa như thể trẻ em,
Gió xuân lay động áo hoa sặc-sỡ,
Hai cha mẹ cùng mở miệng cư�i,
Cảnh vui đầy cả cửa nhà.

Dịch Thơ:

Chơi đùa h�c lối trẻ-thơ,
Thấp cao điệu múa, phất-phơ áo mùi,
Hai thân cùng nở nụ cư�i
Gió xuân đầm-ấm, cảnh vui đầy nhà.

Ä?ổng VÄ©nh


Ä?ổng VÄ©nh sinh vào Ä‘á»?i Hậu-Hán, nhà nghèo, tính rất hiếu, cha chết không có tiá»?n chôn cất, phải đến má»™t nhà giàu ở làng khác, vay tiá»?n công dệt non, hẹn sau sẽ dệt trả 300 tấm lụa. Khi vay được tiá»?n vá»? chôn cất cha xong rồi, định Ä‘i đến nhà giàu để dệt trả lụa, Ä‘i được ná»­a Ä‘Æ°á»?ng, thì gặp má»™t ngÆ°á»?i con gái xin kết làm vợ chồng, nhÆ°ng giao hẹn hãy cùng Ä‘i đến nhà giàu kia dệt lụa trả nợ đã, rồi má»›i vá»? ăn-ở cùng nhau. Khi đã dệt đủ 300 tấm lụa, trả nợ xong rồi, hai ngÆ°á»?i cùng vá»?, đến chá»— gặp nhau khi trÆ°á»›c, thì ngÆ°á»?i con gái ấy biến mất . Vì Ä?ổng VÄ©nh có lòng hiếu-thảo cảm Ä‘á»™ng đến trá»?i. nên Trá»?i sai tiên-nữ xuống giúp.

Táng phụ thải khổng phương,
Tiên-cô lộ thượng phùng,
Chức khiêm thư�ng trái chủ,
Hiếu cảm-động phương-khung.

Dịch Nghĩa:

Vay ti�n để chôn cất cha,
Giữa đư�ng gặp nàng tiên,
Dệt lụa trả chủ nợ,
Lòng hiếu cảm-động đến tr�i.

Dịch Thơ:

Vay ti�n lo-liệu tang cha,
Giũa đư�ng gặp ả tiên-nga giúp cùng,
Dệt lụa đủ, trả nợ xong,
Cho hay hiếu-thảo động lòng tr�i xanh.

Quách Cự


Quách Cự sinh vào đ�i nhà Hán, cửa nhà sa-sút, th� mẹ rất hiếu. Hai vợ chồng mới sinh được một đứa con lên 3 tuổi, ông thư�ng thấy bữa ăn mẹ ông không dám ăn no, cứ bớt lại để phần cho con mình ăn, vợ chồng bàn nhau rằng : vợ chồng mình đương-thì sinh-đẻ, mẹ già chỉ có một lần, đã chẳng phụng-dưỡng mẹ được sung-túc, lại để cho con mình xẻ ng�t chia bùi của mẹ, thì không phải đạo. Bèn bàn nhau đào hố đem chôn đứa con đi; vợ cũng nghe theo l�i ông. Khi đào hố mới được đâu độ 3 thước, thì thấy có một hũ vàng, trên có chữ đ� là; "hiếu-tử Quách Cự, hoàng kim nhất hũ, dụng dĩ tứ nhữ " Nghia là; "ngư�i con hiếu là Quách Cự, một hũ vàng đây để cho mày ". Hai vợ chồng lại đem con v�.

Quách Cự tư cung cấp,
Mai nhi nguyện mẫu tồn.
Hoàng kim thiên sở tứ,
Quang thái chiếu hàn-môn.

Dịch Nghĩa:

Quách Cự chỉ nghĩ việc phụng-dưỡng mẹ,
Chôn con đi mong cho mẹ sống,
Tr�i cho được hũ vàng.
Ä?Æ°Æ¡ng nghèo được nên giàu có.

Dịch Thơ:

Nhà nghèo hiếu-thảo dốc lòng,
Chôn con nuôi mẹ vợ chồng bàn nhau.
Hũ vàng dành dưới hố sâu,
Tr�i cho phút chốc nên giàu lạ thay.

KhÆ°Æ¡ng Thi


Khương Thi sinh vào đ�i nhà Hán, vợ là Bàng-thị; hai vợ chồng đ�u hiếu-thảo cả. Mẹ chồng muốn uống nước sông, Bàng thị hàng ngày đi gánh nước ở sông xa v�. Tr�i rét, mẹ muốn ăn g�i cá tươi, vợ chồng cố đi tìm kiếm cho được đủ thứ đem v�. Lại sợ mẹ có một mình buồn, thư�ng thư�ng m�i các bà già ở hàng xóm sang chơi với mẹ cho vui. Sau tự nhiên ở bên cạnh nhà có suối nước ng�t chảy ra, đúng như vị nước sông và ở suối ấy hàng ngày lại có hai con cá chép, đủ dùng là g�i ghém. Từ đấy vợ chồng không phải đi quảy nước sông và đi kiếm cá nữa.

� trắc cam-tuy�n xuất,
Thất triêu song lý-ngư,
Tử năng tri sự mẫu,
Phụ cánh hiếu ư cô.

Dịch Thơ:

Bên nhà có suối nước ng�t chảy ra,
Mỗi ngày có hai con cá chép,
Con trai đã biết đạo th� mẹ,
Nàng dâu lại hiếu với mẹ chồng.

Dịch Thơ:

Bỗng đâu suối chảy bên nhà,
Ngày đôi cá chép nhảy ra lệ thư�ng.
Chồng mà lấy hiếu làm cương,
Ắt là vợ phải noi gương theo chồng.

còn Hoàng Hương, Lục Tích... nhi�u lắm mà, đăng luôn cho tr�n bộ đi bạn.

Thái Thuận


Thái-Thuận sinh vào đ�i nhà Hán, nhà nghèo, mồ côi cha từ thuở bé, th� mẹ rất có hiếu. Bị năm loạn lạc kém đói, phải đi vào rừng tìm kiếm những quả dâu chín đem v� ăn cho đỡ đói. Tìm được quả nào chín đem để ra một bên. Gặp ngư�i tướng giặc Xích-my đi qua, trông thấy h�i: "Vì cớ gì để làm hai nơi như thế ?" Ông trả l�i: "Quả nào chín đen thì ng�t, để riêng để biếu mẹ tôi, còn quả nào đ� thì chua, để riêng tôi ăn." Ngư�i tướng giặc khen là có hiếu, bèn truy�n quân lấy ra một thúng gạo và một cái đùi trâu để tặng ông.

Hắc thầm phụng huyên vy,
Ä?á»? cÆ¡ lệ mãn y,
Xích-My tri hiếu thuận,
Ä?ẩu má»… tặng quân quy.

Dịch Nghĩa:

Quả dâu chín đen để biếu mẹ,
Bụng đói nước mắt chảy thấm cả áo.
Giặc Xích-my biết là ngư�i có hiếu,
Tặng cho thúng gạo mang v�.

Dịch Thơ:

Quả dâu đen, dành mẹ xơi,
Lòng cam chịu đói, lệ rơi thấm bào,
Xích-my giặc ấy cũng hào,
Tặng cho gạo trắng một bao đem v�.

Ä?inh Lan


Ä?inh Lan sinh vào Ä‘á»?i nhà Hán, mồ côi cha mẹ từ lúc bé, đến khi lá»›n lên, nhá»› Æ¡n cha mẹ thuê thợ tạc tượng cha mẹ bằng gá»— để phụng-thá»?, ngày thì dâng hai bữa cÆ¡m, tối thì sá»­a-soạn chăn-gối, hầu-hạ chăm nom nhÆ° lúc cha mẹ còn sống vậy. Phụng-thá»? nhÆ° thế hằng mấy mÆ°Æ¡i năm, sau ngÆ°á»?i vợ ông sinh ra nản lòng, có má»™t hôm ngÆ°á»?i vợ lấy kim châm vào kẽ tay tượng gá»—, tức thì có máu tÆ°Æ¡i chảy ra. Ä?ến bữa cÆ¡m, ông bÆ°ng cÆ¡m vào cúng, thấy tượng gá»— rá»›m-rá»›m nÆ°á»›c mắt, ông xét kỹ má»›i biết là vì vợ ông châm kim vào tay tượng gá»—, ông tức thì Ä‘uổi bá»? ngay ngÆ°á»?i vợ ấy Ä‘i.

Khắc mộc vi phụ mẫu,
Hình dưng tại nhật thần,
Ký ngôn chư tứ điệt,
Các yếu hiếu song thân.

Dịch Nghĩa:

Tạc gỗ làm tượng cha mẹ,
Th�-phượng giống như lúc còn sống.
Nhắn bảo các con cháu,
Ai ai cũng nên hiếu với cha mẹ cả.

Dịch Thơ:

Tạc hình cha mẹ như y,
Ä?em ngày thá»?-phụng tá»±a khi sinh thá»?i,
Nhắn khuyên con trẻ mấy l�i,
Làm con phải hiếu, ai ơi ghi lòng.

Lục Tích


Lục Tích sinh vào Ä‘á»?i Ä?ông-Hán, má»›i lên 6 tuổi, đã biết hiếu-thảo. Có má»™t hôm theo cha sang quận Cá»­u-giang vá»›i Viên Thuật; Thuật làm tiệc thết đãi. Tích thấy trong tiệc có quít ngon, bèn lấy giấu 2 quả bá»? vào tay áo, khi ra vá»? cúi chào Viên Thuật không may quít ở trong tay áo rÆ¡i ra, Thuật nói đùa: "Sao lấy quít giấu nhÆ° thế ? Tích trả lá»?i: "Vì mẹ tôi thích ăn quít, nhân thấy quít ngon, giấu Ä‘i vài quả Ä‘em vá»? biếu mẹ tôi". Thuật khen là ngÆ°á»?i có hiếu.

Hiếu đễ giai thiên tính,
Nhân-gian lục tuế nhi,
Tụ trung hoài lục quất,
Dị mậu sự kham kỳ.

Dịch Nghĩa:

Lòng hiếu đễ do tr�i phú tính cho,
Ä?ứa trẻ con lên 6 tuổi trong thế gian này,
Giấu quít vào trong tay áo,
Ä?em vá»? biếu mẹ cÅ©ng đáng lấy làm lạ.

Dịch Thơ:

Cho hay phú giữ thiên chân,
Lên sáu tuổi, biết hiếu thân mới kỳ,
Quít ngon mấy quả giấu đi,
Ä?em vá»? biếu mẹ, những thì Æ°á»›c-ao.

Giang Cách


Giang Cách sinh vào đ�i nhà Hán, mồ côi cha từ lúc bé, th� mẹ rất hiếu, nhà nghèo, gặp buổi loạn-lạc, cõng mẹ đi lánh nạn, giữa đư�ng gặp b�n giặc toan bắt ông đi, Ông khóc van với giặc nói là ông còn mẹ già, chỉ có 2 mẹ con nương-tựa nhau, nay bị bắt đi, thì không có ai nuôi mẹ già. B�n giặc nghĩ thương tình, tha không bắt ông đi nữa, Ông cõng mẹ chạy v� Hạ-bì, rồi ông cố sức làm thuê làm mướn, cũng nuôi mẹ được no đủ qua cơn loạn-lạc.

Phụ mẫu đào nguy gian,
Trung đồ tặc phạm tần,
Ai cầu câu hoạch miễu,
Dung lực dĩ cung thân.

Dịch Nghĩa:

Cõng mẹ đi tránh nạn,
Giữa đư�ng gặp giặc bắt luôn luôn,
Kêu van đ�u được tha,
Cố sức làm thuê để nuôi mẹ.

Dịch Thơ:

Tránh nàn cõng mẹ gian-truân,
Giũa đư�ng gặp giặc toan phần bắt đi,
Giãi tình van lạy nằn-nì,
Thoát vòng loạn-lạc, tới khi yên-lành.

Hoàng Hương


Hoàng HÆ°Æ¡ng sinh vào Ä‘á»?i Ä?ông-Hán, năm lên chín tuổi mẹ chết, thÆ°Æ¡ng khóc thảm-thiết, trong làng ai cÅ©ng khen là ngÆ°á»?i có hiếu. Ở vá»›i cha, sá»›m khuya hầu-hạ, không lúc nào rá»?i, mùa đông thì nằm ủ vào chăn-chiếu của cha để lấy hÆ¡i nóng của mình vào chăn-chiếu cho cha khá»?i lạnh, mùa hè thì lấy quạt quạt màn gối của cha cho hết hÆ¡i nóng, vì thế cha lúc nào cÅ©ng được vui-vẻ, quanh năm không biết có mùa đông mùa hè. Quan thái-thú quận ấy thấy HÆ°Æ¡ng là ngÆ°á»?i hiếu-thảo, làm sá»› tâu lên vua Hán ban cho HÆ°Æ¡ng tấm biển chữ vàng là ngÆ°á»?i con hiếu-hạnh.

Ä?ông nhật ôn khâm noãn,
Viên thiên phiến chẩm lương,
Nhi đồng tri tử chức,
Thiên cổ nhất Hoàng Hương.

Dịch Nghĩa:

Mùa đông thì ủ cho ấm chăn,
Mùa nực thì quạt cho mát gối,
Trẻ thơ đã biết đạo làm con,
Nghìn xưa chỉ có một Hoàng Hương mà thôi.

Dịch Thơ:

Ä?ông thì ủ ấm chiếu-chăn,
Hè thì quạt mát m�i phần nồng-oi,
Trẻ thơ đã biết hiếu rồi,
Nghìn thu chỉ có một ngư�i không hai.

Vương Thôi


Vương Thôi ngư�i nước Ngụy (đ�i Tam-quốc) cha ông làm quan tri�u Ngụy, sau Tây-Tấn diệt Ngụy, thống nhất thiên-hạ, cha ông bị Tây-Tấn giết hại, ông thương xót quá, phục ở bên mộ mà khóc mãi, đến nỗi nước mắt của ông chảy ra thấm xuống gốc cây trắc bên mồ tươi lại. Cả đ�i ông không bao gi� ngồi ngảnh mặt v� hướng tây (vì Tây-Tấn ở v� phương tây ), để t� ý ông không làm tôi nhà Tây-Tấn. Mẹ ông lúc sinh th�i hay sợ sấm, nên khi mẹ ông chết rồi, hễ khi nào mưa có sấm, ông lại ra áp mồ và khấn rằng: " có con ở đây rồi", để cho vong hồn mẹ kh�i sợ. Ông là ngư�i tài gi�i, vua nhà Tây-Tấn thư�ng m�i ra làm quan, ông nhất định không chịu ra, ở nhà mở trư�ng dạy h�c, mỗi khi ông giảng sách cho h�c-trò, đến thiên Lục-nga trong Kinh Thi có câu rằng : phụ h� sinh ngã thì ông lại thương cha chảy nước mắt khóc. Vì thế, h�c-trò cũng cảm-động, b� thiên Lục-Nga không dám đ�c đến nữa.

Từ mẫu phạ văn lôi,
Băng hồn túc dạ đài,
�t hương th�i nhất chấn,
Ä?áo má»™ nhiá»…u thiên hồi,

Dịch Nghĩa:

Mẹ hi�n sợ nghe sấm
Hồn thơm nằm dưới suối vàng,
Khi thấy có tiếng sấm động,
Ä?ến mồ mẹ di quanh nghìn lần.

Dịch Thơ:

Mẹ xưa tính sợ sấm vang,
Hồn thơm ở dưuới suối vàng những lo.
Mỗi khi mưa gió sấm to,
Thân ra ấp mộ quanh-co nghìn vàng.

Ngô Mãnh


Ngô Mãnh sinh vào đ�i nhà Tấn, lên 8 tuổi, th� cha mẹ rất hiếu, nhà nghèo, mùa hè nhi�u muỗi, không có ti�n mua màn, ông sợ cha mẹ bị muỗi đốt không ngủ được, ông cởi trần nằm cho muỗi đốt, không dám xua, sợ rằng nếu mình xua đi thì muỗi lại đến đốt cha mẹ chăng ?

Hạ dạ vô văn trướng,
Văn đa bất cảm huy,
Tứ cừ bão cao huyết,
Miễn sử nhập thân vi.

Dịch Nghĩa:

Ä?êm mùa hè không có màn,
Muỗi nhi�u không dám xua,
Cho nó đốt no máu của mình,
Ä?ể nó khá»?i đến chá»— cha mẹ nằm.

Dịch Thơ:

Ä?êm hè lắm muá»—i không màn,
Tha hồ muỗi đến hàng đàn vo ve,
Trần mình cho muỗi no-nê,
Hai thân được ổn giấc hòe là hơn.

VÆ°Æ¡ng TÆ°á»?ng


Vương Tư�ng sinh vào đ�i nhà Tấn, mẹ chết sớm, ở với cha, bị mẹ kế cay nghiệt, ngày thư�ng xúi-giục, làm cho cha ông ghét b� ông, nhưng ông vẫn dốc lòng hiếu-thảo với cha và mẹ kế. Mùa đông nước đóng váng, mẹ kế muốn ăn cá tươi, ông cởi trần nằm trên váng nước, để tìm cá, bỗng tự nhiên váng nước nứt đôi ra, có hai con cá chép nhảy lên, ông đem v� cho mẹ kế xơi. Thấy ông hiếu-thảo như thế, sau cha và mẹ kế ông cảm-động, lại yêu-quý ông lắm.

Kế mẫu nhân-gian hữu
Vương Tư�ng thiên-hạ vô,
Chí kim hà thượng thủy,
Nhất phiến ng�a băng vô.

Dịch Nghĩa:

Mẹ kế thì nhân-gian thư�ng có.
Hiếu như Vương Tư�ng thì thiên-hạ không có ai,
Ä?ến bây giá»? ở trên sông
Chả có ai nằm trần mình trên váng nước cả.

Dịch Thơ:

Nhân-gian mẹ kế là thư�ng,
Lòng con hiếu tựa Vương Tư�ng có đâu !
Gẫm xem từ đấy v� sau,
Nằm trên váng nước sâu mấy ngư�i.

DÆ°Æ¡ng HÆ°Æ¡ng


Dương Hương sinh vào đ�i nhà Tấn, mới 14 tuổi, tính rất hiếu, cha đi đâu cũng theo đi hầu. Có một hôm, hai cha con cùng đi thăm ruộng đư�ng xa, giữa đư�ng gặp con hổ nhảy sổ đến định vồ cha ông, ông tay không, quyết xông vào dánh nhau với hổ, hổ phải b� chạy, cha con đ�u được vô sự cả.

Thâm sơn phùng bạch ngạch,
Nỗ lực bác tinh phong,
Phụ tử câu vô dang,
Thoát ly hổ khẩu trung.

Dịch Nghĩa:

Chốn rừng sâu gặp con hổ trắng má,
Cố sức đánh đuổi giống hôi-tanh,
Cha con đ�u vô sự cả,
Kh�i được tai-nạn bị hổ ăn thịt.

Dịch Thơ:

Giữa rừng gặp c�p tay không,
Dù rằng thú dữ quyết xông đánh li�n,
Cha con đ�u được bình-yên,
Miệng hầm đã thoát đoàn viên cùng v�.