H�c Là m Ngư�i
Từ trẻ đến già , con ngưá»?i luôn luôn phải nghe cái câu dạy dá»— cá»§a các báºc phụ huynh là biển há»?c mênh mông. Ngưá»?i ta đưa ra hình ảnh má»™t đứa trẻ ngồi chÆ¡i trên bãi biển, tay xách má»™t cái xô nhá»? vừa vá»›i tầm vóc cá»§a nó - má»™t món đồ chÆ¡i mà cha mẹ nà o cÅ©ng mua cho con má»—i khi Ä‘i ra bãi biển nghỉ mát - má»™t tay cầm má»™t chiếc vá»? sò mà nó vừa má»›i nhặt được trên bãi cát. Ã?ứa bé chăm chỉ cấm chiếc vá»? sò múc nước biển đổ và cái xô. Ã?ó là hình ảnh biển há»?c mênh mông và sá»± tiếp thu và hiểu biết cá»§a con ngưá»?i chỉ như cái lượng nước đứa bé múc được trong chiếc vá»? sò nông cạn và nhá»? xÃu cá»§a nó.
Tháºt ra thì biển há»?c, cho dù có mênh mông chăng nữa, thì sá»± há»?c cá»§a con ngưá»?i cÅ©ng có má»™t giá»›i hạn. Từ lúc má»›i bước chân và o trưá»?ng mẫu giáo, cho tá»›i khi ra trưá»?ng đại há»?c vá»›i má»™t há»?c vị cao cấp nhất, má»™t ngưá»?i chỉ cần bá»? và o đấy 1/3 Ä‘á»?i ngưá»?i. NghÄ©a là , nếu con ngưá»?i sống được 100 tuổi, há»?c ba mươi năm là hết chữ, hết bằng cá»§a trưá»?ng đại há»?c. Sau đó, vá»›i má»™t há»?c vị như thế, con ngưá»?i có quyá»?n ngưng nghỉ và thu hoạch những khó khăn mà mình đã bá»? ra để đạt được, để sống má»™t cuá»™c Ä‘á»?i ăn trên, ngồi trước, bõ công dùi mà i, đèn sách. Trừ khi ngưá»?i đó vẫn không bằng lòng vá»›i cái sá»± hiểu biết cá»§a mình mà tiếp tục bá»? thì giá»? ra nghiên cứu thêm thì không kể. Lúc đó, biển há»?c lại trở nên mênh mông, không bá»? không bến. Nhưng bình thưá»?ng ra, vá»›i má»™t thá»?i gian 30 năm đèn sách, con ngưá»?i có thể tá»± hà o là mình là má»™t ngưá»?i có bằng cấp, có quyá»?n được hưởng má»?i sá»± kÃnh nể cá»§a xã há»™i.
Mục Ä‘Ãch đầu tiên cá»§a các báºc cha mẹ là mong cho con mình theo Ä‘uổi há»?c cho tá»›i nÆ¡i tá»›i chốn má»™t ngà nh nghá»?, để nuôi thân, để vinh thân, phì gia, để nở nang mà y mặt, rỡ rà ng mẹ cha. Như váºy mục Ä‘Ãch đầu tiên cá»§a việc há»?c là để kiếm tiá»?n, để có địa vị trong xã há»™i. Và ngưá»?i ta Ä‘ua nhau Ä‘i há»?c, ngưá»?i ta tranh nhau tìm địa vị, danh giá, già u sang.
Nhưng, sau khi đã đạt được tất cả, ngưá»?i ta vẫn không tìm thấy hạnh phúc. Sau khi đạt được tá»™t đỉnh vinh quang, ngưá»?i ta chợt ngá»™ ra rằng, ngưá»?i ta vẫn còn thiếu má»™t cái gì. Rất mông lung, mÆ¡ hồ, nhưng lại rất cấp bách. Tiá»?n bạc, danh vá»?ng, già u sang, vẫn không Ä‘em lại cho ngưá»?i ta lòng quà mến, kÃnh trá»?ng cá»§a những ngưá»?i xung quanh. Tiá»?n bạc, danh vá»?ng, già u sang, lại cà ng không giúp cho ngưá»?i ta tránh được tai ương, thoát khá»?i hoạn nạn. Tiá»?n bạc, danh vá»?ng, già u sang, không là m cho ngưá»?i ta có má»™t cuá»™c sống an vui, má»™t cuá»™c Ä‘á»?i có ý nghÄ©a. Ngưá»?i ta bèn Ä‘i tìm lý do, ngưá»?i ta Ä‘i kiếm nguồn gốc cá»§a sá»± thiếu thốn trong dư thừa, cái khổ Ä‘au trong vinh hoa, phú quÃ. Ngưá»?i ta Ä‘i tìm cái mà trong trưá»?ng há»?c đã không giảng dạy.
Má»™t số ngưá»?i cho rằng, rất nhiá»?u Ä‘iá»?u cần thiết không được giảng dạy trong nhà trưá»?ng, đại khái như là m cách nà o sống hòa hợp vá»›i má»?i ngưá»?i, là m sao giải quyết những vấn nạn cá»§a cuá»™c sống, là m cách nà o đương đầu vá»›i những vấp ngã, những thá» thách ở Ä‘á»?i? Ngưá»?i ta bảo nhau, những Ä‘iá»?u đó, muốn biết được, cần phải há»?c ở trưá»?ng Ä‘á»?i. Nhưng trưá»?ng Ä‘á»?i lại là má»™t môi trưá»?ng giáo dục không có hà ng rà o, không thầy, không trưá»?ng lá»›p, không chương trình, không sách giáo khoa, không bà i vở. Con ngưá»?i vừa là há»?c trò lại tá»± là thầy cá»§a mình. Không ai dẫn dắt, không ai giảng dạy. Ngưá»?i ta mò mẫm mà đi trong cái rá»§i, trong cái khổ, trong cái bất hạnh để rồi tá»± mình rút ra kinh nghiệm ở Ä‘á»?i. Vì thế, tìm được giải đáp cho các vấn nạn cá»§a Ä‘á»?i ngưá»?i tùy thuá»™c và o khả năng nháºn biết, chịu đựng và hiểu biết cá»§a từng ngưá»?i. Có ngưá»?i, sau khi gặp nghịch cảnh, sẽ rút rỉa được kinh nghiệm và trở nên khôn ngoan hÆ¡n, biết thÃch nghi vá»›i những khó khăn cá»§a cuá»™c đòi hÆ¡n và tìm ra lối thoát cho mình. Có ngưá»?i không có khả năng chịu đựng, sẽ gục ngã ngay trong thá» thách đầu tiên. Há»? trở thà nh chán nản, thất vá»?ng, không là m sao cất đầu lên nổi. Cho nên ngạn ngữ má»›i có câu: thất bại thứ nhất là cần thiết, thất bại thứ hai rất hữu Ãch; ngưá»?i nà o đứng dáºy được sau lần vấp ngã thứ ba sẽ trở nên má»™t CON NGƯỜI.
Sau nhiá»?u lần chịu thá» thách, bị vấp ngã, những ngưá»?i đứng lên được sau cái ngã thứ ba, đã nghÄ© ra cách giúp đỡ kinh nghiệm cho những ngưá»?i khác bằng cách viết sách dạy là m ngưá»?i. Má»™t số các nhà tâm lý há»?c thi nhau giải thÃch cái sá»± thiếu thốn ấy và cố gắng lấp đầy cái khoảng trống cá»§a con ngưá»?i. Má»™t số những tác phẩm há»?c là m ngưá»?i ra Ä‘á»?i để giải thÃch tại sao cá»§a cải váºt chất không Ä‘em lại hạnh phúc. Ngưá»?i ta thi nhau giải thÃch cuá»™c Ä‘á»?i, ngưá»?i ta cố gắng tìm hiểu ý nghÄ©a cá»§a cuá»™c Ä‘á»?i. Và cà ng tìm hiểu, ngưá»?i ta cà ng thấy rằng bằng cấp, danh vá»?ng, già u sang không phải là mục Ä‘Ãch tối háºu cá»§a con ngưá»?i. Và tất cả má»?i ngưá»?i lại đổ xô Ä‘i tìm cách há»?c để là m sao có hạnh phúc, là m sao bá»›t khổ. Bể há»?c lại thêm mênh mông hÆ¡n, và bến bá»? cá»§a biển há»?c lại được đẩy lui ra xa khá»?i tầm vá»›i cá»§a con ngưá»?i.
Má»™t số ngưá»?i thiết thá»±c, bá»—ng nghiệm ra rằng việc há»?c không phải chỉ duy nhất là để kiếm tiá»?n mà để trở thà nh má»™t ngưá»?i hữu Ãch cho nhân quần xã há»™i. Lên cao thêm nữa, há»?c để thay đổi bá»™ mặt thế giá»›i, nâng cao Ä‘á»?i sống con ngưá»?i. Lên tá»™t đỉnh, há»?c để hiểu biết, để cứu vá»›t sinh linh. Ngưá»?i ta phân biệt há»?c vá»›i hạnh, ngưá»?i ta so bì tà i vá»›i đức, ngưá»?i ta chia ra váºt chất vá»›i tinh thần, thể xác vá»›i tâm linh. Và ngưá»?i ta đánh giá con ngưá»?i theo rất nhiá»?u tiêu chuẩn. Ngưá»?i ta phân biệt ngưá»?i có bằng khác ngưá»?i có chữ, ngưá»?i có chữ chưa chắc đã phải là má»™t ngưá»?i có há»?c. Và ngưá»?i ta nghÄ© rằng, rất có thể hạnh phúc là sống cho ngưá»?i khác và vì ngưá»?i khác.
Từ đấy các tôn giáo trở nên cứu cánh cá»§a con ngưá»?i và những nhà tu hà nh có đất dụng võ. Ã?ạo giáo nà o cÅ©ng đưa ra những giáo lý, những đưá»?ng lối để dẫn đưa con ngưá»?i tá»›i bến bình an, tìm được hạnh phúc khi ở Ä‘á»?i nà y và chắc chắn được giải thoát, được cứu rá»—i sau khi đã lìa Ä‘á»?i. Má»™t số ngưá»?i vô thần lại biện minh, Ä‘á»?i sống là để cho những ngưá»?i sống, để hưởng tất cả má»?i mùi phú quÃ, già u sang, ngay bây giá»?, ngay lúc nà y đây, chứ tương lai mịt má»?, ai dám cam Ä‘oan sẽ ra sao?
Tại sao lại thả mồi bắt bóng?
Ngưá»?i hữu thần lại nói: cuá»™c Ä‘á»?i rất giá»›i hạn, ba vạn sáu ngà n ngà y là mấy chốc. Sở dÄ© con ngưá»?i Ä‘au khổ là vì con ngưá»?i bá»? cái vÄ©nh cá»u - là cuá»™c sống Ä‘á»?i sau - để chạy theo cái mong manh, cho nên má»›i khổ.
Tại sao lại thả mồi bắt bóng?
Cái mình Ä‘ang có, Ä‘ang nắm giữ trong tay thì không lo giữ, lại lo Ä‘i tìm Ä‘i kiếm những cái đâu đâu? Ai phải ai trái, tùy theo lòng tin tưởng cá»§a má»—i ngưá»?i. Nhưng có má»™t Ä‘iá»?u không chối cãi được là váºt chất đầy đủ, không thể đồng nghÄ©a vá»›i an vui, hạnh phúc. Nhưng đói khát, thiếu thốn cÅ©ng chẳng thể đưa đến thiên đà ng hạ giá»›i?
Vấn Ä‘á»? cái gì là mồi, cái gì là bóng, hiện Ä‘ang còn trong vòng tranh luáºn. Ai cÅ©ng có những lý do rất chÃnh đáng để tin và o lý luáºn cá»§a mình. Tuy nhiên, má»™t Ä‘iá»?u không thể chối cãi, là con ngưá»?i gồm hai phần, phần hồn, phần xác, phần váºt chất và phần tâm linh. Nếu sống mà quân bình được hai phần nà y, thì chắc chắn nếu không tìm được hạnh phúc, viết hoa, thì Ãt nhất cÅ©ng tránh được nhiá»?u Ä‘au khổ.
Hiện nay ngư�i ta vẫn còn nghiên cứu v� phương pháp h�c là m ngư�i và tìm cách là m sao tìm được hạnh phúc. Mà hình như cái sở h�c nà y cũng mênh mông như biển cả, và sự hiểu biết v� cách là m ngư�i của con ngư�i cũng chỉ như những lượng nước múc trong một chiếc v� hến. Ngư�i hiểu theo cách nà y, ngư�i bà n theo cách khác. Biển h�c chẳng những mênh mông mà còn mâu thuẫn, đối nghịch với nhau.
Chả thế ngư�i ta thư�ng nói ngu si hưởng thái bình. Chả suy nghĩ nhi�u có lẽ lại hay.
(sưu tầm)