Lễ Hội Kỳ Yên

Lễ hội Kỳ Yên
Hàng năm, mỗi đình làng ở Bình Dương có nhi�?u ngày lễ:
- Các lễ tiết tứ th�?i có ngày đưa thần (25/12), rước thần (30/12), nguyên �?án (1/giêng), �?oan Ng�? (5/5), khai sơn (7/1).
- Xưa kia, ngày 25 tháng chạp, lúc hội có còn làm việc tại đình, có lợi rửa con dấu b�? vào hộp niêm kín, rồi dựng nêu báo tin th�?i gian nghĩ tết. Do đó ngày đưa thần còn g�?i là ngày dựng nêu hoặc ngày niêm ấn. �?ồng th�?i đến chi�?u ngày mồng 7, hương chức hội t�? làm lễ khai ấn.
- Các ngày lễ của các tôn giáo xâm nhập vào chốn đình trung có ba ngày Thượng Nguyên, Trung Nguyên, Hạ Nguyên.

- Các ngày lễ mang tính dân gian như lễ cúng miếu, cầu an tống phong.
Nhưng quan tr�?ng nhất là lễ Hạ �?i�?n và Thượng �?i�?n. Lệ Hạ �?i�?n thư�?ng tổ chức đầu mùa mưa - biến dạng của lễ Xuân Tế và thư�?ng ba năm có lệ lấy ngày Hạ �?i�?n là ngày Kỳ yên. Còn lễ Thượng �?i�?n tổ chức vào cuối mùa mưa, g�?i là Thượng �?i�?n chạp miễu. Nhưng ở Bình Dương thư�?ng không tổ chức lễ Thượng �?i�?n vào những ngày cuối năm mà lại ảnh hưởng điển lễ "thu tế", tổ chức lễ Cầu Bông (còn g�?i là lễ Cầu Hoa, Kỳ Huê) tổ chức vào khoảng giữa tháng 8. �?ại khái các đình trong tỉnh Bình Dương mỗi năm đ�?u có một lễ lớn và một lễ phụ Kỳ yên có nghĩa là cầu an, có nơi g�?i là vía thần Thành Hoàng, vía Ông. �?ây là lễ hội quan tr�?ng nhất trong năm. Lễ này kéo dài một ngày rưỡi đến ba ngày. Theo Trịnh Hoài �?ức tác giả sách Gia �?ịnh Thành Thông Chí thì ngày gi�? cúng tế tuỳ theo tục lệ của từng làng. Có chỗ ch�?n tháng giêng, tháng hai, giữ nghĩa "Xuân kỳ", có nghĩa vào mùa xuân làm lễ cầu thần cho được sắp tới. Hoặc có chỗ tháng 8, tháng 9, giữ nghĩa "thu báo", có nghĩa vào mùa thu làm lễ báo đáp sau khi gặt xong. Hoặc dùng trong ba tháng mùa �?ông, giữ nghĩa tr�?n năm đã thành công nên tế "chưng", tế "lạp" tạ ơn thần (ta g�?i là chạp miễu). Như thế lễ Kỳ yên hay lễ Cầu Bông đ�?u nhằm mục đích cầu "Phong đi�?u vũ thuận", mùa màng bội thu, "Quốc thái dân an", làng xóm yên vui, dân giàu nước mạnh.

Kỳ yên thư�?ng tổ chức vào các ngày 12 - 13 hoặc rằm - 16 là những ngày có trăng để dân làng có thể đến tham dự suốt đêm, ra v�? thuận tiện. Trong những ngày này tri�?u cư�?ng cao, ghe xuồng tới lui cũng tiện. Kỳ yên thư�?ng tổ chức vào những tháng giao mùa như tháng 2, tháng 4, tháng 11… là th�?i điểm dân làng rãnh rỗi. Hiện nay chúng ta thấy nhi�?u đình ở gần nhau thì có ngày lễ hội trùng gống nhau. Tương truy�?n đó là ngày đưa sắc thần v�? làng nên dân làng tổ chức hội hè ăn mừng. Nhưng đó chỉ là một cách giải thích.

Chương trình lễ Kỳ yên tại các ngôi đình ở Bình Dương diễn tiến như sau:
-Lễ Khai môn
-Lễ thỉnh sắc thần
-Lễ Ti�?n Hi�?n, Chiến sĩ, Cúng miếu.
-Tế Túc Yến
-Tế �?àn Cả
-Lễ �?ưa Sắc

Lễ Kỳ yên (tại đình làng) hay các lễ cúng tế ( tại các miếu th�? phúc thần) đ�?u mục đích tạo việc cho dân địa phương đến lễ bái cầu làng xóm bình yên, quốc gia thịnh vượng. Lễ Cầu Bông còn mang nét đặc trưng của nông nghiệp, lễ này có nghi tiết tế Thần Nông, Vũ Sư, Phong Bá, Lôi Công, �?iển Di… cùng các vị thần sông núi để cầu mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu. Ngày Kỳ yên cũng là ngày tế Ti�?n Hi�?n - Hậu Hi�?n, Ti�?n Bối - Hậu Bối … �?ây là một nghi lễ bắt nguồn từ nếp nghĩ quý tr�?ng công lao của các bậc tiên tổ có công, biểu thị tư tưởng truy�?n thống uống nước nhớ nguồn, một hình thức tri ân các bậc ti�?n nhân có công khai sáng bồi đắp cho địa phương.

Gần đây các đình trong tỉnh Bình Dương thịnh hành tục th�? phượng cúng tế các liệt sĩ, là con dân trong làng hy sinh vì sự nghiệp cứu nước và giữ nước. Hoặc các đình định ra nghi thức niệm hương tưởng nhớ đên Chủ Tịch Hồ Chí Minh, Vị lãnh tụ tài ba của dân tộc. Các tục lệ này bao hàm ý nghĩa cũng tương tự như tục lệ th�? cúng các danh nhân hữu công ở địa phương, cần duy trì và phát huy.

Theo tên g�?i, "Kỳ yên" tức là "Cầu an". Do đó ngoài nghi thức tế tự chính thống còn mang nhi�?u dạng tính ngưỡng dân gian. Như trong ngày Kỳ yên có lễ cúng miễu, có thể m�?i bà bống diễn xướng múa hát. Một số nơi ngày Kỳ yên có thể m�?i thầy Pháp đến làm lễ tống ôn, tá thổ. Một số nơi, nhi�?u nhà sư đến tụng kinh cầu an cho bà con trong làng trong xóm. Tuy nhiên, không phải nơi nào cũng như thế vì xưa kia có nơi quan niệm chính thống đã lấn át các loại tín ngưỡng dân gian. Hơn nữa, càng v�? sau các loại nghi lễ không còn hợp th�?i, (như lễ Tống On, Tá Thổ) cũng bị trào lưu khoa h�?c tấn công nên đã bị trừ. Thế nhưng từ khi kinh tế thị trư�?ng mở cửa thì các dạng tính ngưỡng dân gian này có khuynh hướng khôi phục.
Lễ hội là dịp trưng bày tài nghệ, sự khéo léo của dân chúng. �?ây là dịp chị em phụ nữ thi tài làm bánh, thổi sôi (thông qua lễ vật dâng cúng). �?ây là dịp các nghệ nhân giới thiệu tài chưng kết bằng hoa quả, cây lá, giới thiệu bộ đỉnh đồng, cái l�? cắm hoa… có một số nơi ngày Kỳ yên còn là dịp giới thiệu các loại trái cây đầu mùa… xa hơn có nơi còn tổ chức các trò chơi dân gian, đua ghe, đua xuồng, triển lãm gia súc, gia cầm… sau lễ hội ban tổ chức thư�?ng trích một phần quà phát thưởng (có thể là một khúc vải, một ít ti�?n) giá trị vật chất tuy không nhi�?u nhưng v�? tinh thần thì không có gì sánh được.

Nói đến lễ hội là nói đến tiệc tùng, hát xướng. Thế nhưng ở địa phương Bình Dương không có cảnh "chiếu trên, chiếu dưới" cũng không có cảnh "miếng thịt làng bằng một sàng xó bếp". Lý do là theo tục lệ ở Nam bộ khi chức vụ cao được phần nhi�?u thì phải đóng góp nhi�?u. Hơn nữa, ngay từ khi những ngày đầu bị đô hộ, đình làng hội hè đã không còn do chính quy�?n địa phương trực tiếp quản lý. Do đó những ngư�?i tham gia lễ hội có tính tự nguyện và bình đẳng, nhưng mang tính chiêu đãi thù tạc vui vẽ. Ở thị xã, thị trấn… cảnh ăn uống nhậu nhặt say sưa trong ngày lễ hội đã bắt đầu lùi vào quá khứ.

Còn hát bội trong ngày Kỳ yên là chương trình văn nghệ mang tính nghi lễ gồm ba tiết mục: Khai chầu đại bội, hát tuồng và tôn vương, hồi chầu. Tiết mục cuối cùng mang tính chúc tụng. Tiết mục đầu tiên mang tính nghi lễ như tẩy uế, thử trống và đánh ba hồi trống khai tràng. Chương trình đại hội là chương trình văn nghệ gồm các điệu múa cung đình giải thích thuyết tạo lập vũ trụ theo Dịch lý từ Thái cực sinh Lưỡng Nghi, Tứ Tượng, Ngũ Hành. Tiếp theo chương trình đại hội là ba màn hát: hai màn đầu có thể là cảnh loạn lạc, ngư�?i trung bị gian thần hãm hại, vua bị tiếm quy�?n. Nhưng màn cuối cùng bắc buộc chính nghĩa phải thắng gian tà. Như vậy chức năng hát bội cung đình không hoàn toàn là trò biểu diễn giúp vui mà còn mang tính nghi lễ. Như thế ngư�?i cầm chầu là ngư�?i thay mặt thần, thay mặt khán giả khen chê bằng tiếng trống.

"Nghe trống chiến chết điếng cái đầu, nghe trống chầu cái đầu láng mướt" là tâm trạng của dân làng trong ngày Kỳ yên. Xưa kia theo nguyên tắc "tam niên đáo lệ Kỳ yên", tức là ba năm phải tổ chức Kỳ yên to, có tế lễ, có hát xướng. Thế nhưng sau giai đoạn chiến tranh kéo dài một phần truy�?n thống được khôi phục, nhưng nhìn chung chỉ mới có một số đình đủ đi�?u kiện tổ chức theo lễ.

ST