Ơn và Oán - Vũ Bằng

Ơn Và Oán
- Vũ Bằng -

�?ến tận bây gi�?, ngư�?i ta vẫn chưa biết câu chuyện dưới đây đã xảy ra ở nước nào. Chỉ biết rằng đó là một câu chuyện xảy ra cách đâu lâu lắm. Hồi đó là một hồi thái bình thịnh trị. Ngư�?i nhà quê như�?ng cơm sẻ áo cho nhau. Của rơi trước ngõ không ai thèm nhặt. Súc vật thân với giống ngư�?i như anh em một nhà.

Có một vị quan kia, chán mùi hoạn lộ, xin cáo v�? nhà để di dưỡng tinh thần. Ông làm bạn với tách trà, giò cúc. Sáng, ông lên trên những đỉnh đồi cao để cho được gần tr�?i; trông ngắm hạc bay, công múa. Chi�?u thì hoa c�? thấy ông chống một cái gậy trúc ra đứng trước cổng nhà để nhìn nước nổi tăm, hay ngắm đám thế nhân đi lại ở trước đám bụi.

Những hồi ức th�?i làm quan của ông trở lại trí não lúc này rất rõ ràng. Ông nhớ lại những lúc ở dinh thự có xe đưa pháo đón. Chao ôi, bây gi�? nhìn lại thì còn có cái gì? Chỉ còn một tấm lòng. Ông ngậm ngùi v�? nỗi hư không của thế sự và đến tận lúc bấy gi�? ông mới thật thâm hiểu rằng chỉ có tấm lòng là ngư�?i bạn chung thủy ở với ta cho tới chết. Tấm lòng mà thư thái, không vẩn đi�?u hối hận là của báu có ti�?n không mua được.

Ông hưu quan nhìn trước mặt là núi, nhìn sau lưng là núi. Ở giữa một dòng suối chảy thanh thanh. Ông nói với ông rằng:

-"Sự ưa thích một khi đã đạt rồi thành chán. Trước đây ta giàu, hễ muốn là có ti�?n. Bây gi�? ngồi ngẫm lại hồi đó, thật chẳng khác gì cái suối nó kêu lên một tiếng thì ở trong rừng này hai trái núi n�? đem tiếng vang ngay lại.

Thế sự bao gi�? cũng chỉ quẩn quanh có thế thôi. Duy sự khổ não thì b�? bến nào cũng có mà không h�? giống nhau bao gi�?. Ngư�?i ta chém giết nhau, ngư�?i ta lại giả dối với nhau; ngư�?i ta khinh nhau, ngư�?i ta lại ghét ghen nhau; ngư�?i ta biệt ly rồi gặp nhau, ngư�?i ta lại chia rẽ những đôi lứa không cho nhau sum h�?p".

Ông hưu quan nghĩ thế và rất buồn cho tâm lý ngư�?i đ�?i. Ông bèn lên ở trên một am vắng để dốc tìm đạo lý. Dưới chân am có một cái hố rất sâu. Trên cái hố có một cây thông cỗi.

Một hôm, đương mơ màng ở dưới gốc thông, nhà đạo sĩ của chúng ta bỗng thấy một vật gì sa vào cái hố cách chỗ ông ngồi ba bước. Ông bèn đứng dậy xem. Thì ra đó là một nhà đi săn đuổi thú qua đó trượt chân mà ngã. Ngư�?i đi săn ấy làm ngã luôn cả một con quạ và con rắn đứng bên. Ngư�?i và hai con vật lăn lộn, nhảy nhót để cố thoát thân, nhưng không được.

Vị đạo sĩ bèn nói rằng:

- Thôi, các ngư�?i, đợi đấy. Ta sẽ có cách dắt lên cho.

Nói đoạn, ông bèn tìm một sợi dây thông thả xuống. Ông cho ngư�?i nắm một đầu dây. Con rắn quấn lấy chân ngư�?i. Con quạ hé m�? đớp vào đuôi con rắn. Cả ba đ�?u lên được. Thế là thoát chết.

Cả ba đ�?u quỳ lạy vị đạo sĩ mà nói trong nước mắt:

- Bạch �?ại �?ức, ngài đã cứu chúng tôi kh�?i chết. Ơn ấy xin ghi đ�?i! Chúng tôi xin lạy ngài và nguyện sẽ giúp ngài trong khi hữu sự, dẫu chết cũng không dám phàn nàn gì cả.

Vị đạo sĩ nâng cả ba lên. Ngư�?i chưa kịp nói câu gì thì ông khách săn lại tiếp:

- �?ại �?ức là một ngư�?i cứu ngư�?i mà không muốn ngư�?i đ�?n ân. Chúng tôi đã biết. Nhưng chúng tôi cúi xin ngài khi nào có việc đi qua tệ ốc thì ngài ghé lại để chúng tôi được thết đãi một chút, theo cái phận thấp hèn của chúng tôi.

Con quạ nói:

- Tôi tên là Quạc. Khi nào �?ại đức gặp chuyện chẳng may gì thì xin g�?i tôi một tiếng để tôi đến hầu.

- Còn tôi, - con rắn nói, - tôi tên là Gầm. Cũng vậy, khi nào �?ại đức gặp việc gì khó khăn, xin cứ tên Gầm của tôi mà g�?i. Tôi không chắc đã giúp �?ại �?ức những đi�?u gì quá sức tôi. Nhưng tôi quyết đem thân ra làm việc để đáp ơn �?ại �?ức.

Cuộc chia ly rất não nùng. Vị đạo sĩ niệm Phật để đưa ngư�?i và vật xuống núi v�? trần, nhưng vật và ngư�?i đ�?u rớt nước mắt, đi xa tới hai dặm vẫn còn quay trở lại.

Trong vòm cây xanh, một nóc nhà rơm vẽ ra rất l�? m�?. Sương dày rơi xuống biệt hai thế giới. Xa xa, tiếng chầy kinh nện lên.

Năm ấy, tr�?i làm đói kém. Hổ v�? ăn khoai. Lúa không còn gặt mà cây cối trên núi bị dơi và chuột cắn nát không còn một trái. Nhà đạo sĩ phải b�? núi tìm xuống đồng bằng khuyến giáo. Bởi vì dưới đồng bằng thì hoa mầu năm trước ngư�?i ta còn tích lại được nhi�?u. Miếng ăn thì thực chẳng có thừa đâu. Nhưng khoai, đậu vẫn đủ cho lợn dùng mà lúa tốt thì những nhà thư�?ng thư�?ng vẫn có từng trăm hộc để cho ngư�?i ta ăn đầy đủ.

Vị đạo sĩ của ta đi khuyến giáo hết các làng đ�?u được tiếp đãi tử tế và nhà nào cũng m�?i đạo sĩ dùng cơm. Một buổi chi�?u kia, đạo sĩ đến trước cửa một nhà n�? thì tr�?i vừa nổi một cơn mưa bão.

�?ạo sĩ dừng chân đứng trú mưa ở đấy. Thì này, chủ nhà nào phải ai xa lạ: chính là ông khách đi săn ngày trước bị ngã lăn xuống hố cùng với con rắn và con quạ vậy!

Ngư�?i đi săn bèn vội vã m�?i đạo sĩ vào nhà mình nghỉ chân. Lúc ấy quá Thìn. Mưa đã ngớt. Gió bớt mạnh và sấm không làm dữ nữa.

Anh thợ săn chắp tay trước ngực mà nói với vị chân tu rằng:

- Bẩm �?ại �?ức, xin ngài ban cho chúng tôi một cái ơn: �?ại �?ức nghỉ chơi lại chút nữa để chúng tôi được hầu một bữa cơm dưa muối, chúng tôi lấy làm hân hạnh lắm.

Vị đạo sĩ không chối từ. Anh thợ săn khó nghĩ. Bởi chính bụng anh ta thì anh ta nghĩ thế này: "Xưa kia, mình trót đã hứa với y nếu khi nào y đi qua thì mình sẽ tiếp đãi chu đáo để đ�?n ơn cứu sống. Thì bây gi�? đó, y đi qua. Nếu ta không tiếp, y sẽ cho ta là đồ bạc bẽo. Nhưng mà bây gi�? mà ngồi tiếp cơm y!...".

Anh thợ săn đã có cách xử rồi. Anh g�?i vợ xuống bếp và nói nh�?:

- Tôi nói vừa rồi là nói vậy mà thôi. Chứ bây gi�? mà thết cơm y thì tốn mà mất th�?i gi�? quá. Âu là mình cứ chậm chậm mà làm. Tôi biết: hễ quá gi�? Ng�? thì y không ăn nữa.

L�?i nói quả đúng. Gi�? Tỵ qua, gi�? Ng�? đến, vị đạo sĩ không ăn nữa thật. Ngài cáo từ đi ra. Anh thợ săn và vợ tuy vồn vã nhưng lấy làm sung sướng trong bụng lắm. Vị đạo sĩ thật thà ba bốn lần rập đầu cảm tạ ngư�?i thợ săn tốt bụng. Ông đi một quãng đư�?ng dài mà vẫn không thôi niệm Phật cho vợ chồng anh ta.

Chẳng mấy lúc, ông đã v�? tới núi. Vừa bước chân lên bực, con quạ ở đâu liệng xuống và đậu dưới chân ngài mà lạy:

- Bạch �?ại �?ức, ngài vừa mới ở đâu v�??

- Ta đến khuyến giáo và mới ở nhà anh thợ săn ra.

- Vậy chẳng hay anh ta có m�?i �?ại �?ức thụ trai không?

- Có! Có! Anh ta tốt lắm. Nhưng tiếc vì vợ anh ta làm cơm chậm quá nên ta không đợi được.

Con quạ ấy không rõ tại sao phút chốc bỗng hiểu ngay m�?i việc. Nó bèn rằng:

- �?ại �?ức chớ tin. Nó là loài yêu quái đó. Nó không biết lẽ phải. Nó điêu ngoa. Nó không biết trả ơn ngư�?i cứu sống. Bẩm �?ại �?ức, chúng tôi không có cơm canh hoa quả thết ngài nhưng ngài ngồi đợi. Chỉ một lúc, tôi xin quay trở lại.

Vị đạo sĩ chưa kịp nói một l�?i thì con quạ đã vỗ cánh cao bay. Nó bay sang một nước láng gi�?ng. Và vào trong cung hoàng hậu. Hoàng Hậu đang ngủ một giấc thần tiên trên giư�?ng vàng. Bà đeo ở cổ một hạt kim cương sáng ng�?i. Quạ vỗ cánh đậu bên cạnh và mổ lấy hạt kim cương đó đem v�? cho đạo sĩ.

�?ạo sĩ lấy kim cương làm gì? Có lẽ đó là một vật báu vô giá. Nhưng vô giá với đàn bà. Dùng, đạo sĩ không biết dùng nó làm gì cả. Ngài cho vào b�?c và để trong túi ch�? một ngày kia...

Trong khi ấy thì khắp trong nước ngư�?i ta xôn xao bàn tán v�? việc Hoàng Hậu mất kim cương. Bà không biết mất bằng cách nào. Cả nước không ai đoán nổi kẻ gian phi táo tợn đã dùng cách gì lấy được viên kim cương đó. Từ dân đến quan, ai cũng được lệnh đi tìm hạt kim cương. Cả nước mất ăn mất ngủ. �?i đâu ngư�?i ta cũng thấy yết thị rằng:

"Hỡi ai là ngư�?i tìm được viên kim cương của Hoàng Hậu khá đem vào tri�?u mà lĩnh thưởng một ngàn con ngựa, một ngàn con bò, một ngàn cân bạc, một ngàn cân vàng. Ai lưu trữ sẽ bị tru di cả h�?".

Một ngày kia, vị đạo sĩ lại xuống đồng bằng khuyến giáo. Cảm cái ân ngư�?i đi săn đã ở tốt với mình, đạo sĩ lại tìm đến nhà y. Và tặng vợ y viên kim cương mà con quạ đã đem biếu ngài.

Tức thì ngư�?i đi săn giở mặt. Mắt y đ�? s�?c lên như những hòn than, miệng y nóng rẫy chẳng khác gì lửa cháy:

- Tên này gớm thật. Mi không biết rằng vật này là vật mất cắp trong cung? Mi là đạo tặc. Ta phải trói để đem nộp quan bây gi�?. Nói thế, y làm li�?n. Y trói vị đạo sĩ như trói lợn. Y chạy bay đến tâu vua và đứng ch�? lĩnh thưởng.

Vua bèn phán h�?i đạo sĩ rằng:

- Gã kia, phải khai cho thực. Viên kim cương này ngươi lấy bằng cách nào và lấy ở đâu?

Nói làm sao? Biết nói làm sao bây gi�?? Nếu ta nói thực, chỉ trong giây lát cả loài quạ trong nước đ�?u bị chết. Ta bảo "tôi không lấy" thì vô lý vì viên kim cương rõ ràng tự tay ta đưa cho ngư�?i đi săn. Còn nếu ta bảo: "Chính tôi lấy đó" lại càng không được. Bởi vì như thế là trái với luân lý kẻ tu hành, tr�?i hỡi!

Ở trư�?ng hợp khó khăn này, đạo sĩ chỉ ngậm miệng không nói gì là hơn cả. Vua bắt lính đem đạo sĩ ra xử trư�?ng. �?ạo sĩ không giận ai hết, cứ chắp tay niệm Phật. Vua càng giận tên đạo sĩ gian ngoan. Ngài truy�?n:

- Quân bay, khá đem lão đạo sĩ yêu ma này ra chôn sống, chỉ để cho cái đầu ló lên thôi. �?ến gi�? Ng�? ngày mai thì giết.

�?ạo sĩ, chỉ còn có cái đầu nhô ra kh�?i mặt đất, nhìn tr�?i cao xanh một lần cuối và rớt nước mắt ra. Lá cây rung nhè nhẹ. Hơi nước lòa cảnh vật.

- Dưới gầm tr�?i này, không ai là không khổ! - đạo sĩ kêu lên thế - Ta đem thân xa lánh chốn phi�?n ba, tưởng là yên mùi đạo. Nào ng�? lại phải chết một cách thảm khốc như thế này!

�?ạo sĩ đã nói đến chữ gầm. Con rắn ở đâu hiện đến. Nó cúi đầu lạy đạo sĩ ba lạy mà rằng:

- Bẩm �?ại �?ức, sao �?ại �?ức lại ra thế này?

Chỉ một phút nó biết hết cả đầu đuôi câu chuyện. Nó khóc mà than:

- Lòng bác ái của �?ại �?ức rộng như tr�?i, sâu như bể. Thế mà còn gặp những tai ương. Vậy không biết thế nhân, lòng thì đục mà đức thì kém không biết còn đau khổ v�? tinh thần đến như thế nào! Tôi biết ngài có một lòng thương yêu nhân loại mông mênh. Ngài không giận ai hết. Nhưng tôi, tôi chưa đến chỗ cao siêu ấy, tôi phải trả thù mới được. Bây gi�? tôi giắt vào khăn ngài gói thuốc này. Mai kia đây, nếu có ai bị rắn cắn ngài lấy thuốc này mà rịt cho ngư�?i ta, ngư�?i ta sẽ sống lại và sẽ đ�?n ơn cứu sống.

Nói đoạn, con rắn bò đi. �?ến tối nó vào cung vua và rình lúc vô ý cắn vào chân hoàng thái tử. Thái tử đau nhức và chỉ một lát toàn thân tím lại. Bao nhiêu ngự y đ�?u chịu không thể nào chữa nổi. Nhà vua lại cho rao lên rằng:

- "Hỡi ai là ngư�?i biết môn thuốc chữa rắn cắn nào cực hay khá đến chữa cho hoàng thái tử. Thái tử mà kh�?i thì nhà vua sẽ chia cho nửa giang sơn và được hưởng sự vinh hoa phú quý".

Quân đem l�?i ấy đi rao cùng làng xã. �?ạo sĩ bị chôn sống thò đầu ra kh�?i mặt đất nghe thấy rao thế bèn rằng:

- Khoan đã! Khoan đã! Bay khá v�? tri�?u tâu rằng ta có thể chữa được cho hoàng thái tử.

Lập tức vua cho đào đất cho đạo sĩ lên. �?ạo sĩ cúi lạy vua và xin phép vào ngay hoàng cung xem bệnh hoàng thái tử. Y l�?i dặn của con rắn, đạo sĩ lấy gói thuốc của nó đưa mà đem rịt vào chỗ đau. Hoàng tử như tỉnh một giấc mơ, mở mắt dậy mà h�?i:

- Chao ôi, tôi ở đâu thế này?

- Hoàng tử! Hoàng tử đương sống ở trên dương thế đấy! �?ạo sĩ đã chữa lành cho thái tử rồi.

Thái tử cúi xuống lạy tạ kẻ tái sinh cho mình. Cả nước vui mừng bầy tiệc. Vua cảm động phán với đạo sĩ rằng:

- Ngay chi�?u nay, ta m�?i đạo sĩ vào trong cung dự yến. Và ta chia nửa giang sơn cho đạo sĩ. Vàng, bạc, châu, báu, đạo sĩ muốn lấy gì ta cũng đưa.

�?ạo sĩ không lấy gì hết. Vàng, bạc, châu, báu mà có lắm chỉ đưa ngư�?i ta đến sự buồn phi�?n mà thôi. Ngài chỉ xin với vua cho mình sự yên ổn v�? tinh thần để đi tìm đạo lý trên đỉnh núi. Vua ngạc nhiên rồi cảm động mà kết luận rằng:

- Bạch �?ại �?ức, �?ại �?ức không nhận nửa giang sơn và từ chối cả bạc vàng châu báu. Thế nghĩa là ngài không ham giàu. Vậy thì chắc chắn ngài không lấy hạt kim cương n�?. Có đứa đổ oan cho ngài. Ngài trong sạch, đứa nào đã làm cho ngài mang h�?a xin nói cho trẫm biết.

�?ạo sĩ không thể giấu được nữa rồi. Ngài phải đem hết câu chuyện ra thuật lại. Vua thương lắm, ôm lấy đạo sĩ mà nước mắt chan hòa như mưa.

Ngay lúc ấy, anh thợ săn xin vào bệ kiến để ch�? lĩnh thưởng. Lĩnh thưởng việc bắt được ngư�?i đã ăn cắp kim cương. Anh ta hớn hở ch�? lịnh thánh.

Vua bèn bảo anh ta rằng:

- Ngư�?i đã làm một việc tốt, rất vừa lòng trẫm. Ta sẽ hậu thưởng. Nhưng xét ra thưởng một mình ngư�?i chưa đủ. Ngư�?i khá v�? đem cả h�? lại đây.

Anh thợ săn chạy bay v�? và dắt cả h�? ba đ�?i lại. Anh ta dắt thêm cả một cụ tứ đại đến để ch�? ơn mưa móc. Giữa lúc ấy, vua phán:

- Sự hung ác và lòng bạc bẽo là hai cái tội to lớn hơn hết ở trên đ�?i. Ngư�?i đã sa vào hai tội ấy. Quân! �?em tru di cả h�? y!

�?ến khi đạo sĩ biết cả h�? anh thợ săn bị chết chém thì đã chậm không làm thế nào được nữa. Ngài xin phép ngay bấy gi�? được thả để đi lên núi, không bao gi�? còn trở lại đồng bằng nữa.

Những sự chém giết, hung ác, và bạc bẽo của ngư�?i đ�?i nhi�?u quá đã làm se lòng những kẻ thực yêu đ�?i.

�?ạo sĩ, trong một lúc, ng�? rằng ngư�?i ta không còn phương cách gì để trừ được trong muôn một sự buồn khổ cho nhân loại.

7-3-1942