Phong Tục Việt Nam - Ä?ạo Hiếu (1)
Gia phả hoà n chỉnh có những mục gì?
Gia phả được coi là hoà n chỉnh trÆ°á»›c hết phải là má»™t gia phả được ghi chép rõ rà ng, chữ nghÄ©a chân phÆ°Æ¡ng có ghi rõ tên ngÆ°á»?i sao lục, biên soạn thuá»™c Ä‘á»?i thứ mấy, năm nà o, triá»?u vua nà o, căn cứ và o bản nà o, tên ngÆ°á»?i tục biên qua các Ä‘á»?i cÅ©ng có cÆ°á»›c chú rõ rà ng. Ä?ầu gia phả có lá»?i tá»±a ghi được nguồn gốc xuất xứ của thủy tổ có cứ liệu thà nh văn hay truyá»?n ngôn.
Mở đầu là thuỷ tổ, lần lượt đến tiên tổ các đ�i, nối dòng đến lớp con cháu mới sinh.
Ä?ối vá»›i tiá»?n nhân có các mục sau đây:
Tên: Gồm tên huý, tên tá»±, biệt hiệu, thụy hiệu và tên gá»?i thông thÆ°á»?ng theo táºp quán địa phÆ°Æ¡ng? Thuá»™c Ä‘á»?i thứ mấy?
Con trai thứ mấy của ông nà o? Bà nà o?
Ngà y tháng năm sinh (có ngư�i còn ghi được cả gi� sinh).
Ngà y, tháng, năm mất? Th� bao nhiêu tuổi?
Mộ táng tại đâu? (có ngư�i ghi được cả nguyên táng, cải táng, di táng tại đâu? Và o tháng, năm nà o?).
Há»?c hà nh, thi cá», Ä‘áºu đạt, chức vụ, địa vị lúc sinh thá»?i và truy phong sau khi mất: Thi Ä‘áºu há»?c vị gì? Khoa nà o? Triá»?u vua nà o? Nháºn chức vị gì? năm nà o?
Ä?ược ban khen và hưởng tÆ°á»›c lá»™c gì? Sau khi mất được truy phong chức gì? TÆ°á»›c gì? (Ä?ối vá»›i những vị hiển đạt thì mục nà y rất dà i. Và dụ trong Nghi Tiên Nguyá»…n gia thế phả, chỉ riêng Xuân quáºn công Nguyá»…n Nghiá»…m, mục nà y đã trên mÆ°á»?i trang)
Vợ: Chánh thất, kế thất, thứ thất...
H� tên, con gái thứ mấy của ông nà o, bà nà o? Quê ở đâu? Các mục ngà y, tháng, năm sinh; ngà y, tháng, năm mất, tuổi th�, mộ, đ�u ghi từng ngư�i như trên.
Nếu có thi Ä‘áºu hoặc có chức tÆ°á»›c, địa vị, được ban thưởng riêng thì ghi thêm.
Con: Ghi theo thứ tá»± năm sinh, nếu nhiá»?u vợ thì ghi rõ con bà nà o? Con gái thì cÆ°á»›c chú kỹ: Con gái thứ mấy, đã lấy chồng thì ghi tên há»? chồng, năm sinh, con ông bà nà o, quê quán, Ä‘áºu đạt, chức tÆ°á»›c? Sinh con mấy trai mấy gái, tên gì? (Con gái có cÆ°á»›c chú còn con trai không cần vì có mục riêng từng ngÆ°á»?i thuá»™c Ä‘á»?i sau).
Những gÆ°Æ¡ng sáng, những tÃnh cách, hà nh trạng đặc biệt, hoặc những công đức đối vá»›i là ng xã, há»? hà ng, xóm giá»?ng...
Ngoà i những mục ghi trên, gia phả nhiá»?u há»? còn lÆ°u lại nhiá»?u sá»± tÃch đặc biệt của các vị tiên tổ, những đôi câu đối, những áng văn hay, những bà i thuốc gia truyá»?n...đó là những tà i sản quý giá mà chúng ta để thất truyá»?n, chÆ°a biết khai thác.
Những ná»™i dung ghi trên chỉ có tÃnh chất gợi ý vá»›i các báºc huynh trưởng các há»?, Ä‘ang chăm lo công việc phổ biến và tục biên gia phả dà nh cho con cháu Ä‘á»?i sau. Còn phần trên gia phả hoà n chỉnh hay sÆ¡ sà i, các cụ còn già nh lại cho ta được bao nhiêu biết bấy nhiêu, ai dám sáng tác thêm? Tuy nhiên, nếu tìm được quốc sá», hoặc trong gia phả, thần phả khác những tÆ° liệu liên quan thì có thể cÆ°á»›c chú kỹ, giúp Ä‘á»?i sau thêm sáng tá»?.
Phong Tục Việt Nam - Ä?ạo Hiếu (2)
Gia phả là gia bảo có đúng không?
Ä?úng và rất đúng vá»›i những ngÆ°á»?i có ý thức tôn kÃnh tổ tiên và quý trá»?ng tình cảm há»? hà ng gia tá»™c. Gia phả là lịch sá» của má»™t dòng há»?, má»™t gia đình lá»›n. Thiết tưởng không cần phải nói nhiá»?u vá»? ý nghÄ©a mà má»—i cuốn gia phả của từng dòng há»? Ä‘á»?u đã nói rõ trong từng lá»?i tá»±a. Ä?à nh rằng cái ăn, cái mặc để nuôi sống gia đình và bản thân là việc hà ng đầu. NhÆ°ng có thấy ná»—i day dứt của những ngÆ°á»?i có tâm huyết muốn truyá»?n cho con cháu biết Ä‘á»?i cha mình do ai sinh ra, từ đâu đến, tổ tiên công đức ra sao, ngặt vì gia phả đã mất; có thấy được ná»—i niá»?m của những ngÆ°á»?i trú ngụ ở phÆ°Æ¡ng xa không được cha ông truyá»?n cho biết gốc gác của mình từ đâu, há»? hà ng là ai, khi đó má»›i thấy đầy đủ ý nghÄ©a của hai chữ "Gia phả-Gia bảo". Giá»?t nÆ°á»›c rất quý đối vá»›i ngÆ°á»?i sống trên sa mạc, còn đối vá»›i ngÆ°á»?i sống ven sông, dá»… gì má»—i lần "Uống nÆ°á»›c" lại phải "Nhá»› nguồn".
Thá»?i trÆ°á»›c há»? nà o cÅ©ng có gia phả, có há»? từng nhà còn có gia phả. Nếu vì thuá»·, há»?a, đạo tặc để mất và ng bạc - của cải gì thì mất, chứ không để mất gia phả. Ngặt vì gia phả ngà y xÆ°a viết bằng chữ Hán, hÆ¡n nữa từng chi từng nhà chỉ nối phần trá»±c hệ của chi mình, nhà mình, thảng hoặc má»›i có má»™t cuốn gia phả ghi Ä‘á»?i tiếp nối của chi anh, chi em, đến Ä‘á»?i hai Ä‘á»?i ba là cùng, do đó nếu má»™t chi mất gia phả thì chi khác không thể bổ cứu. Hiện nay, do mất gia phả nên nhiá»?u há»? tuy cùng ở vá»›i nhau trong má»™t địa phÆ°Æ¡ng vẫn không biết nhau, không nháºn được quan hệ há»? hà ng.
Vá»? má»™t ý nghÄ©a khác, gia phả sở dÄ© gá»?i là gia bảo vì đó là lịch sá» của tổ tiên nhiá»?u Ä‘á»?i truyá»?n lại, là điá»?u tổ tiên muốn gá»i gắm lại cho Ä‘á»?i sau. Bất cứ há»? nà o, bất cứ con ngÆ°á»?i nà o trong há»?, có tà i năng lá»—i lạc đến đâu, cá nhân cÅ©ng không thể viết được toà n bá»™ gia phả mà chỉ có kế thừa Ä‘á»?i trÆ°á»›c và truyá»?n dẫn Ä‘á»?i sau.
Gia phả các há»? là các nguồn bổ sung tÆ° liệu rất quý, rất dồi dà o cho quốc sá», nếu các nhà sá» há»?c biết khai thác cÅ©ng có khả năng từ gia bảo trở thà nh quốc bảo.
Hợp tự là gì? Tại sao phải hợp tự?
Hợp tự nghĩa là rước các tiên linh các đ�i và o th� chung trong cùng một nhà th� của đại tôn hay của từng tiểu chi.
Theo phong tục cổ truyá»?n: Năm Ä‘á»?i tống giá»—, hay "NgÅ© đại mai thần chủ" (Ä?ến 5 Ä‘á»?i thì chôn thần chủ). Thá»±c chất chỉ có bốn Ä‘á»?i, tức là là m giá»— cha mẹ (Ä‘á»?i 2), ông bà (Ä‘á»?i 3), cụ ông cụ bà (hay cố 4 Ä‘á»?i) và kỵ (hay can 5 Ä‘á»?i). Cao hÆ¡n kỵ gá»?i chung là tiên tổ, thì không cúng giá»— nữa, mà rÆ°á»›c chung tất cả thuá»· tổ, tiên tổ các Ä‘á»?i và o chung má»™t nhà thá»? má»—i năm tế má»™t lượt. Thần chủ con cúng cha mẹ, Ä‘á»? là Hiá»?n khảo, Hiá»?n tá»·, đến khi ngÆ°á»?i con trưởng chết, cháu Ä‘Ãch tôn cúng ông bà , đối thần chủ là Hiá»?n tổ khảo, Hiá»?n tổ tá»·, đến lượt cháu trưởng mất, chắt trưởng tiếp tục thá»? cụ là Hiá»?n Tằng tổ khảo (hoặc tá»·), chÃt (chiu) trưởng thá»? kỵ là Hiá»?n Cao tổ khảo (hoặc tá»·). Sau năm Ä‘á»?i thì rÆ°á»›c và o nhà thá»? tổ rồi chôn thần chủ đó Ä‘i. Trong nhà thá»? tổ chỉ để duy nhất có má»™t ngôi thần chủ cao nhất (thuá»· tổ hoặc tiên tổ báºc cao nhất của nhà thá»? chi đó) gá»?i là "VÄ©nh thế thần chủ".
Gá»™p chung tất cả tiên tổ của nhiá»?u Ä‘á»?i lại để tế chung thay cho từng lá»… giá»—, đó là hình thức hợp tá»± cổ truyá»?n. Song trong phong tục đó còn có nhiá»?u Ä‘iá»?u bất tiện: Chỉ con trưởng, cháu trưởng, chắt trưởng v.v... nối dòng qua nhiá»?u Ä‘á»?i mối được thá»? ở nhà thá»? chÃnh. Vì váºy con, cháu, chắt những ông con thứ qua nhiá»?u Ä‘á»?i phải xây nhiá»?u nhà thá»? lá»›p con thứ, lá»›p cháu thứ, lá»›p chắt thứ v.v... Nếu cứ thế tiếp tục mãi, thì có nÆ¡i số nhà thá»? còn nhiá»?u hÆ¡n cả số nhà ở của ngÆ°á»?i dÆ°Æ¡ng trần. ChÃnh vì lẽ trên, nên hồi đầu thế ká»· XX đến trÆ°á»›c Cách mạng Tháng Tám 1945 ở nhiá»?u nÆ¡i đã có phong trà o tiến hà nh hợp tá»± và o các nhà thá»? há»?: Dầu cá»a trưởng hay cá»a thứ, sau khi mất, hết vòng tang, Ä‘á»?u được rÆ°á»›c linh vị và o thá»? ở nhà thá»? chung của há»?. Linh vị xếp theo thứ tá»± trên dÆ°á»›i. Ä?ến ngà y giá»— ngÆ°á»?i nà o, thì Ä‘Æ°a linh vị ngÆ°á»?i đó và o hà ng giữa theo thứ báºc, cúng xong lại xếp và o vị trà cÅ©. Việc hợp tá»± nhÆ° váºy: trÆ°á»›c là hợp vá»›i tâm linh, con cái ở dÆ°á»›i chân cha mẹ, cháu chắt vá»? vá»›i tổ tiên, tượng trÆ°ng sá»± Ä‘oà n tụ ở cõi âm, sau nữa thuáºn tiện cho việc chung sức, chung lòng xây dá»±ng nhà thá»?, mua sắm tế khÃ, quanh năm hÆ°Æ¡ng khói, gắn bó thêm mối tình ruá»™t thịt trong ná»™i thân. Song cÅ©ng có những gia đình, kinh tế dồi Ä‘Ã o hÆ¡n, lại ở cách xa nhà thá»? Ä‘i lại bất tiện, nên há»? cúng riêng, tiện hÆ¡n, không hợp tá»±. Do đó, ngà y nay nên váºn Ä‘á»™ng hợp tá»±, trên nguyên tắc hoà n toà n tá»± nguyện.
Phong Tục Việt Nam - Ä?ạo Hiếu (3)
Bà n thá»? vá»?ng là gì? Cách láºp bà n thá»? vá»?ng
Bà n thá»? vá»?ng ngà y nay khá phổ biến, áp dụng cho con cháu sống xa quê, hÆ°á»›ng vá»?ng vá»? quê, thá»? cha mẹ ông bà tổ tiên, hÆ°Æ¡ng khói trong những ngà y giá»—, tết. Ngà y xÆ°a, vá»›i ná»?n kinh tế nông nghiệp tá»± cung, tá»± cấp, ngÆ°á»?i nông dân suốt Ä‘á»?i không rá»?i quê cha đất tổ, chuyển cÆ° sang là ng bên cạnh cÅ©ng đã gá»?i là biệt quán, ly hÆ°Æ¡ng, vì váºy bà n thá»? vá»?ng chỉ là hiện tượng cá biệt và tạm thá»?i, chÆ°a thà nh phong tục phổ biến.
"Vá»?ng bái", nghÄ©a là vái lạy từ xa. Ngà y xÆ°a, khi triá»?u đình có những Ä‘iển lá»… lá»›n, các quan trong triá»?u táºp trung trÆ°á»›c sân rồng là m lá»…, các quan ở các tỉnh hoặc nÆ¡i biên ải, thiết láºp hÆ°Æ¡ng án trÆ°á»›c sân công Ä‘Æ°á»?ng, thắp hÆ°Æ¡ng, nến, hÆ°á»›ng vá»? kinh đô quỳ lạy Thiên tá». Khi nghe tin cha mẹ hoặc ông bà mất, con cháu chÆ°a kịp vá»? quê chịu tang, cÅ©ng thiết láºp hÆ°Æ¡ng án ngoà i sân, hÆ°á»›ng vá»? quê là m lá»… tÆ°Æ¡ng tá»±. Các bà n thá»? thiết láºp nhÆ° váºy chỉ có tÃnh chất tạm thá»?i, sau đó con cáo quan xin vá»? cÆ° tang ba năm.
Các thiện nam tÃn nữ hà ng năm Ä‘i trẩy há»™i Ä‘á»?n thá»? Ä?ức Thánh Trần ở Vạn Kiếp, đức Thánh Mẫu ở Ä?á»?n Sòng v.v... dần dần vá»? sau, Ä‘Æ°á»?ng sá xa xôi, cách trở, Ä‘i lại khó khăn, cÅ©ng láºp bà n thá»? vá»?ng nhÆ° váºy. NÆ¡i có nhiá»?u tÃn đồ táºp trung, dần dần hình thà nh tổ chức. Các thiện nam tÃn nữ quyên góp nhau cùng xây dá»±ng tại chá»— má»™t Ä‘á»?n thá»? khác, rồi cá» ngÆ°á»?i đến bà n thá»? chÃnh xin bát hÆ°Æ¡ng vá»? thá»?. những Ä‘á»?n thá»? đó gá»?i là vá»?ng từ (thà dụ ở số nhà 35 phố Tôn Ä?ức Thắng Hà Ná»™i có "Sùng SÆ¡n vá»?ng từ" nghÄ©a là Ä?á»?n thá»? vá»?ng của núi Sòng, thá»? thánh Mẫu Liá»…u Hạnh).
Bà n thá»? vá»?ng ông bà cha mẹ chỉ được táºp trung trong trÆ°á»?ng hợp sống xa quê. Những ngÆ°á»?i con thứ, bất cứ già u nghèo, sang hèn thế nà o, nếu ở gần cánh cá»a trưởng trên đất tổ phụ lÆ°u lại, thì đến ngà y giá»—, ngà y tết, con thứ phải có pháºn sá»± hoặc góp lá»…, hoặc Ä‘Æ°a lá»… đến nhà thá»? hay nhà con truởng là m lá»…, cho dù cá»a trưởng chỉ thuá»™c hà ng cháu, thì chú hoặc ông chú vẫn phải thá»? cúng ông bà tại nhà cá»a trưởng. Do đó không có lệ láºp bà n thá»? vá»?ng đối cá»a thứ ngay ở quê nhà . Nếu cá»a trưởng khuyết hoặc xa quê, thì ngÆ°á»?i con thứ 2 thế trưởng được láºp bà n thá»? chÃnh, còn bà n thá»? ở nhà ngÆ°á»?i anh cả ở xa quê lại là bà n thá»? vá»?ng.
Phong tục rất hay và rất có ý nghÄ©a. Bởi lẽ chữ Hiếu Ä‘i đôi vá»›i chữ Ä?ệ. Khi sống cÅ©ng nhÆ° đã mất, ông bà cha mẹ bao giá»? cÅ©ng mong muốn anh chị em sống hòa thuáºn, má»™t nhà đầm ấm. Thỉnh vong hồn vá»? cầu cúng lá»… bái, mà anh chị em ở gần nhau không sum há»?p, má»—i ngÆ°á»?i cúng má»™t nÆ¡i, thì đó là mầm mống của sá»± bất hoà , vong hồn là m sao mà thanh thản được.
Cách láºp bà n thá»? vá»?ng:
ChÆ°a phải là phong tục cổ truyá»?n, chÆ°a có nghi lá»… nhất định, mà chỉ là kinh nghiệm truyá»?n cho nhau khoảng đầu thế ká»· lại nay tuỳ hoà n cảnh thuáºn tiện mà váºn dụng: Khi bắt đầu láºp bà n thá»? vá»?ng phải vá»? quê chÃnh báo cáo gia tiên tại bà n thá»? chÃnh. Sau đó xin phép chuyển má»™t lÆ° hÆ°Æ¡ng phụ hoặc mấy nén hÆ°Æ¡ng Ä‘ang cháy giở mang đến bà n thá»? vá»?ng rồi thắp tiếp. Nếu có nhà riêng, tÆ°Æ¡ng đối rá»™ng rãi khang trang, thì bà n thá»? đặt hẳn má»™t phòng riêng chuyên để thá»? cúng cho tôn nghiêm, hoặc kết hợp đặt ở phòng khách, nhÆ°ng cao hÆ¡n chá»— tiếp khách. Nếu đặt bà n thá»? gia thần riêng, thì phải đặt thấp hÆ¡n bà n thá»? gia thần má»™t Ãt. Ä?ặt hÆ°á»›ng nà o? - HÆ°á»›ng vá»? quê chÃnh, để khi ngÆ°á»?i gia trưởng thắp hÆ°Æ¡ng vái lạy thuáºn hÆ°á»›ng vái lạy vá»? quê. Thà dụ ngÆ°á»?i quê miá»?n Trung sống ở Hà Ná»™i thì đặt bà n thá»? vá»?ng phÃa Nam căn phòng hay ngoà i sân, ngoà i hiên. Không nên đặt bà n thá»? trong buồng ngủ, trừ trÆ°á»?ng hợp nhà cháºt hẹp quá thì phải chịu. Không nên đặt cạnh chá»— uế tạp, hoặc cạnh lối Ä‘i. Ä?ối vá»›i những gia đình ở khu táºp thể nhà tầng, nếu câu nệ quá thì không còn chá»— nà o đặt được bà n thá»?. Những ngÆ°á»?i sống táºp thể, chỉ đặt má»™t lá»? cắm hÆ°Æ¡ng đầu giÆ°á»?ng nằm của mình cÅ©ng đủ, miá»…n là có lòng thà nh kÃnh, chẳng cần phải câu nệ hÆ°á»›ng nà o, cao thấp rá»™ng hẹp ra sao.
Phong Tục Việt Nam - Ä?ạo Hiếu (4)
Vai trò tộc trưởng xưa và nay khác nhau như thế nà o?
Ngà y xÆ°a việc há»? là cứ và o tá»™c trưởng. Há»? lá»›n có tá»™c trưởng há»? lá»›n; các chi có trưởng chi. Tá»™c trưởng có quyá»?n lợi, nghÄ©a vụ rõ rà ng. Ruá»™ng hÆ°Æ¡ng hoả và tá»± Ä‘iá»?n có nhiá»?u thì lá»… to, nhà thá»? há»? lá»›n, tế khà đầy đủ và ngược lại. Khi và o tế lá»…, tá»™c trưởng đầu còn trẻ tuổi vẫn là chủ tế, các ông chú dẫu cao tuổi vẫn là bồi tế. Nếu nhá»? quá thì má»™t ông chú kế trưởng thay thế, cÅ©ng nhÆ° ông vua trẻ chÆ°a thà nh niên có phụ chÃnh đại thần.
Thá»?i nay ruá»™ng đất thuá»™c sở hữu toà n dân, không còn ruá»™ng hÆ°Æ¡ng hoả, không còn chế Ä‘á»™ thu tô nhÆ° trÆ°á»›c, quyá»?n lợi của tá»™c trưởng hoặc ngÆ°á»?i thay tá»™c trưởng, đối vá»›i tổ tiên và há»? hà ng cÅ©ng tuỳ thuá»™c và o nháºn thức; tâm tÆ°, trình Ä‘á»™ hiểu biết, hoà n cảnh sinh sống của từng ngÆ°á»?i, không có má»™t chế Ä‘á»™ quy định nà o rà ng buá»™c. Có nhiá»?u há»?, tá»™c trưởng ngụ cÆ° hoặc không thoát ly công tác ở phÆ°Æ¡ng xa cÅ©ng không giao (hoặc không giao được) việc há»? cho ai. Trong hoà n cảnh đó, việc hÆ°Æ¡ng khói tế tá»± tổ tiên và quan hệ há»? hà ng bị phế khoáng.
Thể theo nguyện vá»?ng, tâm tÆ°, tình cảm "Uống nÆ°á»›c nhá»› nguồn", ngà y giá»— ngà y tết con cháu muốn dâng lên Tổ tiên bát nÆ°á»›c, nén hÆ°Æ¡ng. Ä?ể bổ cứu tình trạng trên nhiá»?u há»? đã có sáng kiến thà nh láºp má»™t há»™i đồng gồm những ngÆ°á»?i có uy tÃn, nhiệt tình trong há»? để chăm lo việc há»?. ChÆ°a có má»™t văn bản hay có má»™t tiá»?n lệ nà o qui định đó là ban nghi lá»…. là há»™i đồng gia tá»™c hay há»™i đồng tá»™c biểu...
Trước mắt, h� nà o mạnh hay yếu, thà nh đạt hay suy vi, tình cảm h� hà ng gắn bó hay không, tác động tốt xấu tới phong trà o chung, còn tuỳ thuộc và o nhiệt tình, khả năng tổ chức lãnh đạo của một số cá nhân, đóng vai trò chủ chốt, chứ chưa có một cơ chế nà o bảo đảm sự b�n vững lâu dà i.
Trong thá»?i kỳ kháng chiến con cháu tản mác, nhiá»?u há»? bị phế khoáng không còn cÆ¡ sở váºt chất để chăm lo từ Ä‘Æ°á»?ng hÆ°Æ¡ng hoả. Từ sau hoà bình, thống nhất đất nÆ°á»›c, má»™t số há»? được khôi phục nhÆ°ng vì "Duy ý chÃ", nên phong trà o loé lên má»™t thá»?i gian ngắn rồi lụi dần. Không còn ruá»™ng hÆ°Æ¡ng hoả của tổ tiên để lại thì con cháu đóng góp tiá»?n gá»i và o quỹ tÃch kiệm để lẫy lai hà ng năm mà lo hÆ°Æ¡ng khói. NhÆ°ng rồi do trượt giá, má»™t và i yếu tố khách quan nữa tác Ä‘á»™ng, hÆ°Æ¡ng khói cÅ©ng nguôi dần. Ä?ó là ná»—i lòng trăn trở nhất của những con cháu muốn kế tục sá»± nghiệp cha ông, muốn là m cho anh linh tổ tiên, cha ông, muốn cho dòng há»? ngà y cà ng thà nh đạt.
Ruộng hương h�a có ý nghĩa gì?
"Ruá»™ng hÆ°Æ¡ng hoả" là ruá»™ng dà nh riêng giao cho tá»™c trưởng lo việc phụng thá»? hÆ°Æ¡ng khói cho cha ông, tổ tiên. Ruá»™ng hÆ°Æ¡ng hoả lÆ°u truyá»?n từ Ä‘á»?i nà y sang Ä‘á»?i khác. Ruá»™ng hÆ°Æ¡ng hoả không được chia, không được bán. Luáºt phong kiến cấm bán ruá»™ng hÆ°Æ¡ng hoả. Chừng nà o cánh cá»a trưởng không còn ngÆ°á»?i nối dõi tông Ä‘Æ°á»?ng hoặc Ä‘i biệt xứ xa quê, há»? khuyết tá»™c trưởng thì ngÆ°á»?i con trưởng hoặc Ä‘Ãch tôn thừa trá»?ng của cánh hai lên thay, tiếp tục hưởng ruá»™ng hÆ°Æ¡ng hoả và lo việc giá»— tết hÆ°Æ¡ng khói. Chừng nà o toà n bá»™ con cháu trong há»? Ä‘á»?u phiêu cÆ° bạt quán ( con gái không được tÃnh đến ) thì ngÆ°á»?i cuối cùng Ä‘ang hưởng hÆ°Æ¡ng hoả nếu có khó khăn đặc biệt là m Ä‘Æ¡n xin bán, lý trưởng nà o là m sai luáºt lệ trên sẽ bị quan xá» phạt, nếu trong há»? có ngÆ°á»?i thÆ°a kiện.
Vì có ruộng hương h�a nên việc tế tự được duy trì b�n vững, dù h� lớn hay bé, thà nh đạt hay bình thư�ng, dù tộc trưởng già u hay nghèo, sang hay hèn, già hay trẻ (có khi mới chỉ là đứa bé con năm bảy tuổi), việc tế tự vấn uy nghi đông đủ.
Phong Tục Việt Nam - Ä?ạo Hiếu (5)
Quan hệ giữa h� hà ng và là ng xã như thế nà o? Phục hồi việc h� lợi hay hại?
Phục hồi việc há»? là má»™t cách đúng đắn, vô tÆ°, tức là phát huy được thuần phong mỹ tục. Nếu cán bá»™ cÆ¡ sở biết khéo léo váºn dụng Ä‘Æ°á»?ng lối, loại trừ được 3 chiá»?u hÆ°á»›ng tiêu cá»±c sau đây thì cà ng có nhiá»?u dòng há»? vững mạnh cà ng có lợi cho phong trà o chung:
Ngăn ngừa một số phần tỠlợi dụng tình cảm h� hà ng thân thuộc để kéo bè, kéo cánh.
Phục hồi việc há»?, đồng thá»?i nhân đó phục hồi luôn cả những thủ tục, mê tÃn dị Ä‘oan.
Dá»±a và o thế có ngÆ°á»?i nhà , ngÆ°á»?i trong há»? có chức có quyá»?n để bóp méo luáºt pháp, là m ăn sai trái.
Ngoà i ra, nếu tổ chức há»™i hè đình đám không đúng lúc, đúng chá»— gây lãng phÃ, nhiá»?u thì giá»? và tiá»?n của, ảnh hưởng đến công việc, thá»?i vụ sản xuất, thì nên khéo léo hÆ°á»›ng dẫn hạn chế mặt tiêu cá»±c.
H� hà ng thà nh đạt thì là ng xã phồn vinh.
TrÆ°á»›c Cách mạng Tháng Tám, bá»™ máy hÆ°Æ¡ng lý có quyá»?n Ä‘iá»?u hà nh những công việc vá»? hà nh chÃnh, pháp lý, tráºt tá»± trị an, còn những việc xây dá»±ng nông thôn, chấn hÆ°ng phong hoá nhÆ° là m Ä‘Æ°á»?ng sá, Ä‘Ã o giếng, sá»a sang đình chùa, há»™i hè... há»™i đồng hà o mục muốn huy Ä‘á»™ng công sức, tiá»?n của của dân phải dá»±a và o các há»?, nên má»—i xã, thôn có má»™t Há»™i đồng tá»™c biểu bao gồm những ngÆ°á»?i có vai vế trong các há»?. Chỉ những vị đó má»›i có khả năng váºn Ä‘á»™ng con cháu trong các há»? ra là ng xã là m những việc công Ãch.
Phục hồi việc h�, nếu được hướng dẫn đúng đắn sẽ có lợi nhi�u mặt đối với phong trà o địa phương:
Phục hồi luân lý, đạo đức kỷ cương xã hội, xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hoá mới.
Góp phần trong việc giáo dục tư tưởng cha mẹ hi�n từ, con trung hiếu, cháu thảo hi�n, nuôi con khoẻ, dạy con ngoan.
Váºn dụng kinh nghiệm của các há»? thá»?i xÆ°a, có đặt binh Ä‘iá»?n, há»?c Ä‘iá»?n, tổ chức lá»… há»?, há»™i tÆ°Æ¡ng tế. Váºn Ä‘á»™ng đặt các giải thưởng cho con cháu trong há»? há»?c khá»?i, lên lá»›p, lên cấp, hoà n thà nh nghÄ©a vụ quân sá»±, nêu cao ý thức tôn trá»?ng ngÆ°á»?i già , thÆ°Æ¡ng yêu giúp đỡ ngÆ°á»?i cÆ¡ nhỡ, ốm Ä‘au, tà n táºt...
Nếu khéo tổ chức, các h� còn có thể có tủ sách, câu lạc bộ văn hoá...
Tạo sao có phong trao khôi phục việc h�
Từ năm 1975 lại nay, từ Bắc chà Nam Ä‘á»?u có phong trà o khôi phục việc há»?, vá»›i ná»™i dung: Diá»…n dịch, biên soạn, phổ biến gia phả, sá»a sang tôn tạo tổ má»™, từ Ä‘Æ°á»?ng tổ chức tế tá»±, giá»— tổ hà ng năm và gắn bó tình cảm gia tá»™c hÆ¡n trÆ°á»›c. Ä?ó là má»™t phong trà o tá»± phát, chÆ°a có má»™t văn bản chỉ thị nà o của cÆ¡ quan trung Æ°Æ¡ng địa phÆ°Æ¡ng, hay ngà nh văn hoá có hÆ°á»›ng dẫn khuyá»…n khÃch. Váºy nhân tố nà o chỉ đạo, thúc đẩy phong trà o lan rá»™ng nhanh nhÆ° váºy?
Ä?ây là quy luáºt phát triến xã há»™i khách quan .
Trong thá»?i kỳ kháng chiến. Má»?i ngÆ°á»?i dân, trên cÆ°Æ¡ng vị của mình Ä‘á»?u phải dồn toà n bá»™ tâm sức và o sá»± nghiệp bảo vệ Tổ quốc, má»?i ngÆ°á»?i khi đó còn phải lo những vấn Ä‘á»? bức xúc nhất: ăn ở, sống chết... và những việc không thể đình hoãn được. Sau khi hoà bình, cuá»™c sống váºt chất đã tÆ°Æ¡ng đối ổn định thì nhu cầu vá»? Ä‘á»?i sống tinh thần văn hoá lại nổi lên. Việc Ä‘i lại, thăm viếng nhau trong gia đình há»? hà ng thân thuá»™c, việc củng cố, gắn bó mối quân hệ gia tá»™c, việc thá»? phụng tổ tiên, ông bà , cha mẹ từ ngà n xÆ°a đẵ trở thà nh tâm linh của má»?i ngÆ°á»?i. Ä?ây là má»™t lÄ©nh vá»±c quan trá»?ng trong Ä‘á»?i sống văn hoá và tÆ° tưởng.
DÆ°á»›i bất kỳ xã há»™i nà o, dù xu hÆ°á»›ng chÃnh trị, tÃn ngưỡng tôn giáo khác nhau, tình cảm gia đình vẫn váºy. TÄ©nh gia tá»™c là khái niệm mở rá»™ng của tình gia đình, máu thoảng hÆ¡n nÆ°á»›c lã. Ä?ó là tình cảm tá»± nhiên má»?i ngÆ°á»?i Ä‘á»?u thừa nháºn.
Vì váºy. Khôi phục việc há»? là việc là m hợp vá»›i tâm tÆ° của số đông nhân dân, má»™t ngÆ°á»?i Ä‘á»? xÆ°á»›ng được trăm ngÆ°á»?i hưởng ứng. Ä?ó cÅ©ng là thuần phong mỹ tục.
Phong Tục Việt Nam - Ä?ạo Hiếu (6)
Yến lão
"Yến" là tiệc rượu. Nhi�u là ng có tục yến lão, hà ng năm hay hai ba năm một lần, thết tiệc mừng th� các quan lão. Có thể nói đây là một thịnh điển th�i thái bình, không phải là một hủ tục đã gây nên nhi�u tệ đoan như tục ngôi thứ hương ẩm. "Sống lâu lên lão là ng", tự nhiên có vinh dự tuổi th�, không phải tranh dà nh mới có, chẳng phải có ti�n mà mua được, có quy�n thế mà tạo nên được.
Má»—i năm cứ đến dịp là ng mở há»™i hoặc ngà y đại lá»… có định kỳ, các quan lão tụ há»™i ở chùa hay nÆ¡i công quán hay má»™t Ä‘Æ°Æ¡ng cai, là ng Ä‘em cá»? quạt vá»›i phÆ°á»?ng bát âm đến rÆ°á»›c ra đình. Những là ng trù phú thÆ°á»?ng sắm đủ võng lá»?ng rÆ°á»›c lão, lão 100 tuổi Ä‘i võng Ä‘iá»?u che bốn lá»?ng xanh, lão 90 tuổi Ä‘i võng Ä‘iá»?u hai lá»?ng xanh, lão 80 tuổi vá»?ng xanh (đòn cong) má»™t lá»?ng, lão 70 võng xanh (đòn ống) má»™t lá»?ng. Trai tráng cầm cá»? khiêng võng Ä‘á»?u nón dấu áo nẹp. Ä?ám rÆ°á»›c rất trá»?ng thể.
Tại đình là ng, nÆ¡i giữa thiết láºp bà n thá»? tiên lão, các quan lão ngồi hai gian bên theo thứ báºc tuổi, có là ng yến cả lão bà thì gian trái lão ông ngồi, gian bên phải lão bà ngồi.
Tuỳ theo lệ là ng, có nÆ¡i lão 90 tuổi hoặc lá»›n hÆ¡n nữa ngồi má»™t mình chiếu nhất, có nÆ¡i chÆ°a đến 60 tuổi đã là báºc cao niên nhất, cÅ©ng ngồi má»™t mình chiếu nhất.
Tế lão cũng đủ nghi thức như tế thần, ba tuần rượu với văn tế tiên lão, văn chúc th� quan lão, có ban tư văn hà nh lễ, phư�ng bát âm tấu nhạc.
Lúc tế, quan lão ngồi trước những mâm cỗ đặt giữa chiếu, chỉ uống rượu suông không ăn, là thủ ý trang nhã, trịnh tr�ng đối với dân là ng, ngồi chứng kiến cuộc lễ diễn hà nh và chăm chú nghe văn tế, văn chúc th�. Những mâm cỗ kia sẽ được mang đến từng nhà biếu các cụ.
Cá»— yến lão thÆ°á»?ng là rất thịnh háºu cả vá»? phẩm lẫn lượng, có nÆ¡i má»—i cá»— hai bánh dà y, hai bánh chÆ°ng vá»›i những món giò, nem và nhiá»?u thứ bánh khác là m rất công phu.
Chiếu nhất, má»™t cụ ngồi thì được biếu cả má»™t cá»— gá»?i là cá»— má»™t, chiếu nhì, hai cụ ngồi là cá»— đôi thì được biếu má»—i cụ má»™t ná»a cá»—, những cá»— dÆ°á»›i là đồng hạng cứ bốn cụ má»™t cá»—.
Từ ngà n xưa, những khi có việc là ng, không h� có bóng phụ nữ nơi đình trung. Ngà y yến, sự hiện diện của các lão bà đem lại cho dân là ng một cảm giác đặc biệt vui vể đầm ấm.
Mỹ tục yến lão là do đạo hiếu mà ra, má»™t đặc tÃnh dân tá»™c, có ý nghÄ©a rất trá»?ng háºu, trẻ vui đạo trẻ, già vui tuổi già , trái ngược hẳn vá»›i cái thảm cảnh ở mấy nÆ°á»›c văn minh cÆ°á»?ng thịnh cứ đến tuổi già là bị liệt và o hạng ngÆ°á»?i vô dụng, ăn hại xã há»™i, con cháu Ãt chăm nom, ngÆ°á»?i Ä‘á»?i lạnh nhạt.
Lúc vãn niên, tóc bạc da mồi, với cuộc sống buồn tẻ nơi thôn dã năm tháng trôi, các cụ hẳn cũng cảm thấy sung sướng đã được cả là ng t� tình quý tr�ng, quý tr�ng rất mực trong cuộc rước đón những buổi yến ẩm, con cháu các cụ thì được hãnh diện là gia đình có phúc mới được tuổi th�, cho nên nhi�u nhà , dù ngèo cũng ráng may sắm cho ông bà đi dự yến.
Cụ thì mũ ni nhung đen, áo vóc đại hồng, cụ thì khăn nhiễu tam giang, giầy văn hà i, cụ thì áo đoạn huy�n quần lụa bạch, có những cụ nhà bần hà n, quanh năm quần nâu áo vải lúc nà y cũng quần chúc bâu, áo the thâm, áo láng chéo go, dép mới thay quai... Y phục tuỳ hoà n cảnh mỗi nhà , không có lệ định nà o, chỉ trừ mà u và ng của nhà vua, quan dân đ�u không được mặc
Trước ngực, dưới vòng dây thao quà ng cổ là túi gấm mà u lam, mà u huy�n đựng trầu, thuốc, cối, chà y...
Ä?ám rÆ°á»›c quan lão, y phục mà u sắc nhÆ° váºy vá»›i võng lá»?ng cá»? quạt, vừa gợi cảm. Những nhà từ mấy Ä‘á»?i không há»? có ông cha được dá»±, không khá»?i bùi ngùi tiếc thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»?i đã khuất, không khá»?i thèm muốn Æ°á»›c mong cho gia đình Ä‘á»?i nay và đá»?i sau.
Tục khao lão
Bây giá»? đến báºc ăn dÆ°ng nhỉ,
Có rượu thì ông chống gáºy ra.
(Nguyễn Khuyến)
Lên lão cÅ©ng phải khao. "Khao lão" không khó khăn nhÆ° khao vị thứ đình trung. Lo đủ lệ là được, có má»?i thì má»?i phe giáp hay thôn xóm khắc đến, vì lên lão là quyá»?n Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên không phải cáºu cạnh.
Những nhà già u có thÆ°á»?ng nhân dịp bà y tiệc mừng thá»? tế lá»…, ăn uống linh đình. Tế sống cha mẹ, có văn chúc thá»? vá»›i ban tÆ° văn hà nh lá»… trợ tế. Cha mẹ ngồi phÃa trong, con trái, gái, dâu, rể, cháu chắt, phân thứ báºc trên dÆ°á»›i đứng hai bên, nam bên trái, nữ bên phải, là m lá»… tế ba tuần rượu, có tấu nhạc trá»?ng thể , vui vẻ. Tế sống cha mẹ má»—i lần hai lạy, khác tế thần, tế tổ má»—i lần bốn lạy. Ở đất văn váºt, bà i văn tế chúc thá»? thÆ°á»?ng là cả má»™t công trình bút má»±c, có khi ngÆ°á»?i trong vùng nô nức đến xem tế và nghe Ä‘á»?c văn.
Có đám mừng th� m�i bà con h� hà ng là ng tổng, tiệc tùng hát xướng hai ba bốn ngà y.
"Phú quý sinh lễ nghĩa", có nhi�u nhà là m lễ mừng th� cha mẹ lên lão 70, 80, 90 tuổi... Không phải tục lệ bắt buộc, già u có bà y ra thết đãi m�i m�i ngư�i đến chia vui với mình, đồng th�i là m vui lòng cha mẹ, tưởng cũng là một tục hay, có thể khiến cho những kẻ nhẹ tình hiếu thảo, không lo phụng dưỡng cha mẹ cho được tuổi th� như ngư�i, phải lấy là m suy nghĩ và hổ thẹn.
Phong Tục Việt Nam - Ä?ạo Hiếu (7)
Ä?ạo hiếu là gì?
Hiếu theo quan niệm th�i xưa khác th�i nay như thế nà o?
Các bạn biết chữ Hán thấy rõ: Chữ "Hiếu" là chữ viết tắt của hai chữ "Lão" ở trên (lượt bá»›t phần dÆ°á»›i) và chữ "Tá»" ở dÆ°á»›i. "Hiếu" tức là mối quan hệ cha trên, con dÆ°á»›i; suy rá»™ng ra là đạo nghÄ©a của con cháu đối vá»›i cha mẹ, ông bà , tổ tiên.
Ä?á»?c bà i "Ä?ạo hiếu" của Nhất Thanh (Tr.331 cuốn "Ä?ất lá»? quê thói"- NXB Ä?ồng Tháp) cùng vá»›i má»™t số bà i nói vá»? lá»… Mừng lão,Yến lão, tôi rất nhất trà và không lặp lại, chỉ xin nói thêm và i lá»?i.
Ä?ạo hiếu xuyên suốt trong má»?i phong tục của nhân dân ta, không thể không nói đến chữ hiếu khi viết vá»? phong tục cổ truyá»?n của ta. Lá»… tế, lá»… tang, lá»… cÆ°á»›i, kể cả sinh đẻ, xây nhà dá»±ng cá»a, há»™i hè đình đám, việc nÆ°á»›c, việc là ng, thuần phong mỹ tục đã Ä‘Ã nh mà trong số những phong tục đã lá»—i thá»?i, ngà y nay bị xếp và o loại đồi phong bại tục, ta cÅ©ng chắt lá»?c được má»™t phần tinh hoa của đạo hiếu.
"Hiếu" là thiên kinh địa nghÄ©a, là gốc của má»?i đức tÃnh. Ca dao tục ngữ đã nói nhiá»?u, ngay trong bà i há»?c vỡ lòng, trong "Luân lý giáo khoa thÆ°" các em đã hiểu: "Công cha nhÆ° núi Thái SÆ¡n, nghÄ©a mẹ nhÆ° nÆ°á»›c trong nguồn chảy ra"... Những chân lý đó, ai không chấp nháºn, song quan niệm vá»? chữ "Hiếu" ngà y nay cÅ©ng có phần khác thá»?i xÆ°a.
Tôi không dám lên mặt dạy Ä‘á»?i, chỉ xin thuáºt lại má»™t buổi tranh luáºn trong ná»™i bá»™ gia đình tôi:
TrÆ°á»›c hết tôi há»?i: "Hiếu" là gì? Cháu nhanh nhảu trả lá»?i: "Hiếu" là hiếu vá»›i dân, Bác Hồ khuyên: "Trung vá»›i nÆ°á»›c, hiếu vá»›i dân". Ä?à i báo cÅ©ng nhắc luôn: "Hiếu vá»›i dân, tức là cán bá»™ phải chăm lo cho dân, đừng ăn hối lá»™, đừng hách dịch vá»›i dân".
- "Việc hiếu" là gì?
- "Việc hiếu" là việc... là việc... là việc cán bá»™ chăm lo cho nhân dân mà không ăn của đút, không... Ä?ến đây cháu lúng túng. Thằng con út tôi trả lá»?i thay:
- "Việc hiếu" là việc Ä‘Æ°a đám ma, vì hôm trÆ°á»›c, Ä‘Æ°a đám ma xong, ông hà ng xóm đứng lên cảm Æ¡n thân bằng cố hữu đã giúp gia đình lo xong việc hiếu... Ä?ến đây, được chú em tôi phụ hoạ thêm:
- Cháu nói có lý đấy anh ạ! "Việc hiếu" là việc đối vá»›i ngÆ°á»?i chết, cho nên ngÆ°á»?i ta thÆ°á»?ng nói "Hiếu", "Há»·", tức là chỉ việc tang, việc cÆ°á»›i. NhÆ°ng cháu ạ, việc hiếu phải ba năm chứ không phải Ä‘Æ°a ma xong là xong đâu! Ä?ến nhÆ° tiến sÄ© Lý Trần Quán, má»™t ngÆ°á»?i táºn trung táºn hiếu cuối triá»?u Lê, trÆ°á»›c khi chết còn viết đôi câu đối "Tam niên chi hiếu dÄ© hoà n. Tháºp phần chi trung vị táºn" (Chữ "Hiếu" 3 năm đã xong, chữ "Trung" mÆ°á»?i phần chÆ°a trá»?n).
- Hiếu đối với ngư�i chết, còn đối với ngư�i sống thì sao? "Sự tỠnhư sự sinh" kia mà ?
- á»’, anh muốn biết con anh có hiếu hay không, xin anh hãy ráng chá»? sau khi anh chết sẽ rõ. Ca dao có câu "Khi sống thì chẳng cho ăn. Ä?ến khi chết xuống là m văn tế ruồi". Thá»?i xÆ°a còn thế nữa là bây giá»?. NhÆ°ng anh cÅ©ng đừng lo ruồi ăn hết phần, vì thanh niên ngà y nay có biết Ä‘á»?c văn nữa đâu mà tế ruồi.
Ä?ến đây lại chuyển sang mục tranh cãi giữa tôi và chú em vá»? quan niệm chữ "Hiếu" thá»?i xÆ°a và c thá»?i nay.
- Thá»?i nay lá»›p trẻ chẳng biết "ChÃn chữ cù lao" là cái gì. Công Æ¡n mang nặng đẻ Ä‘au, nuôi con khôn lá»›n tốn bao nhiêu tâm lá»±c, đến nay chúng nó có lá»›n mà chẳng có khôn. - Tôi phà n nà n - Ä?ã thế còn há»—n láo, bÆ°á»›ng bỉnh...
- Ä?ó chẳng qua là cái món nợ đồng lần, mình nuôi con rồi nuôi cháu cÅ©ng thế. Lá»›p trẻ bây giá»? nhiá»?u ngÆ°á»?i nói ngược: "Sinh ra ta, nuôi ta lá»›n lên, đó là trách nhiệm của các ông bô bà bô". Có đứa còn trách bố mẹ: "Sao ngÆ°á»?i ta ăn sung mặc sÆ°á»›ng, được chiá»?u chuá»™ng. Bố mình thì "Khắt khe", "Ky bo" mà còn kể Æ¡n huệ!" - Chú em tôi kể thêm.
Ä?ối vá»›i những ông bố bà mẹ có những đứa con nhÆ° váºy, quả tháºt là bất hạnh, song cÅ©ng phải khẳng định số ngÆ°á»?i đó rất Ãt, vả lại khi đến tuổi trưởng thà nh, được tiếp thu sá»± giáo dục của gia đình, nhà trÆ°á»?ng, xã há»™i và qua khảo nghiệm thá»±c tế của cuá»™c Ä‘á»?i, chúng sẽ thay đổi tÃnh tình. Bố mẹ bao giá»? cÅ©ng sẵn sà ng tha thứ, nÆ°á»›c mắt chảy xuôi là lẽ thÆ°á»?ng tình.
Bà n đến câu ca dao: "Cá không ăn muối cá ươn, con cãi cha mẹ trăm đư�ng con hư", rồi "Trứng khôn hơn vịt"... được dịp, con cả tôi xen và o:
- Con xin phép cha mẹ và chú, con cãi cha mẹ không phải trăm phần trăm con hư cả. Nếu cha mẹ nghĩ sai là m sai, con can ngăn thì đó có phải là bất hiếu đâu!
Ông chú gáºt gù tán thà nh:
- Cháu nói có lý. Câu "Con cãi cha mẹ trăm phần con hÆ°" chỉ đúng khi đứa con còn thÆ¡ ấu, chứ khi đã trưởng thà nh có nhiá»?u cô cáºu còn khôn hÆ¡n cha mẹ. "Con hÆ¡n là nhà có phúc" mà ! Thá»?i đại ngà y nay, khoa há»?c kỹ thuáºt tiến vùn vụt, tÆ° duy chÃnh trị, kinh tế bây giá»? cÅ©ng đổi má»›i mà cánh già chúng ta thÆ°á»?ng hay thủ cá»±u, bảo thủ cố chấp. Âu cÅ©ng là mâu thuẫn giữa hai thế hệ...
- Theo chú, câu tục ngữ "Có con tội sống, không có con tội chết" có đúng không?
- Ä?úng thá»?i xÆ°a nhÆ°ng không đúng thá»?i nay. Thá»?i xÆ°a có câu "Bất hiếu hữu tam, vô háºu vi đại" (có 3 Ä‘iá»?u bất hiếu vá»›i cha mẹ, trong đó không có con là điá»?u nặng nhất). Cha mẹ ông bà tuy đã qua Ä‘á»?i nhÆ°ng không còn sống trong ta, nếu ta không có con thì sau khi ta chết, ta cÅ©ng là m tiêu tan nốt giòng máu của bao Ä‘á»?i tổ tiên, ông cha lÆ°u lại. NhÆ°ng còn tá»™i sống thì sao ? Có Ãt ngÆ°á»?i cho rằng nuôi con chẳng qua chỉ mang thêm tá»™i vạ. Ä?ã váºy sao nhiá»?u ngÆ°á»?i ghét con lại thÆ°Æ¡ng cháu. Có lẽ há»? nghÄ© rằng chon há»? đã không nối được nghiệp cha ông thì hy vá»?ng cháu mình sẽ nối.
Trong cuốn "Má»™t nghìn lẻ má»™t đêm" má»™t nhà thông thái đã trả lá»?i đám đông: "Ná»—i khổ nhất và dai dẳng nhất trên Ä‘á»?i là có đứa con hÆ°". NhÆ°ng còn má»™t mặt khác, mà là mặt tÃch cá»±c và phổ biến "Con khôn nở mặt mẹ cha" "Má»™t con má»™t của", có ai từ. Gặp nhau ngÆ°á»?i ta há»?i thăm nhau: "Mấy trai máy gái rồi?", chứ có há»?i: "Mấy của rồi?"đâu. Còn nhÆ° câu "Trẻ cáºy cha, già cáºy con" ngà y nay liệu còn đúng không?
Nhân nhắc đến những gÆ°Æ¡ng hiếu kÃnh thá»?i xÆ°a được nhà vua ban biển và ng nhÆ° thá»?i vua Lê Huyá»?n Tông cách đây gần ba trăm năm (1663-1671), ban biển Ä‘á»? vá»›i bốn chữ và ng "Hiếu hạnh khả phong" nhÆ° thá»?i vua Hà m Nghi cách đây hÆ¡n má»™t trăm năm (1885-1888) chú em tôi thắc mắc có tÃnh chất gợi ý: "Thá»?i nay thiếu gì gÆ°Æ¡ng hiếu kinh sao từ trung Æ°Æ¡ng đến địa phÆ°Æ¡ng chÆ°a thấy có hình thức khen thưởng biểu dÆ°Æ¡ng gì ?. Trong quyển "Nhị tháºp tứ hiếu" có Lục TÃch ngÆ°á»?i quáºn Cá»u Chân má»›i 6 tuổi đến nhà há»? Viên ăn tiệc xong dấu quả quýt mang vá»? cho mẹ Quáºn Cá»u Chân là đất Thanh Hoá ngà y nay. Lục TÃch cÅ©ng được liệt trong số "Thảo hai mÆ°Æ¡i bốn, thÆ¡m nghìn muôn thu", sao trong sá» sách ta, không thấy nói đến.
Ông chú vừa dứt lá»?i, cáºu con trai thứ của tôi xen ngay:
- Tưởng ai nổi danh, chứ nhÆ° Lục TÃch giấy quýt vá»? cho mẹ cÅ©ng Ä‘Æ°a và o sá» sách, thì ở nÆ°á»›c ta giấy má»±c đâu mà thống kê cho hết, ở má»™t vùng cÅ©ng đến hà ng ngà y hà ng váºn ngÆ°á»?i. Ngay nhÆ° cháu đây, lúc nhá»? cùng Ä‘i ăn giá»— vá»›i chú ở nhà thá»? há»?, hẳn chà còn nhá»›, lúc đó cháu má»›i bốn, năm tuổi, cháu còn nhá»› chú xé sẵn cho cháu má»™t tà i lá chuối trÆ°á»›c khi ăn cá»—, thế rồi phần giò, phần nêm, chả, xôi, hoa quả của cháu, cháu Ä‘á»?u gói cả lại mang vá»? phần mẹ, phần em, mặc dầu cháu rất thèm, cháu hÆ¡n hẳn Lục TÃch chứ chú!
Nghe con nhắc lại chuyện cÅ©, vợ tôi nhoẻn miệng cÆ°á»?i gáºt đầu tán thưởng. Tôi liếc thấy vợ tôi còn rÆ¡m rá»›m nÆ°á»›c mắt vì cảm Ä‘á»™ng.
Cáºu con thứ của tôi, bá»—ng quay lại phÃa chú, Ä‘á»™t ngá»™t há»?i:
- Vua ban bằng "Hiếu hạnh" gì gì đó có đúng đối tượng không chú? Hay lại nghe dÆ°á»›i tâu báo lên, chỉ phong cho bá»?n lắm tiá»?n, khéo nịnh, để được ăn khao cho to? Chú ạ, ngà y xÆ°a các cụ ngốc lắm, "Ä?ức Ä?ại thánh há»? Ngu vua Thuấn" thì đúng là không khôn: hiếu vá»›i cha mẹ đã Ä‘Ã nh má»™t nhẽ, chứ vá»›i mụ gì ghẻ cay nghiệt nhÆ° kiểu mẹ con Cám, gặp phải cháu thì ăn đám chứ đừng hòng "Trăm cay đắng má»™t niá»?m ngon ngá»?t". Ä?á»?i nhà ai, có ngÆ°á»?i chôn con nuôi mẹ nhÆ° Hán Quách Cá»± mà cÅ©ng được "ThÆ¡m nghìn muôn thu". Ä?áng lý ra triá»?u đình phải ngiêm trị tá»™i giết ngÆ°á»?i, hÆ¡n nữa lại là tá»™i giết hại trẻ con.
Cuối cùng chú em tôi quay sang h�i tôi:
- Theo ý anh, thế nà o là "Có hiếu", thế nà o là "Bất hiếu". Giữa hai đứa con, anh chá»?n đứa nà o, má»™t nhÆ° cháu đây: Con nhà nghèo, má»›i 4, 5 tuổi đã biết già nh phần ngon vá»? biếu mẹ, má»™t là đưa già u sang, không đúng ngà y giá»— cha cÅ©ng lấy cá»› bịa ra ngà y giá»—, cá»— bà n linh đình để khoản đãi, cầu cạnh những kẻ cao sang, lmà ra vẻ ngÆ°á»?i con chà hiếu, trong khi đó thì hắt hủi ngÆ°á»?i mẹ quê mùa, lam lÅ© nghèo hèn nhÆ° trong chuyện "Báo hiếu cha" của Nguyá»…n Công Hoan. Thế nà o, giữa "Lục TÃch nhà ta" mặc dầu có lúc còn há»—n láo bÆ°á»›ng bỉnh và nhân váºt "Chủ hãng ô tô con cá»?p" của Nguyá»…n Công Hoan, anh chá»?n đứa nà o?
Dư�ng như để tránh dung dưỡng cho những đi�u không phải, chú em tôi quay lại, nh� nhẹ bảo cháu:
- Cháu ạ, cháu có thể tranh luáºn vá»›i cha mẹ nhÆ°ng phải lá»… Ä‘á»™, từ tốn, phải biết lá»±a lá»?i, chá»?n lúc, tuyệt đối không được có thái Ä‘á»™ nóng nảy, cáu gắt, há»—n láo, nhất là khi có khách, khi ra Ä‘Æ°á»?ng, giữa công chúng, hoặc trÆ°á»›c mặt vợ con, đừng để ông bà trên bà n thá»? quở mắng bố mẹ cháu rằng không biết dạy con; đừng để vợ con cháu, em út cháu khinh nhá»?n bố mẹ cháu, tất nhiên cÅ©ng khinh nhá»?n cả cháu. Sau nà y cháu sẽ rõ: có nuôi con má»›i biết lòng cha mẹ.
Từ nãy đến gi� nhà tôi chỉ ngồi nghe, bây gi� mới lên tiếng: "Nghe cha con, chú cháu nhà ông nói thì ai cũng có lý"!
Xin mượn câu đó là m câu kết cho bà i nà y.