C - Cấu trúc vận luật của thi ca

CẤU TRÚC VẬN LUẬT CỦA THI CA

1/- TIẾT TẤU VÀ NHỊP ĐIỆU

Như chúng ta đã biết Anh ngữ là loại hình ngôn ngữ đa âm tiết. Có những từ nhiều âm tiết, hơn một âm tiết và có một âm tiết được nhấn giọng, là đươc phát âm mạnh hơn các âm tiết còn lại, là những âm tiết được phát âm nhẹ hay chỉ lướt qua. Trong thi ca chúng ta phải sắp xếp nhưng từ mà âm tiết được nhấn mạnh xuất hiện với một khoảng cách thời gian đều đặn. Ngoài ra, trong một dòng thơ, những từ mạnh mà có một âm tiết đều được nhấn giọng, và những từ theo quy luật ngữ âm như mạo từ, giới từ và liên từ ( như a, the, to …) đều không nhấn giọng. Chẳng hạn, như dòng thơ sau :

Succeeding sports the mirthful band inspired

Đọc dòng thơ này trong một phong cách tự nhiên, bạn sẽ thấy rằng bạn không thể không phát âm lớn hơn hay nhấn mạnh hơn là: -ceed, sports, murth-, band và –spired; và bạn sẽ thấy rằng chúng xuất hiện với một khoảng cách đều đặn trong dòng thơ này. Vì mỗi âm tiết thứ nhì đều được nhấn giọng:

Succéeding spórts the mírthful bánd inspired

Sự nhấn giọng rơi vào những âm tiết thứ hai tạo cho dòng thơ một nhịp điệu hay nhịp mạnh đều đặn.
Lúc này mỗi âm tiết được nhấn giọng đánh dấu một phân vận luật của dòng thơ. Mỗi phân âm mà chúng ta có thể chia ra trong một dòng được gọi là đơn vị nhịp hay những thanh điệu trở. Một “đơn vị nhịp” vận luật gồm một âm tiết nhấn kèm theo một hoặc hai (không nhiều hơn) âm tiết không nhấn giọng. Tùy theo loại nhịp thơ mà được viết trong dòng thơ đó là một một đơn vị vận luật tồn tại hai hoặc ba âm tiết, duy nhất một âm tiết được nhấn mạnh. Để đánh dấu điều này rõ ràng, chúng ta làm dấu tách những phân khúc hoặc đơn vị nhịp bằng những vạch nhịp thẳng đứng:

Succée / ding spórts / the mírth / ful bánd / inspíred

Bây giờ bạn có thể thấy rõ ràng là mỗi đơn vị nhịp gồm hai âm tiết: âm tiết thứ nhất không nhấn mạnh và âm tiết thứ hai được nhấn mạnh. Ví có mười âm tiết trong dòng thơ, và năm trong số mười âm tiết đó được nhấn mạnh. Chúng ta nói rằng được tạo thành nhịp năm hoặc năm thanh điệu trở.

Bây giờ chúng ta lấy một dòng thơ khác:

All delights of summer weather

Đọc dòng thơ này bạn sẽ thấy rằng bạn sẽ nhấn giọng những âm tiết all, -lights, sum-, weath-. Sau đó bãn để ý âm tiết thứ nhất (không phải âm tiết thứ hai) của hai âm tiết được nhấn mạnh. Lại nữa, vì có tám âm tiết trong dòng thơ này, và bốn trong số chúng được nhấn giọng, bạn sẽ kết luận rằng dòng thơ này có bốn đơn vị nhịp hoặc thanh điệu trở. Bây giờ chúng ta viết lại dòng thơ này đánh dấu những âm tiết nhấn và phân khúc hoặc đơn vị nhịp.

Áll de / líghts of / súmmer / wéather

Việc phân tích một dòng thơ thành đơn vị nhịp dựa theo những âm tiết được nhấn mạnh gọi là phân nhịp hay niêm luật. Khi bạn được yêu cầu phân tích nhịp điệu một dòng thơ, bạn đánh dấu những âm tiết nhấn và chia dòng thơ thành đơn vị nhịp hoặc thanh điệu trở theo phương thức này.

Nếu bây giờ bạn đọc lớn hai dòng thơ này, từng dòng một, bạn sẽ nghe nhịp mạnh của hai dòng, nhưng bạn cũng sẽ chú ý rằng nhịp điệu của dòng thứ hai khác với dòng thứ nhất. Dòng thứ nhất (Iambic Meter) chuyện động chậm và trang trọng, dòng thứ hai (Trochaic Meter) lướt nhẹ, nhịp nhàng. Sự khác biệt hoàn toàn này là bởi trong tiết tấu Iambic trọng âm rơi vào âm tiết thứ nhì của mỗi đơn vị nhịp. Còn trong tiết tấu Trochaic lại rơi vào âm tiết thứ nhất.

Dòng thơ dưới đây lại có nhịp điệu khác nữa:

There are mái / dens in Scót / land more lóve / ly by fár

Đọc dòng thơ này bạn sẽ thấy rằng có bốn âm tiết nhấn (mai-, Scot-, love-, và far). Vậy phải có bốn đơn vị nhịp hoặc thanh điệu trở. Và trong dòng thơ này có mười hai âm tiết, hai âm tiết trước không nhấn và âm tiết thứ ba được nhấn giọng. Đây được gọi là Anapaestic Meter, và nó cho ta ý nghĩ về tốc độ. Bởi bạn phải phát âm ba âm tiết này bằng thời gian như hai âm tiết. Nếu tiết tấu Iambic giống như đi dạo và Trochaic guống như chạy nước kiệu thì tiết tấu Anapaestic giống như phi nước đại vậy.

Sau cùng, điển hình hai dòng thơ này:
Touch her not scornfully.
Think of her mournfully.

Trọng âm rơi vào touch và scorn-; think và mourn-, nên phải có hai đơn vị nhịp trong mỗi dòng. Và vì mỗi dòng có sáu âm tiết, vậy mỗi nhịp có ba âm tiết với trọng âm ở âm tiết thứ nhất. Vậy chúng ta có thể phan nhịp như sau:

Tóuch her not scórnfully.
Thínk of her móurnfully.

Đây đươc gọi là Dactylic Meter và nhịp điệu của nó khác với những loại nhịp khác. Tiết tấu Dactylic được ví như ngựa tế (nhanh hơn nước kiệu và chậm hơn nước đại) hoặc lao về phía trước.

2/- Nhịp điệu bổng và trầm

Cách tốt nhất đề phân loại đơn vị nhịp những đơn vị nhịp khác nhau này là chia thành đơn vị nhịp thuộc nhịp điệu bổng và đơn vị nhịp thuộc nhịp điệu trầm. Khi một tiết tấu bao gồm toàn bộ đơn vị nhịp của những âm tiết không nhấn theo sau bằng một âm tiết nhấn (hoặc lên cao), thì được gọi nhịp điệu bổng. Những tiết tấu Iamb và Anapeest, vì vậy được gọi là nhịp điệu bổng. Khi một tiết tấu bao gồm những đơn vị phân nhịp mà bắt đầu với âm tiết nhấn, theo sau là những âm tiết không nhấn (hoạc hạ thấp) thì được gọi là nhịp điệu trầm. Tiết tấu Trochee và Dactyl, vì vậy, được gọi là nhịp điệu trầm. Vì là môt quy luật, những bài thơ được viết hoặc nhịp điệu bổng hoặc nhịp điệu trầm; mà không phải là cả hai. Chắc chắn một nhà thơ không pha lẫn nhịp điệu bổng và trầm trong cùng một dòng thơ. Ông ta có thể, và cũng thường thực hiện, dùng Iamb và Anapaest trong cùng một dòng thơ; và Trochee, Dactyl trong cùng một dòng thơ, để tạo sự khác biệt; nhưng ông ta sẽ không pha trộn Iamb với Trochee, hoặc Dactyl với với Anapaest.

3/- Phân nhịp

Tóm lại, khi bạn được yêu cầu nói về tiết tấu của một bài thơ cụ thể nào đó là gì, hãy lấy ra một khổ thơ và tìm những đơn vị phân nhịp của những dòng thơ của khổ này được tạo thành bằng loại nhịp điệu gì, số nhịp của những đơn vị nhịp trong các dòng, và số dòng trong khổ thơ ấy, và phát biểu những điểm này lên.

Thí dụ:

Tiết tấu nào đươc sử dụng trong đoạn thơ này?
O’er rough and smooth she strips along
And never looks behind;
And sings solitary song
That whistles in the wind.

Trả lời:

Một đoạn thơ bốn dòng, dòng thứ nhất và dòng thứ ba thuộc bốn đơn vị phân nhịp; dòng thứ và thứ tư thuộc ba đơn vị phân nhịp, đơn vị phân âm Amab (hoặc tiết tấu Amab, đoạn thơ bốn dòng, xen kẽ nhịp bốn và nhịp ba.)
Khi bạn được yêu cầu phân tích nhịp điệu một dòng thơ, hãy tìm ra, bằng cách đọc nó lên, đánh dấu những âm tiết nhấn, đoạn đếm các âm tiết trong dòng thơ ấy và phân chia số lượng âm tiết nhấn. Sau đó bạn sẽ thấy có bao nhiêu trọng âm mỗi đơn vị phân nhịp, và có thể xác đĩnh loại đơn vị phân nhịp bằng vị trí của trọng âm. Rồi bạn đánh dấu những âm tiết nhấn, và chia những đơn vị phân nhịp bằng những vạch thẳng đứng.

(The Metrical Structure of Verse)
Jos. Tú Nạc, NMS