Nhật Bản 60 năm sau Hiroshima và Nagasaki

Nhật Bản 60 năm sau Hiroshima và Nagasaki:

Thế hệ 89

TTCN - Thật tình c�?, khi tìm trên mạng v�? chủ đ�? “Bom nguyên tử ở Hiroshima và Nagasaki�?, lại rơi phải một số báo Time với chuyên đ�? “Lớp trẻ ra trư�?ng năm 1989 liệu có tháo gỡ được cho nước Nhật?�? (Can the class of ‘89 fix Japan?). Tại sao ở Nhật ngư�?i ta và báo Time lại đặt câu h�?i này? Lớp trẻ Nhật ngày nay có khác gì với các thế hệ trước?

Bài báo mở đầu bằng bối cảnh năm 1989, năm mà Nhật hoàng Hirohito qua đ�?i. Năm 1989 đó được sánh như là năm mà n�?n kinh tế Nhật bắt đầu khựng lại rồi đi đến suy thoái.

Tại sao lại là thế hệ 1989?

Hiroshima ngày nay và Hiroshima 1945 (ảnh dưới)

Biên niên từ điển QUID của Pháp cũng ghi năm này kết thúc “th�?i kỳ Showa�? (tạm dịch từ nguồn tiếng Pháp: giai đoạn hòa bình rạng rỡ) bước vào th�?i kỳ Heisei (tạm dịch: giai đoạn hoàn tất hòa bình).

V�? mặt kinh tế, cuối năm 1989 đó chỉ số Nikkei 225 của thị trư�?ng chứng khoán Tokyo lên đến tột đỉnh 38.916 điểm trước khi tuột dần xuống 25.000 điểm vào cuối năm 1991, rồi thì đến vực sâu 16.000 điểm vào cuối năm 1993.

V�? mặt chính trị, cũng năm 1989 đó chính trư�?ng Nhật “rối như canh hẹ�?. Tháng 4-1989, Thủ tướng Noboru Takeshita từ chức vì những thị phi tham nhũng. Tháng 6-1989, ông Sosuke Uno lên thay. Hai tháng sau, ông Toshiki Kaifu lên thay. Cả ba vụ thay đổi chính phủ trong năm 1989 đó đ�?u “dính�? đến vụ tham nhũng “Recruit-Cosmos�?.

Từ điển bách khoa Brainy Encyclopedia tóm tắt vụ tai tiếng này như sau:

“Recruit là tên của một công ty địa ốc và viễn thông ở Nhật. Công ty này trở nên nổi tiếng vì vụ bán cổ phiếu công ty con Cosmos cho các chính khách trước khi niêm yết tên công ty này vào danh sách các công ty tham gia thị trư�?ng chứng khoán. Tất nhiên, trong những vụ chia chác này giá bán cổ phiếu phải thấp hơn giá niêm yết. Nh�? đó, nhi�?u chính khách trúng đậm khi cổ phiếu công ty này được rao bán chính thức vào năm 1986. Mãi đến năm 1989, vụ này mới bị xì ra. Thủ tướng Takeshita Noboru và Bộ trưởng Tài chính Miyazawa Kiichi “đổ�?.

Theo QUID, vụ “bán�? cổ phiếu này xảy ra từ năm 1984, dưới trào Thủ tướng Yasushiro Nakasone. Phải chăng Thủ tướng Takeshita và Bộ trưởng Miyazawa của năm 1989 phải “đổ v�?�? cho những kẻ “ăn ốc�? trước đó năm năm?

Dò lại sẽ thấy hầu như toàn bộ lãnh đạo �?ảng LDP cầm quy�?n ở Nhật trong th�?i điểm đó đ�?u “dính�? tham nhũng. Thậm chí có một thủ tướng, ông Kakuei Tanaka, đã “dính�? vụ Hãng máy bay Lockheed “lại quả�? và đã xộ khám, phải “ói�? ra 500 triệu yen “lại quả�? của Hãng Lockheed.

Trong bối cảnh đầy ắp tham nhũng và suy thoái kinh tế Nhật đó, cái giá phải trả là �?ảng LDP đã thất bại nặng n�? trong cuộc bầu cử quốc hội ngày 18-7-1993, chấm dứt 39 năm cầm quy�?n liên tiếp tại Nhật kể từ sau chiến tranh. �?ến cuối năm 1993, trị giá bình quân cổ phiếu của 225 công ty hàng đầu của Nhật đã bị mất giá hơn phân nửa chỉ trong vòng bốn năm, và ngư�?i đầu tư cổ phiếu cũng mất vốn theo...

Lớp trẻ Nhật ra trư�?ng năm 1989 đã thừa hưởng một di sản vừa vinh quang vừa thê thảm. Vinh quang vì nước Nhật bại trận năm 1945 đã nhanh chóng ngóc đầu dậy không đầy 19 năm sau với Thế vận hội Tokyo 1964.

Có thể hiểu ngầm rằng thế vận hội lần đầu tiên được tổ chức tại một nước chính là cơ hội “đăng quang�? của nước đó như là một nước công nghiệp mới bên cạnh các nước công nghiệp cũ. Tokyo 1964, Mexico 1968, Matxcơva 1980, Seoul 1988, Bắc Kinh tới đây... Một năm trước đó, nước Nhật đã tham gia Câu lạc bộ các nước phát triển OCDE… (QUID).

Chính vì thế mà nước Nhật năm 1964 đã ch�?n một vận động viên sinh đúng vào ngày bom nguyên tử thả xuống Hiroshima (6-8-1945), tên Yoshinori Sakai, để rước đuốc thế vận hội chặng chót, như là một dấu chứng cho sự khôi phục từ đống tro tàn Hiroshima (http://www.olympic.org/uk). Nước Nhật năm 1964 đã bắt đầu nổi tiếng với những xe hai bánh, động cơ bốn thì mà hộp số lại là tự động, với các xe hơi, máy thu hình xuất khẩu tràn ngập và với tuyến xe lửa cao tốc Tokyo - Osaka phục vụ Thế vận hội Tokyo chạy với tốc độ 210km/gi�? (http://fr.wikipedia.org/wiki/Shinkansen).

Thế hệ 1989 ấy đã như thế nào?

Báo Time mô tả v�? một số nhân vật thuộc thế hệ 1989 đó như sau:

“Nếu bạn là Manabu Sakai và ra trư�?ng vào tháng 3-1989, thì lúc đó bạn hẳn nghĩ rằng bạn là một ngư�?i may mắn. Vì bạn mới chỉ 23 tuổi thôi và (tr�?i đất cũng như cuộc đ�?i bạn) lúc đó mới vào xuân. Bạn vừa tốt nghiệp trư�?ng luật, Viện đại h�?c Tokyo, còn được biết đến dưới cái tên �?ại h�?c Todai, đang nắm trong tay tấm bằng đại h�?c sáng giá nhất của trư�?ng đại h�?c danh giá nhất của quốc gia giàu có đứng thứ nhì thế giới.

�?ối với bạn, thất nghiệp không h�? là một khả năng có thể xảy ra, thậm chí không h�? hiện hữu như là một khái niệm. Bằng vào việc tốt nghiệp, khóa các bạn cầm chắc sẽ lãnh đạo nước Nhật bước vào một kỷ nguyên thịnh vượng mới, chỉ bị phai màu từ sau khi Nhật hoàng Hirohito - biểu tượng cuối cùng của nước Nhật “cũ�? (tức Nhật hoàng của Thế chiến thứ nhì) - băng hà…

Nhi�?u ngư�?i trẻ thế hệ ra trư�?ng năm 1989 đó cùng chia sẻ một thái độ thận tr�?ng đối với ti�?n bạc. H�? hiểu rằng có lẽ còn tốt hơn là thế hệ cha mẹ h�?, ti�?n bạc cùng sự mãn nguyện không nhất thiết phải đồng nghĩa. Chính ý nghĩ này đã giúp sinh viên tốt nghiệp khóa 1989 đó, tên Kikuo Sakaguchi, từ b�? sự nghiệp giàu có trong các công ty luật hàng đầu, để lao vào giúp đỡ các công ty nh�? và các cá nhân lâm vào trư�?ng hợp khánh tận trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế sau đó của nước Nhật. Sakaguchi sau đó đã đi qua hơn 50 quốc gia, gần đây nhất là Bangladesh. Anh nói: “Thu nhập của ngư�?i Bangladesh chỉ bằng một góc của ngư�?i Nhật, song có chắc rằng h�? chỉ hạnh phúc bằng một phần ngư�?i Nhật không hay là h�? hạnh phúc hơn?�?.

Trong khi vất b�? n�?n đạo đức “làm việc - tiêu dùng�? của thế hệ cha mẹ của h�?, thế hệ 1989 đó không n�? hà gì đảm đương việc công hay làm lụng cực khổ. H�? chia sẻ một ước muốn tha thiết cải thiện đất nước của h�?, xuất phát từ một ni�?m tin đã bị suy giảm nơi chính phủ của h�? trong việc giải quyết rốt ráo các vấn đ�? của xã hội. Dân chúng “ói mửa�? trước những nhà lãnh đạo tham nhũng và bất tài.

�?ối với nhi�?u ngư�?i Nhật, h�? không chỉ chán ngán mà còn ác cảm. Reiko Ikeda, 37 tuổi, một nhà quản lý hãng sản xuất xe hơi hiệu Subaru và cũng là một sinh viên ra trư�?ng năm 1989, phát biểu: “Nước Nhật không có lãnh đạo gi�?i�?. �?ối với thế hệ 1989 đó, chính ý nghĩ này dư�?ng như càng khuấy lên tư tưởng tự lực của h�? hơn.

Nhà thiên văn h�?c Yui nhớ lại năm 1993, năm mà �?ảng LDP mất quy�?n hành từ 38 năm qua, và một chính phủ �?ảng Xã hội lên cầm quy�?n. �?ối với nhi�?u ngư�?i Nhật, vốn dĩ đã quen với vai trò độc diễn của �?ảng LDP, sự thay đổi này làm h�? mất phương hướng. Song Yui thì hoan hỉ: “Tôi không ưa �?ảng LDP nên tôi mong đợi �?ảng Xã hội sẽ có thể biến đổi nước Nhật, song h�? đã thất bại. Tôi lần hồi bắt đầu nhận ra rằng chính dân chúng mới có thể làm thay đổi nước Nhật, bắt đầu từ chính những cộng đồng của h�?�?.

Thế là Yui cùng các hàng xóm của mình yêu cầu chính quy�?n địa phương, TP Kawasaki, chi tiêu đồng ti�?n thuế thu được của h�? vào những mục tiêu sao cho cuộc sống của ngư�?i dân dễ chịu hơn, tỉ như nhà trẻ, nhà cho ngư�?i cao tuổi, hồ bơi. “Có khi chúng tôi thành công, có khi thất bại, song ít nhất là mỗi ngư�?i trong thành phố đ�?u hiểu ra rằng h�? có thể thực hiện được những đi�?u tốt lành như đã thấy. Và đi�?u này đã diễn ra trên toàn nước Nhật�?.

Nếu thế hệ 1989 ít ích kỷ hơn và có tính công dân hơn, phần nào là do h�? buộc phải như thế. Sang đến đầu những năm 1990, h�? thấy rõ rằng lãnh đạo đất nước của h�? đã không làm gì được để chặn đứng cuộc khủng hoảng kinh tế, vai trò “thượng đế quan phòng lo liệu tất cả�? của nhà nước cũng chấm dứt theo. Lại thêm các thảm h�?a động đất ở Kobe năm 1995 và vụ khủng bố hơi độc sarin trong xe điện ngầm ở Tokyo năm đó.

�?ối với thế hệ 1989, các sự cố đó không khác gì sự kiện 11-9 của dân Mỹ. Ở Kobe, trong khi chính phủ không chuẩn bị, cứ như gà mắc tóc, thì hàng ngàn dân chúng chết dưới những ngôi nhà đổ nát của mình. Hai tháng sau, chính quy�?n Tokyo bó tay không chặn đứng được âm mưu khủng bố của giáo phái Aum, cho dù đã có những cảnh báo trước đó.

�?ối với thế hệ 1989, từ sự mất ni�?m tin nơi chính phủ sẵn có, nay h�? tự tìm lại bản thân. Kỹ sư xây dựng Yamazaki còn nhớ anh ta đã giật mình thức giấc giữa tiếng kêu khóc bị kẹt trong nhà cửa của h�?, có đến cả trăm ngư�?i chết trong khu anh ở. “Dân chúng giúp đỡ lẫn nhau, ngư�?i này vỗ v�? an ủi ngư�?i n�?. Làm tôi nhớ lại hình ảnh nước Nhật thuở xưa�?.

Không chỉ những ngư�?i sống sót từ động đất như Yamazaki mới hun đúc tinh thần tự lực này. Giám đốc Ngân hàng Kasahara, cũng thuốc thế hệ 1989, nhận xét: "Vụ động đất đó chính là th�?i điểm của sự đổi thay. Dân chúng trở nên tự nguyện hơn, hầu như cả nước cùng nhau tình nguyện tham gia cứu trợ. �?ây là lần đầu tiên mà ngư�?i Nhật ch�?n việc phục vụ tha nhân thay vì chỉ chăm chăm phục vụ công ty của h�?".

Atsushi Kanamaru, cũng tốt nghiệp năm 1989 �?ại h�?c Waseda, không chỉ mất ni�?m tin nơi Chính phủ Nhật mà còn nơi công ty của anh. Năm 1995, hãng vận tải hàng không anh làm việc giảm doanh số đến phân nửa, bản thân anh và đồng nghiệp mất việc chỉ vì... đồng yen mạnh, quá mạnh so với đồng USD. Kanamaru nhớ lại: “�?ộng đất, hơi độc sarin, đồng yen mạnh, chẳng ai có thể làm gì được. Từ đó tôi thay đổi suy nghĩ: phải bớt lệ thuộc vào các công ty đi thôi�?. Sau đó anh h�?c tiếng Anh rồi mở một nhà xuất bản tiếng Anh, không còn làm thuê cho một guồng máy nào nữa.

Còn một khác biệt nữa với thế hệ cha anh của h�?: “Cha mẹ chúng tôi làm lụng cật lực và hưởng thụ của cải làm ra, để rồi sau đó lãnh đủ những hậu quả của cuộc khủng hoảng: h�? đánh mất ni�?m hi v�?ng. Còn chúng tôi, chúng tôi tự nhủ: ngay cả trong khi các công ty lớn nhất khánh tận cũng không được phép bi quan. Tăng trưởng kinh tế chẳng phải là tất cả. Rồi thì m�?i việc cũng qua thôi�?.

Nhà thiên văn Yui phát biểu: “Chúng tôi nay cũng đã đủ tuổi tác (xấp xỉ 40) để giữ một số tr�?ng trách và gây ảnh hưởng trong lĩnh vực chúng tôi làm việc�?.

Rõ ràng là nước Nhật nay thay đổi như thế nào là tùy h�?�?.

oOo

Nước Nhật nay như thế nào? �?ã ra kh�?i cuộc khủng hoảng chưa? Tăng trưởng GDP của Nhật năm 2004 là 2,9%, năm 2003 là 2,7%, so với các nước công nghiệp như thế đã là khá, so với chính nước Nhật những năm 1990 càng khá hơn (bình quân >1%). Trong sự hồi phục đó có vai trò của giới trẻ Nhật, thế hệ 1989, nay đang là then chốt trong xã hội.

Từ câu chuyện v�? thế hệ 1989 đó ở Nhật có thể thấy không ít kinh nghiệm. Phải chăng h�? đã không chịu than vãn cái di sản phải thừa hưởng? H�? đã ra kh�?i “lối mòn�? tận tụy phục vụ công ty, sáng vác ô đi tối vác ô v�?, và trông ch�? chính sách vĩ mô của chính phủ? �?ộc lập suy nghĩ, hành động vì bản thân mình và cộng đồng, không còn chú tr�?ng lắm đến thụ hưởng?

HỮU NGHỊ