Từ Việt Kiều đến Hoa Kiều

Nguyễn Giang
Trưởng Ban Việt Ngữ BBC

Nhân diễn đàn BBC đang co�? đề tài 'Việt Kiều và người trong nươ�?c co�? gì kha�?c' bài viê�?t này xin đo�?ng go�?p một sô�? điều tìm hiểu được về chuyện kiều dân ở một sô�? nươ�?c kha�?c.
Trong khă�?p vùng �?ông Nam A�?, lịch sử, chi�?nh trị, tôn gia�?o và phân bô�? să�?c tộc là những nguyên nhân tạo ra ca�?c tên gọi phân biệt người trong nươ�?c và người ở nươ�?c ngoài.

Kafir và Khon Thai Tang Dan

Người Indonesia không co�? từ riêng chỉ kiều dân của họ sô�?ng ở nươ�?c ngoài. Co�? hai ly�? do cho việc này. Một là không co�? bao nhiêu dân gô�?c Indonesia sô�?ng ngoài vùng �?ông Nam A�?, trừ một nho�?m nhỏ ở Hà Lan, nươ�?c trươ�?c chiê�?m Indonesia làm thuộc địa.

Hai là người Indonesia, vì là một tập hợp của nhiều să�?c dân, nên chu�? trọng đê�?n ti�?nh să�?c tộc và phân biệt giữa ca�?c dân tộc như Java, Aceh, Patak v.v. hơn là giữa người Indonesia sô�?ng trong và ngoài nươ�?c. Bản să�?c Indonesia cũng mơ�?i hình thành từ thời kỳ cộng hòa sau Thê�? Chiê�?n Hai vơ�?i ngôn ngữ Bahasa Indonesia đo�?ng vai trò liên kê�?t ca�?c nho�?m dân kha�?c nhau.

Nhưng vơ�?i dân Java theo đạo Hồi thì sự phân biệt 'trong-ngoài' lại mạnh hơn cả theo lằn ranh tôn gia�?o. Giô�?ng như người Ả Rập theo Hồi Gia�?o, họ dùng từ 'kafir' để gọi tâ�?t cả những người không theo Hồi Gia�?o, tựa như người Do Tha�?i dùng từ 'gentil' hay 'goyim' để gọi người không theo Do Tha�?i Gia�?o.

Người Tha�?i co�? ca�?ch gọi đơn giản để chỉ về người Tha�?i sô�?ng ở nươ�?c ngoài. Co�? thể vì lịch sử của họ không bị chi�?nh trị làm cho phư�?c tạp.

Theo một đồng nghiệp ở BBC Thai Service, thì họ co�? từ Khon Thai Tang Dan để chỉ mọi người Tha�?i sô�?ng ở nươ�?c ngoài, bâ�?t kể mang quô�?c tịch gì.

Sợi dây liên kê�?t quy nhâ�?t là gô�?c Tha�?i theo dòng cha mẹ người Tha�?i. Một người chỉ co�? 50 phần trăm dòng ma�?u Tha�?i và không no�?i tiê�?ng Tha�?i cũng co�? thể được coi là thuộc nho�?m Khon Thai Tang Dan. Họ cũng co�? quyền đê�?n lãnh sự Tha�?i Lan ở nươ�?c ngoài để xin nhập tịch.

Kha�?c vơ�?i người Indonesia, tôn gia�?o không đo�?ng vai trò quan trọng trong việc nhận diện người Tha�?i ở nươ�?c ngoài. Khon Thai Tang Dan co�? thể theo đạo Phật, đạo Thiên Chu�?a hay đạo Hồi. Nguồn gô�?c să�?c tộc của họ cũng không quan trọng bởi mọi người Tha�?i, trên nguyên tă�?c đều là thần dân của nhà vua Vương quô�?c Tha�?i Lan.

Nhiều người Tha�?i ở Luân �?ôn dù co�? gô�?c Hoa nhưng vì no�?i tiê�?ng Tha�?i và lơ�?n lên ở Tha�?i Lan nên khi ra nươ�?c ngoài họ không co�? quan hệ gì vơ�?i ca�?c cộng đồng Hoa mà chỉ giao lưu vơ�?i người Tha�?i.

Một sô�? người Tha�?i còn gọi nho�?m dân tộc Tha�?i ở �?ông Bă�?c Việt Nam bằng từ Khon Thai Tang Dan, gợi nhơ�? đê�?n nguồn gô�?c dân tộc Tha�?i theo truyền thuyê�?t Sip Song Pan Na (Mười hai ruộng nươ�?c) từ thời ca�?c bộ lạc Tha�?i chưa chia thành người Tha�?i Lan, Lào và Tha�?i Việt Nam.

Hoa Kiều cũng co�? nhiều loại

Những thanh niên Trung Quô�?c ra nươ�?c ngoài du học vào lu�?c này không tự coi mình là Hoa Kiều

Như ca�?c y�? kiê�?n gửi về diễn đàn, hai chữ 'Việt Kiều' cũng là chuyện còn gây tranh cãi vì mang nhiều dâ�?u â�?n lịch sử. �?iều này cho thâ�?y ca�?ch gọi người Việt ở nươ�?c ngoài co�? nhiều điểm giô�?ng nhau ở Trung Quô�?c và Việt Nam.

Theo anh Mã �?ại Vệ, một biên tập viên của ban Trung Quô�?c BBC, thì 'Hoa Kiều' là từ chung nhâ�?t chỉ người Trung Quô�?c sô�?ng ở nươ�?c ngoài, nhâ�?t là ở vùng �?ông Nam A�?.

Chi�?nh phủ Trung Quô�?c cũng co�? ca�?ch gọi 'a�?i quô�?c Hoa Kiều' (aiquo huaqiao) và 'hải ngoại Hoa Kiều' (haiwai huaqiao) để chia họ theo hai loại. Loại 'a�?i quô�?c' là nho�?m ủng hộ chi�?nh phủ Bă�?c Kinh, thường tổ chư�?c ca�?c lễ lạt cùng sư�? qua�?n Trung Quô�?c ở nơi họ sô�?ng. Nho�?m 'hải ngoại' thì thường là không theo Bă�?c Kinh mà co�? thể theo �?ài Bă�?c hay không co�? tha�?i độ chi�?nh trị rõ rệt.

Anh Mã �?ại Vệ, bản thân là người gô�?c Hong Kong, còn cho biê�?t chi�?nh phủ Trung Quô�?c không coi người Hong Kong và Macao là Hoa Kiều, vì trên nguyên tă�?c, họ là công dân của CHND Trung Hoa nhưng 'tạm thời' sô�?ng dươ�?i chê�? độ chi�?nh trị xã hội kha�?c biệt.

Tuy vậy, về mặt giâ�?y tờ thì họ co�? thể về Trung Hoa lục địa bằng hộ chiê�?u Hong Kong, Macao hoặc một loại thông hành gọi theo tiê�?ng Anh là 'home revisit permit'. Vơ�?i giâ�?y này, họ không mâ�?t tiền visa.

Hoa Kiều còn co�? nghĩa lịch sử để chỉ những nho�?m người Hoa ở �?ông Nam A�? không được nươ�?c sở tại cho vào quô�?c tịch, kể từ thời thuộc địa sang một sô�? chê�? độ sau thuộc địa. Họ được hưởng quy chê�? riêng như thời Pha�?p ở �?ông Dương, thời Suharto ở Indonesia...

Cũng vì thê�?, theo anh Mã �?ại Vệ, những người Trung Quô�?c ra sô�?ng ở nươ�?c ngoài sau này thường không gọi mình là Hoa Kiều, mà dùng từ Hoa Nhân-người Hoa-co�? nghĩa chung hơn để chỉ bản thân, bâ�?t kể mang hộ chiê�?u gì. Nhưng khi trở về Trung Quô�?c, người trong nươ�?c vẫn gọi họ là Hoa Kiều.

Hoa Kiều, co�? lẽ giô�?ng như Việt Kiều, được dân trong nươ�?c coi là co�? vị tri�? 'sang hơn' và theo anh Mã �?ại Vệ, người Trung Hoa lục địa khi gặp gỡ thi�?ch khoe là mình co�? bạn bè 'Hoa Kiều'.

Nhưng trươ�?c đây, hai chữ Hoa Kiều cũng kèm theo sự nghi kỵ từ phi�?a công an và chi�?nh quyền. Thậm chi�? co�? thời ai từ nươ�?c ngoài về Trung Quô�?c cũng bị ghi làm 'gia�?n điệp cho đê�? quô�?c', trừ những người chi�?nh thư�?c là 'a�?i quô�?c Hoa Kiều'. Nho�?m này co�? ca�?c tổ chư�?c do chi�?nh quyền lập ra để chăm lo cho họ.

Người Hoa từ Singapore và �?ài Loan ngày càng nhâ�?n mạnh bản să�?c của họ. Nhiều người trẻ khi về Trung Quô�?c không muô�?n nhận mình là 'Hoa Kiều', 'Hoa Nhân' mà là người �?ài Kiều hay Singapore.

Còn những người thuộc thê�? hệ hai ở ca�?c nươ�?c Âu Mỹ lại co�? từ để gọi bản thân như ABC (American born Chinese) hoặc BBC (British born Chinese). Họ cũng ưa dùng tiê�?ng Anh khi về thăm Trung Quô�?c vì nhiều khi không thạo tiê�?ng Hoa hoặc sinh ra trong gia đình cha mẹ no�?i tiê�?ng Hoa thiểu sô�? (Triều, Quảng, Hẹ), kha�?c vơ�?i tiê�?ng Bă�?c Kinh nên dễ gặp kho�? khăn trong giao tiê�?p ở Trung Quô�?c.

To�?m lại, chuyện tranh luận Việt Kiều và Hoa Kiều hiện đang mang ti�?nh thời sự nhưng cùng vơ�?i thời gian, mư�?c độ giao lưu trong ngoài tăng lên và sự gần lại về mư�?c sô�?ng cùng nhận thư�?c chi�?nh trị, co�? thể những từ ngữ này sẽ thay đổi và mang nghĩa kha�?c.

Mong thi�?nh giả bô�?n phương của BBC đo�?ng go�?p y�? kiê�?n về bài này và cho biê�?t tại nơi bạn sô�?ng người dân sở tại co�? từ nào gọi người gô�?c nươ�?c họ sang sô�?ng ở ca�?c nươ�?c kha�?c hay không và nê�?u co�? thì từ đo�? co�? chư�?a đựng y�? nghĩa gì không?