HÀ NỘI - PH�?

HÀ NỘI - PH�? (trích)
Phan Vũ
Gửi những ngư�?i Hà Nội đi xa ...

Chương một

1.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em mùi hoàng lan
Còn em hoa sữa .
Tiếng giày g�?i đư�?ng khuya
Thang gác c�?t kẹt th�?i gian
Thân gỗ ...
Ta còn em màu xanh thật đêm
Ngôi sao lẻ
Xào xạc chùm cây gió
Chiếc lá lạc vào căn xép nh�?
Lá thư quên địa chỉ.
Quay v�? ...

2.
Ta còn em một gốc cây
Một cột đèn
Ai đó ch�? ai ?
Tóc cắt ngang
Xõa xõa b�? vai ...
Ta còn em ngã ba nào ?
Chiếc khăn quàng tím đ�?,
Khuôn mặt chưa quen
Bỗng xôn xao nỗi khổ!
Góc phố ấy mở đầu
Trang tình sử! ...

3.
Ta còn em con đư�?ng vắng
Rì rào cơn lốc nh�?
Gót chân ai qua mùa lá đổ ?
Nhà th�? Cửa Bắc,
Chi�?u tan lễ,
Chuông nguyện còn mãi ngân nga ...

Chương hai

6.
Ta còn em khúc tự tình ca
�?ôi chim khuyên g�?i nhau
Trong bụi c�?
�?ôi guốc b�? quên bên ghế đá,
Tiếng ve ra rả mùa hè ...
Còn em đư�?ng cũ Cổ Ngư
La đà,
Cành phượng vĩ.
Hoàng hôn xa đến tự bao gi�?,
Nắng chi�?u phai trên sóng Tây Hồ.
Những bước chân tìm nhau
Rất vội,
Tiếng thì thầm sớm hôm buổi tối,
Cuộc tình h�?
Bỗng chốc
Nghiêm trang ...

Chương ba

9.
Ta còn em đư�?ng lượn mái cong
Ngôi chùa cũ,
Tháng năm buồn lệch xô ngói âm dương
Ai đó ngồi bên gốc đại,
Chợt quên ai kia
�?ứng đợi bên đư�?ng.
Chương bốn

10.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em đám mây in bóng rồng bay
Cổng đ�?n Quan Thánh
C�? đuôi nheo ngũ sắc
Còn em dãy bia đá
Nhân hình hội tụ
Rêu phong gìn giữ nét tài hoa ...
***

Ta còn em tiếng trống tan trư�?ng
�?o thanh thiên điệp màu liễu rủ.
�?ôi guốc cao mài mòn đại lộ,
Một ngả nào lưu dấu gót tài hoa .
Còn em mãi mãi dáng kiêu sa
Lặng lẽ theo em v�? phố ...

11.
Ta còn em những ánh sao sa,
Tia hồi quang
Chớp chớp trên đư�?ng
Toa xe điện cuối ngày,
�?o bành tô cũ nát ...
Lanh canh! Lanh canh!
Tiếng hàng ngày hay hồi âm
Thuở chi�?ng khua ? ...

Ta còn em ng�?n đèn khuya
Vùng sáng nh�?
Bà quán mải mê câu chuyện
Nàng Ki�?u
Rượu làng Vân lung linh men ng�?t
Mắt cô nàng lúng liếng, đong đưa
Những chàng trai say suốt mùa ...

Chương năm

13.
Ta còn em cánh cửa sắt
Lâu ngày không mở.
Nhà ai ?
Qua đó.
Bâng khuâng nhớ tuổi h�?c trò
Còn em giàn thiên lý chết khô,
C�? m�?c hoang trong vư�?n nắng,
Còn em tiếng ghi-ta
Bập bùng
Tự sự
Châm lửa điếu thuốc cuối cùng
Xập xòa
Kỷ niệm.
�?êm Kinh Kỳ thuở ấy,
Xanh lơ ...

17.
Ta còn em chiếc lá bàng đầu tiên
Nhuộm đ�?
Cô gái gặp nắng hanh.
Chợt hồng đôi má
Cơn mưa nào đi nhanh qua phố
Một chút xanh hơn
Tr�?i Hà nội hôm qua ...
Ta còn em cô hàng hoa
Gánh mùa thu
Qua cổng chợ
Những chùm hoa tím
Ngát
Mùa thu ...

Chương sáu

18.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em một màu xanh th�?i gian
Chợt nhòe,
Chợt hiện
Chợt lung linh ng�?n nến,
Chợt mong manh
Một dáng
Một hình

20.
Ta còn em một phút mê cuồng
Ngư�?i nghệ sĩ lang thang hè phố
Bơ vơ
Không nhớ nổi con đư�?ng.
Ngay trước cổng nhà mẹ cha
Còn em một bóng chi�?u sa
Những câu thơ, những bức tranh
�?�?i đ�?i
Lỡ dở ...
Chương bảy

21.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em những gi�?t sương
Nhòa nhòa bóng điện
Mặt nước Hồ Gươm
Một đêm trở lạnh.
Cánh nhạn chao nghiêng
Chi�?u cuối,
Giã từ...

23.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em cánh tay trần
Mở cửa
Mùa Xuân trong khung:
Giò phong lan
�?iệp vàng rực rỡ
Từng cây khô óng ả sợi tơ hồng
�?ư�?ng phố dài
Chi chít chồi sinh
Màu ước v�?ng in hình
Xanh nõn lá ...
Ta còn em,
Hà Nội - phố, em ơi!
Ta còn em,
Em ơi! Hà Nội, phố ...

Tháng Chạp, 1972
PHAN VŨ

--------------------------------------------------------------------------------

�?ôi l�?i v�? bài thơ "Hà Nội - phố"

1.
Bài thơ của Phan Vũ viết vào tháng Chạp năm 1972, khi cuộc chiến tranh Mỹ-Việt đang trong giai đoạn cuối, khi sự khốc liệt và chịu đựng trên khắp xứ sở như đã đến mức tột cùng. Hủy diệt có thể dẫn đến sớm kết thúc cuộc chiến. Bài h�?c v�? hai thành phố Nhật bản vẫn còn. Có lẽ trong quyết định rải thảm Hà Nội bằng pháo đài bay B52 có mối liên hệ nàỵ
Hà Nội - thành phố nh�?, nghèo, lặng lẽ, ít màu sắc rực rỡ. Cái sắc màu chính khi đó là màu xanh xám. Màu xanh của rêu tư�?ng, màu xanh của áo phòng không.

Viết gửi những ngư�?i đi xa khi thành phố quê hương đang bị tàn phá khốc liệt, bài thơ của Phan Vũ không có tiếng bom rơi, không có nhà đổ, không có ngư�?i chết. Chỉ có l�?i bình thản của những ngày bình an. Giữa sự sống và cái chết, bình thản là một ch�?n lựa.

2.
Tuy phân ra nhi�?u chương, nhưng bài thơ như không có sự khác biệt giữa các chương. Tất cả là cảm xúc của tác giả v�? phố và ngư�?i Hà Nội. Ba chữ "Ta còn em" được lặp nhi�?u lần, mở đầu cho nhi�?u khổ thơ. �?ại từ "em" phải chăng có thể hiểu là phố Hà Nội, là ngư�?i con gái nào đó ẩn hiện suốt bài thơ ? Tác giả, ngư�?i ở lại trong thành phố bom rơi, như đã hóa thân. Ta còn em ... vì không muốn mất và không mất.

Bài thơ nhi�?u hình ảnh, từng chữ, từng câu được chắt l�?c kỹ lưỡng. Nhưng có lẽ đi�?u làm bài thơ thật hay là những câu chữ chắt l�?c rất đẹp ấy được viết thật giản dị. Giản dị như nói, như những l�?i ngư�?i thân nhắn gửi. Và vì thế mà gửi gắm được tới ngư�?i đ�?c, tới ngư�?i đi xa.

3.
Thơ có nhạc và nhạc có thơ. Hay vì bản nhạc đã thấm vào lòng mà đ�?c bài thơ luôn thấy ngân nga tiếng hát. Hay vì bài thơ ng�?t ngào mà khi đ�?c lòng thư�?ng cất tiếng hát theo.

4.
"Hà Nội - phố" có nhi�?u câu chữ, nhi�?u hình ảnh "đắt", gợi cảm xúc, gợi nhớ v�? những gì thật riêng của thành phố, những gì thật riêng của mỗi ngư�?i. �?ó là những l�?i tần ngần v�? "ngôi sao lẻ", "chiếc lá lạc", "mối tình h�?", "giàn thiên lý chết khô", "gi�?t sương nhòa nhòa bóng điện", tóc "xõa xõa b�? vai"...

Một chút nao nao, một chút bâng khuâng, một chút lung linh.

V�? những căn nhà cũ của ba mươi sáu phố phư�?ng. Ở Hà Nội, chỉ những nhà đã xây cất từ th�?i Pháp mới có thang gác bằng gỗ, cũ lắm rồi

Thang gác c�?t kẹt th�?i gian
Thân gỗ ...
V�? Hồ Tây mênh mông mà đứng đâu cũng thấy chi�?u tan trên mặt nước
Nắng chi�?u phai trên sóng Tây Hồ.
Những bước chân tìm nhau
Rất vội
V�? những mái chùa xưa xiêu xiêu cùng năm tháng
Tháng năm buồn lệch xô ngói âm dương
Ai đó ngồi bên gốc đại
V�? tiếng chuông chi�?u nhà th�? quen thuộc
Chi�?u tan lễ,
Chuông nguyện còn mãi ngân nga ...
V�? một cuộc sống còn nhi�?u vất vả, một thuở xa xưa đã hào hoa
Toa xe điện cuối ngày,
�?o bành tô cũ nát
Lanh canh! lanh canh!
V�? say đắm quên cả đất tr�?i
Ngư�?i nghệ sĩ lang thang hè phố
Bơ vơ
Không nhớ nổi con đư�?ng.
Ngay trước cổng nhà mẹ cha
Và khắc khoải của sự sáng tạo vốn không có bến b�?
Những câu thơ, những bức tranh
�?�?i đ�?i
Lỡ dở ...

5.
Bài thơ thấp thoáng nét kiêu sa của ngư�?i con gái
Rì rào cơn lốc nh�?
Gót chân ai qua mùa lá đổ ?
để rồi m�?i gã trai Hà Nội si tình
Lặng lẽ theo em v�? phố ...
Nhưng nhi�?u hơn vẫn là những con ngư�?i của cuộc sống hàng ngày bình dị, là "bà quán" "mê câu chuyện nàng Ki�?u", là "cô nàng" mắt "lúng liếng, đong đưa", là "những chàng trai say suốt mùa" ...

6.
"Hà Nội - phố" có nhi�?u câu thơ lạ và đẹp. Lạ nhưng không cố tình làm lạ, và vì thế mà đẹp hơn.

Khuôn mặt chưa quen
Bỗng xôn xao nỗi khổ!
Ngư�?i ta thư�?ng chỉ nói "xôn xao nỗi nhớ". Nhưng nhớ đã thành khổ là nhớ lắm. Thấy khổ vì ngư�?i lạ thì chắc đã thầm mong nhi�?u. Khổ nhưng mong nên mới xôn xao.
Ta còn em tiếng trống tan trư�?ng
�?o thanh thiên điệp màu liễu rủ.
�?ôi guốc cao mài mòn đại lộ
Guốc gỗ mài mòn được đại lộ bao gi�?? Thuở ấy con gái Hà Nội hay đi guốc. �?ôi guốc được tác giả hai lần nói đến trong bài thơ
�?ôi guốc b�? quên bên ghế đá
B�? quên guốc bên ghế đá thì phải say sưa lắm, cũng say như "áo qua cầu gió bay".
Ta còn em cô hàng hoa
Gánh mùa thu
Qua cổng chợ
Hà Nội có nhi�?u làng trồng hoa, Nhật Tân, Nghi Tàm, Quảng Bá, Ng�?c Hà ... những làng quanh Hồ Tâỵ �?àn bà, con gái nhà trồng hoa cũng thư�?ng là ngư�?i gánh hoa vào phố bán. Gánh hàng hoa Hà Nội đã đi vào văn h�?c mấy chục năm trước. Gánh gồng là việc nặng, nào có thơ gì. Nhưng "gánh mùa thu" vào phố thì thật là đẹp, thật trân tr�?ng và biết ơn.
Thơ ca hay nói đến Hà Nội với hoa lan, hoa sữa. Cây bàng lại thư�?ng đem cho tôi thật nhi�?u nỗi nhớ v�? tuổi thơ ở Hà Nội. Lũ trẻ con chúng tôi thư�?ng đi ch�?c hay ném những quả bàng chín vàng ăn ng�?t lừ. Rồi hột bàng phơi khô đập lấy nhân ăn béo ngậỵ Cây lá xứ mình xanh quanh năm, ít cây như cây bàng lá chuyển màu từ xanh sang đ�?, rồi rụng rồi chỉ còn những cành trơ trụi khẳng khiu run run trong gió bấc (mà tác giả bài hát "Hà Nội - phố" đã g�?i là "cây bàng mồ côi mùa �?ông")

Ta còn em chiếc lá bàng đầu tiên
Nhuộm đ�?
�?ấy là khi mùa �?ông đến. Rồi mùa �?ông đi qua mùa Xuân tới, khi tr�?i Hà Nội hơi mưa phùn, hơi se se lạnh, cây cối trổ lộc, sẽ thật ấm lòng nhìn thấy cành cành xanh nõn lá non
Chi chít chồi sinh
Màu ước v�?ng in hình
Và mùa Xuân bỗng xôn xao khi qua đư�?ng chợt thoáng thấy tay trần con gái trong cửa sổ
Ta còn em cánh tay trần
Mở cửa
Mùa Xuân trong khung

7.
"Từ thuở mang gươm đi dựng nước
Ngàn năm thương nhớ đất Thăng Long"
...
Tháng chạp năm 1972, tôi h�?c hết hai năm đầu đại h�?c và xa Hà Nội. �?êm đêm chúng tôi quây quanh chiếc đài bán dẫn nh�? ngóng ch�? "đây là tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa". Biết Hà Nội bị B52 đe d�?a. Rồi những ngày bỗng không bắt được tín hiệu gì, mở máy chỉ thấy u u. Nhìn v�? tr�?i đêm phương Bắc xa xăm mà lòng thắt lại ...

Hà Nội bé nh�? đã qua gần một thế kỷ của những xung đột và chinh chiến, của những tàn phá và xây dựng, của những đi�?u làm "Hà Nội đẹp và chưa đẹp". Trong những ngày khốc liệt ấy, cái "ta còn" trong bài thơ của Phan Vũ chính là tình yêu bình dị của cuộc sống Hà Nội. Mãi mãi vẫn còn.

Hà Nội - phố, em ơi!

HTB