Ä?ồng tÃnh luyến ái trong truyá»?n thống Pháºt giá
Dharmachari Jñanavira
Ä?ồng tÃnh luyến ái trong truyá»?n thống Pháºt giáo Nháºt Bản
talawas lược dịch
“Lạc thú cÅ©ng phải được há»?c như bổn pháºn váºyâ€? Ruth Benedict
Từ đầu lịch sá» tá»›i nay, tÃn ngưỡng bản địa Nháºt Bản, đạo Shinto, đã giữ má»™t ý thức hệ tÃch cá»±c đối vá»›i tình dục, đặc biệt vá»›i vai trò cá»§a tình dục trong việc duy trì nòi giống. Tá»›i táºn bây giá»? ngưá»?i ta vẫn có thể chứng kiến những ngà y há»™i là ng có những dương váºt tạc bằng gá»— khổng lồ được Ä‘em ra khá»?i Ä‘iện thá»? và rước quanh ruá»™ng đồng để cầu xin sá»± mầu mỡ. Khác vá»›i huyá»?n thoại trong Ä?ạo Thiên chúa, khi mà sá»± ý thức vá»? giá»›i tÃnh cá»§a con ngưá»?i cÅ©ng đánh dấu sá»± sa ngã cá»§a há»?, dẫn đến việc há»? bị Ä‘uổi khá»?i Thiên đưá»?ng, thì trong thần thoại Nháºt Bản, hai vị tổ thần cá»§a dân tá»™c Nháºt, izanagi và izanami đã tá»? ra rất tò mò và thÃch thá» nghiệm vá»? tình dục. Mặc dù đạo Shinto không có má»™t hệ thống thần há»?c và lý luáºn vá»? tình dục, nhưng khi bà n luáºn vá»? tình dục thì bao giá»? cÅ©ng coi đó là má»™t Ä‘iá»?u tốt, má»™t “con đưá»?ng/đạoâ€? (do) xuất phát từ tổ tiên.
Sá»± nháºp môn cá»§a Pháºt giáo ở thế ká»· thứ bảy là thá» thách đầu tiên đối vá»›i tÃn ngưỡng nguyên thá»§y cá»§a Nháºt Bản. ChÃnh vì để phân biệt vá»›i Pháºt giáo, hay "đạo cá»§a Pháºt", nên các tÃn ngưỡng bản địa đã được gá»?i là Shinto, hay "đạo cá»§a thần thánhâ€?. Tất nhiên, ta không thể định nghÄ©a má»™t cách nhìn duy nhất cá»§a Pháºt giáo đối vá»›i tình dục, bởi Pháºt giáo luôn biến đổi qua những văn hóa và thá»?i đại khác nhau, tiếp nháºn và định nghÄ©a lại những yếu tố cá»§a những văn hoá mà nó du nháºp và o. Tuy nhiên, cÅ©ng giống như trong Thiên chúa giáo, ngưá»?i ta có thể nêu ra má»™t số đưá»?ng nét và đặc Ä‘iểm chung đúng cho má»?i thá»?i kỳ và có thể là m ná»?n tảng cho má»™t sá»± tổng quát hoá. Trước hết, Pháºt giáo thá»?i kỳ đầu chia ra hai cách sống thÃch hợp cho ngưá»?i theo đạo: là tu sÄ© và là cư sÄ©. Tu sÄ© không được phép sinh hoạt tình dục, còn cư sÄ© thì tuân theo năm giá»›i, trong đó giá»›i thứ ba là không được tà dâm. Khác vá»›i sách xưng tá»™i ở thá»?i kỳ Trung Cổ cá»§a Thiên chúa giáo, các văn bản Pháºt giáo không giải thÃch tỉ mỉ và rõ rà ng thế nà o là “đúngâ€? và thế nà o là “saiâ€?. CÅ©ng giống như trong những lÄ©nh vá»±c khác, khoái lạc tình dục nên được giữ đúng má»±c. “Hà nh động Ä‘em lại khổ Ä‘au và sầu não trong tương lai là hà nh động không nên là m. Hà nh động Ä‘em lại niá»?m vui và hạnh phúc là hà nh động nên là mâ€? (Dhammapada). Thay vì gán cho má»™t hà nh động bản chất tốt (punna) hay xấu (paapa), Pháºt giáo dùng mục Ä‘Ãch cá»§a nó để đánh giá hà nh động ấy là khôn ngoan (kusala) hay không khôn ngoan (akusala). Ä?ánh giá má»™t mục Ä‘Ãch là khôn ngoan hay không không phải dá»±a và o má»™t danh sách có sẵn cá»§a má»™t vị Chúa Trá»?i, mà dá»±a và o khả năng giảm Ä‘i hay tăng lên dục vá»?ng cá»§a nó. Trong Pháºt giáo, dục vá»?ng là má»™t vấn Ä‘á»?, không phải vì nó mang tÃnh xấu, mà bởi vì nó tạo ra vướng mắc, và qua đó, khổ Ä‘au.
Vá»? cÆ¡ bản Pháºt giáo không Ä‘á»? cao việc duy trì nòi giống, bởi qua đó chúng sinh chỉ má»™t lần nữa đầu thai và o thế giá»›i trần tục (samsara) mà thôi. Ä?iá»?u nà y xung khắc vá»›i những văn hoá gốc cá»§a Ä?ông Ã?, những văn hoá mà , dưới ảnh hưởng cá»§a Ä?ạo Khổng, coi việc nối dõi tông đưá»?ng như má»™t nghÄ©a vụ đối vá»›i tổ tiên. Nhưng, mặc dù Pháºt giáo không coi trá»?ng việc duy trì nòi giống và chưa bao giá»? Ä‘á»? cáºp đến chá»§ Ä‘á»? nà y má»™t cách cụ thể, Pháºt giáo Mahayana đã sá» dụng những hình tượng mạnh mẽ xung quanh hà nh động là m tình như má»™t công cụ. Từ thế ká»· thứ năm, ở bắc Ấn Ä?á»™, nhiá»?u Pháºt phái đã sá» dụng những hình ảnh tình dục để truyá»?n tải giáo lý, và dụ như vá»? sá»± đồng nhất (non-differentiation) giữa samsara và nirvana (niết bà n). Những vị Pháºt và Bồ tát nam được diá»…n tả trong lúc Ä‘ang giao hợp vá»›i partner nữ cá»§a mình. Tu sÄ© và cư sÄ© đôi khi vượt qua ranh giá»›i cá»§a sá»± tượng trưng và đưa tình dục và o trong nghi lá»… cá»§a mình. Nhưng cÅ©ng giống như những bà i táºp mang tÃnh tình dục–yoga cá»§a Ä?ạo Giáo chỉ có mục Ä‘Ãch kéo dà i tuổi thá»?, những thá»±c hà nh nói trên không dụng ý dẫn đến việc xuất tinh mà là để chuyển hóa năng lượng tình dục sang năng lượng tâm linh. Giáo phái Shingon cá»§a Pháºt giáo Nháºt Bản, do Kuukai(774-835)sáng láºp, đã xây dá»±ng nên má»™t dạng Tantra riêng cá»§a mình gá»?i là Tachikawa Ryu. Giáo phái nà y dáºy rằng sá»± quên Ä‘i bản thân trong khi là m tình có thể dẫn đến giác ngá»™. Quá trình phát triển nà y nói lên má»™t khác nhau cÆ¡ bản giữa quan niệm vá»? tình dục cá»§a Pháºt giáo và cá»§a Thiên chúa giáo. LaFleur nháºn xét: “Ở châu Âu có lẽ không có má»™t Ä‘iá»?u gì tương tá»± như việc Pháºt giáo Nháºt Bản sá» dụng tình dục như má»™t hình tượng tôn giáo, tháºm chà coi chÃnh nó như má»™t hà nh vi tôn giáoâ€?. Ä?iá»?u nổi báºt là có má»™t số xu hướng trong Pháºt giáo Nháºt Bản coi tình dục như má»™t chuyện tÃnh cá»±c, tách khá»?i nhiệm vụ sinh sản cá»§a nó. Việc tách tình dục ra khá»?i nhiệm vụ duy trì nòi giống đã cho phép tình dục trở thà nh má»™t biểu tượng tôn giáo và được nâng lên khá»?i phạm trù gia đình.
Ở Nháºt Bản, ảnh hưởng cá»§a những hình tượng tình dục Tantric mô tả sá»± giao hợp giữa nam và nữ thá»±c ra là không đáng kể. Quan trá»?ng hÆ¡n là ảnh hưởng cá»§a những hình tượng cảm dục đồng giá»›i và tháºm chà tình dục đồng giá»›i trong những tổ chức Pháºt giáo nam, nÆ¡i mà những chú tiểu đẹp được coi như hiện thân cá»§a nguyên tắc nữ giá»›i. Việc Ä?ạo Pháºt cho phép tháºm chà tu sÄ© cÅ©ng có những sinh hoạt tình dục đồng tÃnh được thể hiện rõ qua huyá»?n thoại nổi tiếng vá»? ngưá»?i sáng láºp trưá»?ng phái Shingon, Kooboo Daishi (Kuukai), ngưá»?i đã nháºp môn tình dục đồng giá»›i và o Nháºt sau khi Ä‘i tu há»?c ở Trung Quốc vá»? và o đầu thế ká»· thứ chÃn. Huyá»?n thoại nà y nổi tiếng tá»›i mức tháºm chà Gaspar Vilela, má»™t nhà du hà nh Bồ Ä?à o Nha cÅ©ng nghe đến. Ghi chép và o năm 1571, ông phà n nà n vá»? thói nghiện “kê gianâ€? (sodomy) cá»§a những tu sÄ© tại núi Hiei. Những ghi chép cá»§a những ngưá»?i truyá»?n đạo Jesuit chứa đầy những ca thán vá»? sá»± hiện diện khắp nÆ¡i cá»§a ham mê tình dục đồng tÃnh trong chùa chiá»?n Nháºt Bản. Ä?iá»?u là m những nhà truyá»?n đạo bá»±c dá»?c là xem ra những thói quen nà y được chấp nháºn rất rá»™ng rãi. Cha cố Francis Cabral ghi lại trong má»™t bức thư viết năm 1596 rằng “sá»± ghê tởm cá»§a da thịtâ€? và những “thói quen ma quá»·â€? được “coi là danh giá tại Nháºt Bản. Các ông bố có chá»— đứng trong xã há»™i giao phó con trai mình cho những vị sư để được dạy những việc như váºy và đồng thá»?i để thoả mãn dục vá»?ng cá»§a há»?. Má»™t cha cố Jesuit khác nháºn xét rằng Ä‘iá»?u “ma quá»· nà yâ€? lan truyá»?n “rá»™ng rãiâ€? tá»›i mức ngưá»?i ta “không kinh lạ mà cÅ©ng chẳng sợ hãiâ€?, và chỉ ra rằng tình dục đồng giá»›i trong tu sÄ© Pháºt giáo không phải là điá»?u gì đặc biệt.
Những tu viện Pháºt giáo là những cá»™ng đồng thuần vá»? giá»›i tÃnh và thưá»?ng hay ở nÆ¡i hẻo lánh và núi non. Ä?iá»?u nà y đã khuyến khÃch sá»± phát triển cá»§a má»™t dạng dục cảm đồng giá»›i nhất định liên quan tá»›i những chú tiểu trẻ hay chigo. Những chú tiểu Ãt tuổi nhất, gá»?i là kasshiki, có thể chỉ năm tuổi và không cạo đầu mà để “tóc dà i tá»›i vai và rất đúng thá»?i trangâ€?. Chúng trang Ä‘iểm mặt bằng phấn và “mặc quần áo bằng tÆ¡ tằm mịn và váºn đồ bên trong vá»›i nhiá»?u mầu sặc sỡâ€?. Colcut chỉ ra những vấn Ä‘á»? trong những tu viện ở thá»?i Muromachi (1333-1568), bị gây ra bởi quan hệ tình dục vá»›i nam thiếu niên. “Sá»± có mặt cá»§a nhiá»?u trẻ em trong thiá»?n viện có thể ảnh hưởng nghiêm trá»?ng tá»›i mức độ ká»· luáºtâ€?. Kết quả là “những thiếu niên đẹp và quyến rÅ© trở thà nh trung tâm cá»§a sá»± ngưỡng má»™ trong những buổi lá»… xa hoa. Ä?iá»?u nà y xa rá»?i sá»± tìm kiếm bản thể giản dị được dạy bởi các báºc Thiá»?n sư ngà y xưaâ€?. Những ngưá»?i phụ trách ká»· cương trong các thiá»?n viện vất vả trong vấn Ä‘á»? nà y, hệt như triá»?u đình Shogun không cấm được các nhà hát kabuki ăn mặc phô trương. Các Ä‘iá»?u luáºt ra Ä‘á»?i hồi đó cấm sá» dụng má»™t số loại vải hay mầu sắc nhất định Ä‘á»?u không mấy hiệu lá»±c.
Môi trưá»?ng dục cảm đồng tÃnh ở các nhà chùa tháºm chà đã tạo ra hẳn má»™t thể loại văn há»?c, Chigo monogatari (chuyện chú tiểu), lấy tình yêu giữa chú tiểu và sư thầy là m Ä‘á»? tà i. Những quan hệ dục cảm đồng tÃnh nà y bắt nguồn từ cấu trúc gia đình cá»§a cuá»™c sống tu viện. Má»™t trong những Ä‘á»? tà i thông dụng cá»§a những tÃch nà y là chuyện má»™t vị Pháºt, thưá»?ng là Kannon, Jizoo hay Monjuschiri, hoá thân thà nh má»™t chú tiểu trẻ đẹp. Chú tiểu dùng sá»± quyến rÅ© cÆ¡ thể cá»§a mình để gần gÅ©i má»™t vị sư già và giúp vị sư đạt được giác ngá»™. Trong tÃch Chigo Kannon engi ở thế ká»· thứ muá»?i bốn, Kannon biến thà nh má»™t chú tiểu và trở thà nh ngưá»?i tình cá»§a má»™t nhà sư Ä‘ang khao khát có má»™t ngưá»?i bạn đồng hà nh trong tuổi già . Sau má»™t số năm khăng khÃt, chú tiểu qua Ä‘á»?i, để lại nhà sư già tuyệt vá»?ng. Lúc đó Kannon hiện ra, tiết lá»™ rằng mình chÃnh là chú tiểu và giảng cho nhà sư vá»? tÃnh phù vân cá»§a vạn váºt.
Má»™t số há»?c giả cho rằng sá»± ngợi ca mang tÃnh dục cảm đồng tÃnh đối vá»›i những chú tiểu trẻ, quyến rÅ© cÅ©ng ảnh hưởng đến cách thể hiện những vị Bồ tát trong tranh và tượng. Dần dần Kannon, Monjuschiri, Jizoo, cÅ©ng như những nhân váºt lịch sá» khác như Kuukai và Shootoku Taishi (má»™t hoà ng tỠđược coi là đã Ä‘em Ä?ạo Pháºt và o nước Nháºt) được thể hiện là những “vị thần thiếu niênâ€?, phản ánh những chú tiểu trẻ và đẹp trong các chùa chiá»?n.
Phản ứng cá»§a Pháºt giáo Nháºt Bản trước môi trưá»?ng dục cảm đồng tÃnh nảy sinh khi tu sÄ© và thanh thiếu niên sống chung nhau tháºt khác vá»›i phản ứng cá»§a Thiên chúa giáo trước những thể hiện dục cảm đồng tÃnh trong môi trưá»?ng tu viện, coi đó còn tá»™i lá»—i hÆ¡n là loạn dâm và truy phạt hết sức khắc nghiệt. Cách nhìn thoáng cá»§a Ä?ạo Pháºt đối vá»›i tình dục, cÅ©ng như vá»›i những khÃa cạnh khác cá»§a bản chất con ngưá»?i, bắt nguồn từ quan niệm upaaya (các biện pháp khôn khéo). Upaaya không đánh giá bản thân các hà nh động, mà đánh giá mục Ä‘Ãch và kết quả cá»§a chúng. Vì váºy, sá»± hấp dẫn tình dục, mặc dù trong thá»?i kỳ đầu cá»§a Pháºt giáo bị coi là không trong sạch, có thể được sá» dụng như má»™t công cụ để truyá»?n tải Ä?ạo. Qua đó tu sÄ©, mặc dù không được phép quan hệ tình dục vá»›i phụ nữ, có thể biện minh (hoặc giải thÃch) được cho quan hệ cá»§a mình vá»›i thiếu niên là để tạo nên má»™t gắn bó tâm linh sâu sắc và lâu dà i.
Ngoà i những chú tiểu Ä‘i tu để trở thà nh nhà sư, còn có nhiá»?u thiếu niên khác lui tá»›i môi trưá»?ng tu viện, bởi tu viện cÅ©ng thưá»?ng được dùng là trưá»?ng há»?c cho con cái cá»§a tầng lá»›p trên. “Những trẻ em nà y thưá»?ng được sư thầy yêu mến. Chúng mặc quần áo đẹp đẽ, tỉa lông mà y và trang Ä‘iểm như con gái. Chúng là niá»?m tá»± hà o cá»§a tu viện, và những đứa đẹp nhất và tà i hoa nhất thì được khoe khắp trong vùngâ€? (Frederic). Nhưng sá»± chiêm ngưỡng mang tÃnh dục cảm đồng giá»›i vá»›i má»™t cáºu bé há»?c trò và việc cùng chăn gối vá»›i cáºu là hai việc khác nhau. Váºy vá»›i mức độ nà o thì cái không khà dục cảm đồng giá»›i ở trong tu viện thá»±c sá»± dẫn đến những hà nh động đồng tÃnh luyến ái? Leupp dẫn ra má»™t loạt những nguồn tư liệu văn há»?c và nghệ thuáºt, chứng tá»? rằng quan hệ tình dục đồng tÃnh giữa các sư và chú tiểu là rất phổ biến. Ä?ể dẫn chứng, ông trÃch má»™t bản tuyên thệ vá»›i năm Ä‘iá»?u hứa cá»§a má»™t tu sÄ© 36 tuổi ở chùa Todaiji tại Nara, viết và o năm 1237:
Ä?iá»?u: Tôi hứa sẽ tu tại chùa Kasaki tá»›i khi 41 tuổi
Ä?iá»?u: Ä?ã ngá»§ vá»›i 95 đà n ông rồi, tôi hứa sẽ không dâm dục vá»›i quá 100 ngưá»?i.
Ä?iá»?u: Tôi sẽ không cặp kè vá»›i bất cứ cáºu nà o ngoà i Ryou-Maru.
Ä?iá»?u: Tôi sẽ không giữ con trai lá»›n tuổi trong giưá»?ng.
Ä?iá»?u: Tôi sẽ không là m nenja (vai ngưá»?i lá»›n trong má»™t quan hệ đồng tÃnh luyến ái) cho bất cứ ai trong số con trai lá»›n và nhỡ tuổi.
Ä?áng tiếc Leupp không chú giải bản tuyên thệ nà y dá»±a trên quan hệ vá»›i những bản tuyên thệ khác cÅ©ng được giữ trong chùa. Mặc dù đây có thể là má»™t ngoại lệ (có 95 ngưá»?i bạn tình và o tuổi 36 tháºt không phải là Ãt, nhất là đối vá»›i má»™t nhà sư), nhưng giá»?ng văn cá»§a những lá»?i hứa rõ rà ng là nhẹ nhà ng chứ không cá»±c Ä‘oan. Và dụ, nhà sư cho phép mình có thêm 5 ngưá»?i tình nữa, đó là ngoà i quan hệ vẫn được giữ vá»›i Ryuo-Maru. Nhà sư cÅ©ng ghi thêm là những lá»?i hứa nà y chỉ đúng cho kiếp nà y, chứ không áp dụng cho kiếp tá»›i.
Má»™t dẫn chứng khác là truyện tranh Chigo no sooshi, gồm má»™t loạt năm truyện có minh hoạ, ra Ä‘á»?i khoảng thế ká»· 14 và được giữ trong chùa Daigo-ji. Chuyện diá»…n giải và vẽ tỉ mỉ cảnh má»™t chú tiểu trẻ Ä‘ang được ngưá»?i phục vụ thoa phấn và kem trÆ¡n và o háºu môn để giúp đỡ vị trưởng chùa già là m tình. Tác giả bà i viết nà y đã được xem má»™t bản copy cá»§a cuá»™n tranh nà y tại Thư viện quốc gia Anh, và xem ra nó gần vá»›i những tưởng tượng dâm đãng hÆ¡n là miêu tả sá»± tháºt: có má»™t lúc ngưá»?i giúp việc bị kÃch khÃch tá»›i mức anh ta van xin chú tiểu cho phép mình là m tình trước, và chú tiểu đồng ý. Ä?iá»?u nà y không thá»±c tế lắm, bởi trong xã há»™i Nháºt thì sá»± phân biệt đẳng cấp và coi trá»?ng tôn ti tráºt tá»± là rất lá»›n. Tuy nhiên, việc cuá»™n tranh nà y được giữ tại má»™t ngôi chùa như má»™t báu váºt quốc gia (tôi khó hình dung Vatican có thể giữ má»™t tác phẩm tương tá»± trong kho cá»§a mình) nói lên rằng trong ý thức hệ cá»§a pháºt tá» Nháºt Bản tình dục có má»™t chá»— đứng khác vá»›i quan niệm cá»§a Thiên chúa giáo. Má»™t ý thức hệ không đánh giá má»™t hà nh động là “đúngâ€? hay “saiâ€? vá»? bản chất, mà dá»±a và o hoà n cảnh và mục Ä‘Ãch cá»§a nó. Sá»± khác nhau vá»? văn hoá nà y được ghi chép lại qua nhiá»?u cuá»™c gặp gỡ giữa những ngưá»?i truyá»?n đạo Jesuit và những nhà sư Nháºt, trong đó tu sÄ© Nháºt bị chỉ trÃch là có những táºp tục “không thể diá»…n tả nổiâ€?. Ä?ạo đức tình dục cá»§a xã há»™i Nháºt tiá»?n hiện đại không đà n áp và lên án đồng tÃnh luyến ái như ở châu Âu, nÆ¡i mà đồng tÃnh luyến ái bị ma quá»· hoá và bị truy Ä‘uổi bởi Nhà thá»? bắt đầu từ thá»?i Aquinas.
Mặc dù việc săn Ä‘uổi sắc đẹp thiếu niên có thể là má»™t trò tiêu khiển thông dụng cá»§a má»™t số nhà sư Nháºt thá»?i trung cổ, nhưng trong má»™t số văn bản, tình yêu con trai đã được bà n tá»›i trên phương diện siêu hình (metaphysical). Shin’yuuki hay “Ghi chép cá»§a những ngưá»?i bạn tâm huyếtâ€?, má»™t văn bản Pháºt giáo cá»§a thế ká»· 17, đưa ra lá»?i giải thÃch siêu hình tưá»?ng táºn nhất cho tình yêu nam nam. Bản văn được viết như má»™t sách giáo lý, trong đó má»™t sư thầy trả lá»?i câu há»?i cá»§a má»™t chú tiểu vá»? “đạo là m thiếu niênâ€?. Trong đó, sắc đẹp cá»§a má»™t thanh niên được coi là có má»™t ý nghÄ©a siêu hình nếu như cáºu bé đáp lại tình yêu do sắc đẹp cá»§a cáºu mang lại ở má»™t ngưá»?i lá»›n tuổi. Trong khi Thiên chúa giáo coi má»™t quan hệ tình dục như váºy là mang tÃnh quá»· Sa tăng, thì ở Nháºt Bản thá»?i đó, việc má»™t ngưá»?i đà n ông cao tuổi yêu má»™t thiếu niên được coi là má»™t gắn bó mang tÃnh nghiệp chướng (karma) tốt cho cả hai ngưá»?i. Ã? niệm cÆ¡ bản ở đây là nasake, hay “đồng cảmâ€?, má»™t chữ quan trá»?ng trong cả khái niệm đạo đức lẫn cái đẹp cá»§a Nháºt Bản.
Nếu má»™t thiếu niên cảm nháºn được sá»± thà nh thá»±c trong tình cảm cá»§a má»™t ngưá»?i đà n ông cao tuổi hÆ¡n, và qua đồng cảm đáp lại tình cảm đó má»™t cách không vụ lợi thì được coi là gương mẫu. Ngưá»?i thầy lý luáºn rằng thoả mãn dục vá»?ng là cần thiết cho Ä‘á»?i sống tình cảm và việc chống lại tình cảm còn Ä‘em lại nhiá»?u vấn Ä‘á»? hÆ¡n là nghe theo tình yêu cá»§a mình.
Tuy nhiên, ta cÅ©ng không nên quên rằng những quan hệ dục tÃnh đồng giá»›i được tác phẩm trên ca ngợi kia chỉ xẩy ra trong má»™t tình huống rất cụ thể: giữa má»™t nam giá»›i lá»›n tuổi và má»™t thiếu niên trong vòng mấy năm trước khi thiếu niên trưởng thà nh. Sau đó, quan hệ đó sẽ mất Ä‘i tÃnh tình dục và trở thà nh má»™t quan hệ tinh thần và được coi là sẽ kéo dà i vượt qua cả ranh giá»›i cá»§a kiếp hiện tại. Ã? nghÄ©a siêu hình cá»§a quan hệ nà y xuất phát từ ý thức cá»§a cả hai ngưá»?i vá»? sá»± giá»›i hạn thá»?i gian cá»§a nó. Vẻ đẹp cá»§a tuổi trẻ chỉ kéo dà i có và i năm và sẽ mất Ä‘i vÄ©nh viá»…n, vì váºy việc mong muốn thiết láºp má»™t quan hệ chỉ dá»±a trên sá»± hấp dẫn thể xác là vô Ãch. Nhưng vai trò cá»§a sá»± hấp dẫn thể xác trong việc là m khăng khÃt mối quan hệ hoà n toà n không bị phá»§ nháºn, ngược lại, nó được coi là má»™t Ä‘iá»?u hết sức tá»± nhiên. Faure có lý khi ông cho rằng quan hệ tình dục giữa sư và chú tiểu không chỉ giá»›i hạn trong “là m tìnhâ€?, mà còn đóng vai trò cá»§a má»™t “đối thoạiâ€?. Pháºt giáo Nháºt Bản là nÆ¡i tình yêu nam giá»›i lá»™ diện rõ rà ng nhất, là nÆ¡i nó đã trở thà nh má»™t biểu tượng cá»§a ngưá»?i đà n ông lý tưởng (chứ không chỉ đơn giản là má»™t mẫu hà nh động). Ä?iá»?u nà y rất gần vá»›i cái mà Foucault gá»?i là “kỹ thuáºt cá»§a bản thânâ€? (technologies of the self), khi ông nói vá»? quan hệ đồng tÃnh nam giữa già và trẻ ở thá»?i Hy Lạp cổ:
“Ä?ó là những thá»±c hà nh (practices) được suy nghÄ© chÃn chắn và tá»± nguyện mà qua đó nam giá»›i không những đặt cho mình luáºt ứng xá», mà còn phấn đấu chuyển đổi mình, thay đổi bản thân, và biến cuá»™c sống cá»§a mình thà nh má»™t tác phẩm nghệ thuáºt [une oeuvre] mang những giá trị thẩm mỹ và đạt được những tiêu chuẩn vá»? phong cách nhất địnhâ€?
Vá»? mặt ý thức hệ và thẩm mỹ thì quan hệ giữa chú tiểu và nhà sư tuân theo những nguyên tắc nhất định, và không chỉ đơn thuần là quan hệ (đồng tÃnh) luyến ái.
Nhiá»?u con trai cá»§a samurai được đà o tạo trong các tu viện Pháºt giáo. Qua đó, mô hình tình bạn vượt thế hệ và mang tÃnh chất tình dục cá»§a Pháºt giáo đã ảnh hưởng đến quan hệ nam nam trong môi trưá»?ng thuần giá»›i cá»§a samurai. Ä?iá»?u nà y đặc biệt xảy ra và o thá»?i Tokugawa (1600-1857), khi phần lá»›n samurai táºp trung ở những thà nh phố lá»›n như Edo (Tokio bây giá»?), những nÆ¡i có Ãt phụ nữ. Có má»™t mảng văn há»?c rất lá»›n nói đến “giá trị đạo đức quan trá»?ng cá»§a quan hệ tình dục nam nam cá»§a những samuraiâ€?. Những tuyển táºp truyện ngắn như Nanshoku ookagami cá»§a Ihara Saikaku (“Tấm gương lá»›n cá»§a tình yêu nam giá»›iâ€?), tuyển táºp thÆ¡ và truyện như Iwatsutsuji cá»§a Kitamura Kigin (“Hoa Azeleas dạiâ€?) và những sách đạo đức hướng dẫn sá» sá»± trong tình yêu nam giá»›i như Shin’yuuki (“Ghi chép cá»§a những ngưá»?i bạn tâm huyếtâ€?) hay Hagakure (“Dưới bóng láâ€?) vẽ nên má»™t bức tranh cụ thể vá»? cách là m tình lý tưởng trong tình yêu nam giá»›i thá»?i bấy giá»?.
Tương tá»± như sá»± diá»…n tả truyá»?n thống cá»§a tình yêu nam nam trong chùa chiá»?n giữa má»™t chú tiểu trẻ và thầy cá»§a mình, những bà i văn trên lãng mạn hóa tình yêu giữa má»™t wakashu trẻ (má»™t thiếu niên trước khi tá»›i lá»… thà nh niên cá»§a mình, vẫn còn tóc trước trán) và má»™t ngưá»?i tình già , nenja (nghÄ©a Ä‘en là ngưá»?i nhá»› đến ngưá»?i tình cá»§a mình). Những thiếu niên thưá»?ng được miêu tả là đẹp, duyên dáng và quyến rÅ©, trong khi đó ngưá»?i tình cao tuổi thưá»?ng được thể hiện là giáºn dữ, trung thà nh và dÅ©ng cảm. Mặt tình dục cá»§a những quan hệ nà y không được chú trá»?ng, mà những yếu tố giáo dục và dạy giá»— được Ä‘á»? cao. Schalow viết “Những quan hệ nà y không phải chá»§ yếu là quan hệ tình dục, mà gồm cả những yếu tố giáo dục, chá»— dá»±a trong xã há»™i và há»— trợ vá»? tinh thần. Hai ngưá»?i cùng thá»? tôn trá»?ng lý tưởng samurai. Vị trà samurai được tăng sức mạnh nhá»? má»™t quan hệ được lá»±a chá»?n kỹ cà ngâ€?. Tình yêu cùng giá»›i giữa má»™t samurai và má»™t thiếu niên cÅ©ng giống như tình yêu giữa chú tiểu và sư thầy ở chá»— tình dục được coi là má»™t pha ngắn trong má»™t quan hệ tình bạn kéo dà i cả cuá»™c Ä‘á»?i (sá»± thương mến cá»§a hai ngưá»?i thưá»?ng được coi là số mệnh bắt nguồn từ duyên nợ cá»§a kiếp trước). Những quan hệ nà y không bị giấu diếm mà xảy ra công khai và phải tuân theo những quy ước nhất định.
Lịch sá» cá»§a dục tÃnh đồng giá»›i trong Pháºt giáo Nháºt Bản thú vị bởi nó chỉ ra rằng “giá»›i tÃnhâ€? cÅ©ng như “tình dụcâ€? không phải là đặc Ä‘iểm cố định cá»§a cÆ¡ thể sinh há»?c. HÆ¡n thế, sex và giá»›i tÃnh là những biến cố văn hóa phức tạp xảy ra vá»›i cÆ¡ thể, ngược lại vá»›i những thá»±c tại “sinh há»?câ€? phát sinh từ bên trong cÆ¡ thể. Nhà tâm lý há»?c Nháºt nổi tiếng Doi Takeo cho rằng sá»± khác biệt quan trá»?ng nhất giữa xã há»™i phương Tây và xã há»™i Nháºt Bản là ở xã há»™i phương Tây, quan hệ nam nữ là quan hệ được đánh giá cao nhất, trong khi đó Nháºt Bản nhấn mạnh đến quan hệ nam nam cÅ©ng như nữ nữ. Ông cho rằng đà n ông phương Tây phải chứng minh rằng mình là đà n ông qua khả năng cặp đôi vá»›i phụ nữ. Trong khi đó, quan hệ vá»›i những đà n ông khác thưá»?ng Ä‘i kèm vá»›i sá»± cẩn tháºn và lo lắng bởi sá»± gần gÅ©i thưá»?ng hay được coi là biểu hiện cá»§a đồng tÃnh luyến ái. ChÃnh Ä‘iá»?u nà y cản trở đà n ông phương Tây có những quan hệ sâu kÃn vá»›i ngưá»?i cùng giá»›i. Doi cho rằng ở Nháºt Bản “cảm giác đồng tÃnh luyến áiâ€? phát triển rá»™ng rãi hÆ¡n. Ä?ồng tÃnh luyến ái ở đây không hiểu theo nghÄ©a hẹp, mà theo nghÄ©a “khi gắn bó vá»? tình cảm giữa ngưá»?i cùng giá»›i mạnh hÆ¡n là vá»›i ngưá»?i khác giá»›iâ€?. Sá»± gắn bó tình cảm máºt thiết nà y Ãt khi xẩy ra giữa những ngưá»?i bạn bình đẳng, mà thưá»?ng mang tÃnh cách mạnh/yếu, và dụ giữa thầy và trò, giữa thà nh viên cao tuổi và thà nh viên trẻ tuổi cá»§a má»™t tổ chức, tháºm chà giữa bố và con trai hay mẹ và con gái.
Tôi thấy ý kiến cá»§a Doi thú vị bởi những ngưá»?i hoạt động trong phong trà o giải phóng phụ nữ và những nhà lý thuyết vá»? giá»›i ở phương Tây Ä‘á»?u cho rằng “cái chếtâ€? cá»§a tình bạn nam nam trong lịch sá» hiện đại và sá»± kỳ thị đồng tÃnh luyến ái liên quan chặt chẽ vá»›i nhau. Doi cho rằng sá»± Ä‘á»? cao quan hệ khác giá»›i, và cái mà Ueno Chizuko, ngưá»?i đấu tranh cho bình đẳng phụ nữ Nháºt, gá»?i là “văn hoá cặp đôiâ€? cá»§a phương Tây hiện đại, đã dẫn đến vị trà chá»§ đạo cá»§a quan hệ hôn nhân và sá»± xuống dốc cá»§a những quan hệ cùng giá»›i. Michel Foucault cÅ©ng cho rằng trong thế giá»›i cá»§a chúng ta quan hệ giữa ngưá»?i vá»›i ngưá»?i đã “nghèo nà nâ€? Ä‘i bởi sá»± quan trá»?ng quá mức cá»§a quan hệ gia đình:
“Chúng ta sống trong má»™t thế giá»›i mà luáºt pháp, xã há»™i và hiến pháp là m cho những quan hệ cá»§a chúng ta trở nên rất Ãt á»?i, rất nghèo nà n và rất đơn giản. Tất nhiên, chúng ta có những quan hệ cÆ¡ bản vá»? hôn nhân và gia đình, nhưng ngoà i ra còn có biết bao nhiêu những quan hệ khác nữa có thể tồn tại…â€?.
Talawas lược dịch