Điện ảnh Việt còn vô danh trên bản đồ?
Cập nhật lúc 09h08" , ngày 08/06/2009
Điện ảnh Việt còn vô danh trên bản đồ?
(VnMedia) - “Nói ra có nhiều người buồn, nhưng thực ra phim nước mình còn vô danh với khu vực chứ chưa nói đến thế giới. Tới giờ đa phần người ta chỉ biết về điện ảnh Việt Nam qua phim của Trần Anh Hùng, mà phim Trần Anh Hùng thực ra không phải phim Việt mà là mình vơ vào” - đạo diễn Nguyễn Vinh Sơn nhận xét.
Khán giả nước ngoài xa lạ với điện ảnh Việt
Lớn lên và hoạt động trong ngành công nghiệp điện ảnh Mỹ, diễn viên Johnny Trí Nguyễn cho biết, ở đất nước này, khán giả đại chúng hầu như không hề biết gì về điện ảnh Việt Nam. Những đối tượng làm nghề và báo chí có quan tâm hơn nhưng cũng chỉ trên phương diện nhìn hình ảnh đất nước và con người Việt thông qua những bộ phim về chiến tranh Việt Nam của các đạo diễn Mỹ, như Apocalypse Now (Francis Ford Coppela), Full Metal Jacket (Stanley Kubrick), Heaven and Earth (Oliver Stone)...
Khái niệm “điện ảnh Việt Nam” chỉ được biết đến trong một bộ phận nhỏ khán giả ưa thích phim nghệ thuật và được gắn với một số bộ phim gây tiếng vang ở các giải thưởng quốc tế của các đạo diễn Việt kiều, như các phim Mùi đu đủ xanh, Xích lô, Mùa hè chiều thẳng đứng của Trần Anh Hùng hay Ba mùa của Tony Bùi. Tuy nhiên, nếu phân định chính xác thì những bộ phim ấy không hẳn là phim Việt, vì do nước ngoài sản xuất.
Đạo diễn Nguyễn Vinh Sơn kể, trong một cuộc trò chuyện giữa nhiều nhà làm phim các nước trong khuôn khổ một LHP quốc tế ở Thái Lan mới đây, ông hỏi họ đã xem bộ phim Việt Nam nào chưa. Tất cả đều trả lời chưa.
Thực tế này không khỏi chạnh lòng, vì như vậy là đến ngay cả những người làm điện ảnh đó còn chưa từng ngó ngàng đến phim Việt chứ chưa nói gì đến các khán giả nước họ. Dù “thăm dò” không chính thức này chỉ là thống kê trong một buổi trà dư tửu hậu của một nhóm nghệ sỹ tại một Liên hoan phim.
Đạo diễn Vương Đức cũng từng có “mặc cảm” tương tự khi cùng phim Của rơi tham gia một LHP quốc tế ở Thuỵ Điển cách đây mấy năm. “Khán giả nước ngoài đa số còn xa lạ với phim Việt. Những đạo diễn có nhiều dịp đi LHP như Đặng Nhật Minh, Việt Linh, Đỗ Minh Tuấn, Lưu Trọng Ninh, Lê Hoàng, Vương Đức… chỉ được biết trong khuôn khổ các liên hoan ấy, mà các LHP chúng ta tham gia cũng chưa phải các LHP lớn”.
“Nói là vô danh thì không hẳn, nhưng đúng là ở bên ngoài người ta gần như không biết gì mấy về điện ảnh Việt” - đạo diễn Phan Đăng Di chia sẻ. Anh cho rằng, điện ảnh Việt Nam mới hội nhập, các tác giả, tác phẩm có cơ hội để giao lưu với thế giới cũng chưa nhiều, lại xuất ngoại lẻ tẻ, lác đác. Và “khi mình đi ra ngoài chưa thành hệ thống thì người ta cũng ít để ý”.
Xuất ngoại lẻ tẻ trong khuôn khổ hẹp
Đã có một số tác phẩm điện ảnh Việt Nam thuộc dòng phim nghệ thuật được chiếu ở rạp chiếu bóng nước ngoài, nhưng đa phần là trong những khuôn khổ hẹp và hướng đến đối tượng khán giả Việt kiều.
Pháp là thị trường mặn mà nhất với điện ảnh Việt Nam, khi có 5 phim nghệ thuật của ta đã được tổ chức chiếu thương mại (có bán vé) ở đây: Chung cư, Mê Thảo - Thời vang bóng (Việt Linh), Những người thợ xẻ (Vương Đức), Mùa ổi (Đặng Nhật Minh) và Mùa len trâu (Nguyễn Võ Nghiêm Minh).
Các phim này đều được chiếu ở các cụm rạp chiếu phim nghệ thuật - thử nghiệm (ở Pháp chính phủ tài trợ cho các rạp này để khuyến khích giới thiệu phim của các nền điện ảnh), và theo đạo diễn Vương Đức, vẫn mới là thu hút một lượng khán giả nhỏ, vì các rạp này cũng khá nhỏ và kén khách.
Báo chí trong nước cũng thường đưa tin các phim Việt Nam trình chiếu tại các trường đại học ở Mỹ, hay đến với khán giả Mỹ. Đây là một nỗ lực của ICVE (Institute for Vietnamese Culture and Education) - Viện Văn hoá và Giáo dục Việt Nam, một tổ chức phi lợi nhuận của một Việt kiều, nhằm giới thiệu các phim nghệ thuật trong nước đến Mỹ.
Cho đến nay đã có khá nhiều phim tham gia hoạt động này như Bao giờ cho đến tháng 10, Thương nhớ đồng quê, Mùa ổi (Đặng Nhật Minh), Đời cát (Nguyễn Thanh Vân), Thung lũng hoang vắng (Nhuệ Giang), Của rơi (Vương Đức), Vua bãi rác (Đỗ Minh Tuấn), Chuyện của Pao (Ngô Quang Hải), Sống trong sợ hãi (Bùi Thạc Chuyên), Trăng nơi đáy giếng (Nguyễn Vinh Sơn)…
Nhưng thực ra, các phim đều được chiếu miễn phí dưới hình thức giao lưu giữa khán giả và tác giả, với số lượng khán giả khiêm tốn và chủ yếu là cộng đồng người Việt hay sinh viên du học tại Mỹ. Dù hình thức giao lưu văn hoá này là một hoạt động hữu ích và khuyến khích dòng phim nghệ thuật trong nước, nhưng chuyện “phim Việt đến với khán giả Mỹ” vẫn còn là viễn cảnh.
Để lọt vào hệ thống phát hành quốc tế là điều không hề đơn giản, nhất là với một nền điện ảnh còn nhỏ bé và chưa chuyên nghiệp như Việt Nam. Con đường này hiện tại vẫn chủ yếu là nỗ lực của các nghệ sỹ hoặc các ông chủ hãng phim tư nhân chứ chưa phải nhờ tư duy tiếp thị và xuất khẩu phim của khâu phát hành nhà nước. Dù sao, cũng đã có những tín hiệu vui từ Mùa len trâu (vào rạp Bỉ, Mỹ..), Mê Thảo - Thời vang bóng (Mỹ, Canada), Áo lụa Hà Đông (một số nước châu Á) và gần đây nhất là Dòng máu anh hùng (thành công ở thị trường DVD tại Mỹ và các rạp chiếu Trung Quốc, cùng nhiều quốc gia khác).
Với một nền điện ảnh, để các tác phẩm đi ra khỏi biên giới nước mình, tựu chung lại cũng là mấy ngả đường: len chân vào mạng lưới rạp chiếu bóng, tiếp cận qua hệ thống băng đĩa, trình chiếu trên các kênh truyền hình hoặc thông qua những dịp tổ chức các hoạt động điện ảnh, văn hoá…
Với những cánh cửa này, điện ảnh Việt đều đang trong giai đoạn tìm chìa khoá hoặc dò tay mở.
Kỳ sau: Phim Việt xuất ngoại: Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ
Hoàng Lê
Re: Điện ảnh Việt còn vô danh trên bản đồ?
Thứ ba, 09 Tháng sáu 2009
Phim Việt xuất ngoại: Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ
- Tham gia một số LHP quốc tế, đạo diễn trẻ Phan Đăng Di ấn tượng mạnh với công tác marketing của nền điện ảnh các nước bạn. “Các nước quảng bá điện ảnh rất tích cực với nhiều quầy thông tin, các gian hàng giới thiệu và chào bán phim nước mình. Điện ảnh Việt Nam vẫn chưa thực sự chú trọng và phát triển khâu marketing”.
Chưa ý thức quảng bá thương hiệu
Các liên hoan và hội chợ phim quốc tế là dịp các nhà sản xuất, các hãng phân phối, phát hành và những nhà làm phim đổ về rất nhiều. Đây là nơi giao lưu, tìm kiếm cơ hội hợp tác, đồng thời quảng bá nền điện ảnh cũng như tiếp thị các tác phẩm phim nhưng dường như kênh này cũng chưa được những nhà quản lý và người làm điện ảnh Việt Nam quan tâm tận dụng hiệu quả.
Các hội chợ phim lớn trong khu vực như hội chợ thuộc LHP Bangkok, hội chợ điện ảnh và truyền hình Hồng Kông… là những chợ phim quốc tế hoạt động sôi nổi, lại tương đối gần gũi và quen thuộc với những người làm phim Việt Nam. Nhưng các gian hàng phim Việt xuất hiện ở đây vừa ít ỏi vừa đơn điệu: Không đầu tư làm poster chuyên nghiệp, những brochure giới thiệu phim, chiếu demo phim, tờ rơi, băng-rôn, các hình thức giải trí. Không có những chiêu thức tiếp thị hấp dẫn, gian hàng buồn tẻ nên chả thu hút được mấy khách hàng và hầu như chỉ hiện diện dưới dạng góp mặt rồi… về, không bán được phim.
Tham dự hội chợ phim Hồng Kông năm vừa qua, nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã bày tỏ sự tiếc nuối vì “đoàn Việt Nam đi rất đông vui, nhưng chủ yếu là với tinh thần tham quan, chứ việc tiếp thị và giao dịch còn rất ít hiệu quả”.
Thực tế này cũng không quá khó hiểu, vì với nhiều hãng phim, hãng phát hành nhà nước, tư duy quảng bá tiếp thị phim ở ngay trong thị trường nội địa còn chưa hình thành, chứ chưa nói đến việc ý thức làm điều đó với thị trường bên ngoài. Trừ 1-2 hãng phim tư nhân năng động chào bán được 1-2 phim truyền hình hay điện ảnh giải trí hợp gu với chợ phim, còn đâu chuyện thường ngày ở huyện, đoàn Việt Nam mang phim đi rồi lại mang về.
Và khái niệm “điện ảnh Việt Nam” vẫn là cái gì đó mơ hồ từ chợ phim năm này qua năm sau.
Chào bán phim Việt còn khó khăn
Lọt thỏm ở các LHP lớn như Cannes, Berlin, Pusan hay hội chợ phim Mỹ, điện ảnh Việt Nam mới chỉ có một gian hàng tiếp thị mình của hãng phim VietNam Media. Đây hiện tại là đơn vị duy nhất ở Việt Nam thực hiện công việc phát hành phim Việt ra nước ngoài (gồm cả phim của hãng, của các hãng phim nhà nước và tư nhân khác).
Bà Ngô Bích Hạnh, GĐ Hãng phim VietNam Media cho biết, công ty đã triển khai việc bán phim ra nước ngoài từ cách đây 7 năm và có một số đối tác quen thuộc. Có nhiều hình thức mua bán: Mua All rights (mua bản quyền) thì bên mua được phép khai thác mọi hình thức phát hành. Hoặc có thể mua riêng từng quyền phát hành:
Chiếu rạp, chiếu trên truyền hình hoặc bán home-video. Điện ảnh Việt chưa có thương hiệu nên việc chào bán cũng khó khăn và giá thấp, và hình thức bán chủ yếu là qua hệ thống DVD.
VietNam Media đã chào bán hơn 50 phim Việt, từ phim chiến tranh như Giải Phóng Sài Gòn, Ký ức Điện Biên, đến phim tâm lý xã hội như Trái tim bé bỏng, Hà Nội – Hà Nội và phim giải trí như Sài Gòn Nhật Thực, Em muốn làm người nổi tiếng… tuỳ thể loại phim phù hợp với từng thị trường. Đến giờ, đã bán được hơn 20 phim, chủ yếu được mua để phát hành ở thị trường châu Á, các nước nói tiếng Pháp, Bắc Âu… Tuy nhiên, giá bán có lẽ khá khiêm tốn, vì bà Hạnh cho biết, hiện tại, Hãng vẫn phải bù lỗ cho hoạt động này, và hy vọng một tương lai bán phim Việt sẽ có lãi.
Một cản trở nhãn tiền đối với phim Việt Nam khi đưa ra quốc tế là tiêu chuẩn kỹ thuật (kỹ xảo, hình ảnh, âm thanh) không đảm bảo. Có nhiều phim trước khi chào bán Hãng phải đầu tư thêm tiền mang sang nước ngoài để nâng cấp khâu kỹ thuật.
Ngoài nỗ lực của VietNam Media, một số hãng điện ảnh tư nhân cũng tự chủ động tiếp cận các phát hành quốc tế, để tìm đường ra nước ngoài cho các phim của mình, như Chánh Phương, Thiên Ngân…
Điện ảnh Việt Nam thua Malaysia, Phillipines..
Các hội chợ phim thì chưa đủ khuếch tán thương hiệu điện ảnh Việt, còn các giao dịch mua bán mới mở rộng một chút phạm vi phát hành của phim Việt. Cánh cửa còn lại – tham giải ở các LHP – mở đến đâu cho bước chân những nhà làm phim…
Nếu tính thành tích cao nhất của phim Việt tại các LHP quốc tế thì là các giải thưởng ở LHP quốc tế Moscow (Nga), LHP Karlovy Vary (CH Séc). Đó là những LHP uy tín nhưng chỉ thuộc phe Xã hội chủ nghĩa, khi mà thế giới còn phân cực.
Một LHP rất quen thuộc với điện ảnh Việt Nam và cũng từng cho nước ta những giải thưởng quan trọng là LHP Châu Á – Thái Bình Dương. Khác với cái tên phủ sóng tầm châu lục của nó, đây chỉ là 1 LHP phong trào, chưa chuyên nghiệp và ít uy tín trong hệ thống LHP quốc tế. Các LHP quốc tế thường mặc định phải diễn ra ở 1 địa điểm cố định, có 1 ban điều hành cố định với những tiêu chí rõ ràng, nhất quán… chứ không phải tổ chức luân phiên giữa các nước như LHP này.
Phim Việt tham gia LHP quốc tế tới giờ cũng mới chỉ đến các LHP hạng 2, hạng 3 hoặc thậm chí làng nhàng hơn chứ chưa chạm chân tới các LHP hàng đầu, như Cannes, Venice, Berlin… Đi LHP không chỉ để dự thi vì thông thường số phim chọn vào tranh giải chính thức ở các LHP chỉ khoảng trên dưới 15-20 phim, còn số lượng tác phẩm đưa đến lớn hơn nhiều. Nhưng, các giải thưởng LHP vẫn là thước đo chỗ đứng của một nền điện ảnh.
Khác với những LHP làng nhàng, nơi mà các nhà làm phim đăng ký online và gửi phim đến để dự tuyển, các LHP lớn thông thường có một hế thống tuyển chọn và cả các hoạt động hỗ trợ cho các dự án sản xuất. Ngoài lượng phim nộp qua mạng, họ có những tuyển trạch viên đi đây đó để phát hiện các gương mặt mới và tìm kiếm các phim hay mang về. Tức là đã có một cuộc tuyển chọn ngầm để tạo nguồn phim hay cho LHP.
“Có lần trong buổi nói chuyện với ông chuyên phụ trách tuyển chọn phim của LHP Rotterdam, tôi đùa: Anh hay đi Malaysia, Phillipines mà ít ghé Việt Nam quá. Ông mới nói: Ở Việt Nam khoảng 3-4 năm tôi đi qua 1 lần là vừa, có khi chả có phim nào mang về. Mã, Phi cứ 1 năm tôi đi 1 lần, và lần nào cũng có 1-2 phim mang về. Điều ấy chứng tỏ phim mình ở tầm nào so với khu vực" - đạo diễn Vinh Sơn tâm sự.
Kỳ sau: Trò chuyện với một đạo diễn
Hoàng Lê[
