Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
Chung quanh nhân váºt Nguyá»…n Thị Lá»™ và chuyện "Rắn báo thù" có tá»›i sáu dị bản khác nhau. Bà i viết sau đã bóc tách huyá»?n thoại vá»›i lịch sá» và đánh giá sá»± huyá»?n thoại hóa ở đây.
Truyện bà Nguyễn Thị Lộ với truyện Rắn báo thù
Chúng tôi sÆ°u tầm được qua sách vở sáu bản chép vá»? nhóm truyện trên. Trong đó có má»™t bản chÃnh là bản nảy nở phong phú nhất và năm dị bản.
Bản chÃnh của A.Landes và Ức Trai di táºp (1) (Tóm tắt)
- Rắn mẹ bị cụ đồ Nhị Khê giết mất con, nh� ba gi�t máu trên sách cụ đồ, biến thà nh Nguyễn Thị Lộ để trả thù.
- Cô gái bán chiếu gon Nguyễn Thị Lộ gặp Nguyễn Trãi (cháu của cụ đồ Nhị Khê), h�a thơ với ông.
- Nguyễn Trãi lấy Nguyễn Thị Lộ là m thiếp, đưa nà ng và o phủ.
- Vua bị bệnh đau lưỡi, Thị Lộ đ� nghị vua thè lưỡi ra để chữa. Lộ cắn và o lưỡi vua (được hiểu là tiêm n�c độc).
- Vua chết ngay không kịp kêu một tiếng.
- Thị Lộ bị tội trảm quyết, biến thà nh rắn, lội xuống nước đi mất.
- Vợ ngÆ°á»?i lÃnh để sổng Lá»™ được Nguyá»…n Trãi nhổ nÆ°á»›c bá»?t và o tay, rùng mình có mang đẻ ra Nguyá»…n Anh VÅ©, ngÆ°á»?i con duy nhất sót lại của Nguyá»…n Trãi, sau vụ án chu di tam tá»™c.
- Anh VÅ© là m quan to, Ä‘i sứ Trung Quốc, Ä‘i thuyá»?n trên hồ Ä?á»™ng Ä?ình.
- Má»™t con rắn khổng lồ (được hiểu là hóa thân của Nguyá»…n Thị Lá»™) nổi lên Ä‘uổi theo, hòng là m láºt thuyá»?n.
- Anh Vũ hy sinh để cứu đoà n sứ bộ, cầm dao nhảy xuống hồ.
- Vua Trung Quốc sai pháp sÆ° cao tay đến giết được rắn, mổ bụng lấy xác Anh VÅ© chôn cất chu đáo và láºp Ä‘á»?n thá»? bên hồ.
Dị bản 1 của SỠNam chà dị ( Tóm tắt)
- Nguyễn Trãi nằm mộng thấy một ngư�i đà n bà xin cứu mạng cho 12 mẹ con. Sau đó có lệnh vua đòi, chưa xem xét được.
- Lúc v�, được biết ngư�i nhà đã diệt một ổ rắn có 12 trứng.
- Ä?êm, khi ông Ä‘á»?c sách có má»™t con rắn nhá»? máu xuống sách, và o chá»— chữ "đại" (nghÄ©a là đá»?i), thấm qua ba tá»?.
- Rắn hóa thà nh Nguyễn Thị Lộ, bán chiếu, gặp Nguyễn Trãi. Nguyễn Trãi lấy Thị Lộ là m nà ng hầu.
- Vua đi tuần thú ghé và o nhà Nguyễn Trãi khi ông đi vắng.
- Thị Lộ pha trà cho vua, lén nhả nước b�t và o chén trà .
- Vua uống, chết ngay.
- Nguyá»…n Trãi tá»± luáºn án đáng tru di tam tá»™c và uống thuốc Ä‘á»™c tá»± tá».
- Thị Lộ bị đóng cũi sắt dìm xuống sông, hóa rắn bơi đi.
- Một ngư�i vợ bé của Nguyễn Trãi đang có mang, b� trốn, sau đẻ ra Anh Vũ.
- Anh Vũ được vua Nhân Tông đón v� phong chức tước, ban bổng lộc.
Dị bản 2 truyện Sá»± tÃch vá»? chùa Thiên Tượng (Tóm tắt)
- Một cụ đồ sai h�c trò vỡ đám đất hoang để dựng nhà h�c.
- Cụ nằm mơ thấy một bà mẹ dắt 5 con đến xin khoan thư và i bữa.
- Khi cụ ra đám đất thì h�c trò đã giết 5 rắn con và là m bị thương rắn mẹ.
- Ä?êm, rắn mẹ bò và o nhà , nhá»? má»™t giá»?t máu lên sách cụ đồ đúng và o chữ tá»™c, thấm qua 3 tá»? giấy.
- Sau đó vợ cụ đồ đẻ được một cô gái xinh đẹp. Cô lấy là m lẽ quan huyện, h�c trò cũ của cụ.
- Cô gái giết chết ngư�i vợ cả quan huyện rồi trốn đi. Cả nhà cụ đồ bị kết án tỠhình.
- Cô gái lên chùa dan dÃu vá»›i chú tiểu, chẳng bao lâu chết cả hai .
- Quan huyện mắc bệnh nguy kịch, ngư�i nhà đến cầu xin sư chùa Thiên Tượng. Sư cho bùa và bảo đà o mả chú tiểu lên.
- Khi đà o lên, không thấy xương cốt mà thấy 2 con rắn to lạ thư�ng, xúm lại đánh chết. Quan huyện dần kh�i bệnh.
Dị bản 3 truyện PhÆ°Æ¡ng ChÃnh Há»?c, Trung Quốc (Tóm tắt)
- Ông ná»™i của PhÆ°Æ¡ng ChÃnh Há»?c (Ä‘á»?i Nguyên) mất, ngÆ°á»?i nhà đà o huyệt để chôn.
- Cha PhÆ°Æ¡ng ChÃnh Há»?c nằm mÆ¡ thấy má»™t bà già xin thÆ° thả để kịp dá»?i Ä‘i má»™t chá»— khác.
- Hôm sau những ngư�i đà o huyệt thấy một ổ rắn nhi�u con, bèn đánh chết.
- Mẹ PhÆ°Æ¡ng ChÃnh Há»?c Ä‘ang có mang thấy má»™t luồng hắc khà bay và o mình.
- Khi ra Ä‘á»?i PhÆ°Æ¡ng ChÃnh Há»?c có lưỡi giống lưỡi rắn.
- Vá»? sau PhÆ°Æ¡ng ChÃnh Há»?c bị vạ diệt tá»™c. Ä?ó là do Ä‘Ã n rắn thác sinh và o ông để báo thù.
Dị bản 4, truyện Ngô Trân, Trung Quốc (Tóm tắt)
- Ngô Trân là m quan Ä‘á»?i Tống, ra lệnh đốt khu rừng ráºm ở Kim Bình.
- Bá»—ng má»™t bà già dắt con đến cá»a dinh kêu xin cho thÆ° thả để kịp dá»?i chá»—.
- Ngô Trân mắng đuổi cụ già , giục quân cứ đốt rừng.
- Hôm sau lÃnh báo có hai con rắn bị đốt chết.
- Một luồng hắc khà bay và o, con dâu Ngô Trân lúc ấy đang có mang.
- Ngư�i con dâu đẻ ra Ngô Hy. V� sau ông nà y bị án diệt tộc(2).
Dị bản 5, truyện Chu Tuệ và Ki�u Oanh, Trung Quốc (Tóm tắt)
- Chu Tuệ, má»™t đại há»?c sÄ© Ä‘á»?i Minh, bị vua không tin dùng, trở vá»? quê Hà ng Châu ở gần sông Tiá»?n Ä?Æ°á»?ng.
- Ông nằm mơ thấy một ngư�i đà n bà đẹp đến xin hoãn việc d�n vư�n để mẹ con kịp thu xếp.
- B�n đầy tớ d�n vư�n giết mất 5 con rắn con.
- Ä?êm, má»™t con rắn bò trên xà há mồm nhá»? má»™t giá»?t máu lên sách, thấm qua 3 trang giấy.
- Ngà y xuân ông du ngoạn bên sông, gặp cô gái bán hoa xinh đẹp, hai ngư�i xướng h�a.
- Chu Tuệ cưới Ki�u Oanh là m thiếp.
- Thái tá» Ä‘i qua ghé thăm, Chu Tuệ mở tiệc linh đình. Kiá»?u Oanh hầu rượu và xÆ°á»›ng há»?a cùng vá»›i Thái tá».
- V� khuya thực khách và Chu Tuệ đ�u rút lui, chỉ còn Thái tỠvà Ki�u Oanh.
- Sáng sau ngư�i ta thấy Thái tỠđã chết cứng lúc đó có Ki�u Oanh trong phòng.
- Chu Tuệ bị tru di tam tộc, 100 năm sau được minh oan(3).
Thá»±c tế lịch sá»
Bà Nguyá»…n Thị Lá»™ là má»™t ngÆ°á»?i tà i hoa, giá»?i văn chÆ°Æ¡ng, có đạo đức, là tiểu thiếp của Nguyá»…n Trãi, được vua Lê Thái Tông mến: "Vua thÃch vợ của Thừa chỉ Nguyá»…n Trãi là Nguyá»…n Thị Lá»™. NgÆ°á»?i rất đẹp, văn chÆ°Æ¡ng rất hay, gá»?i và o cung phong là m Lá»… nghi há»?c sÄ©, ngà y đêm hầu bên cạnh"(4).
Tháng 7 năm Nhâm Tuất (1442), vua Thái Tông đi duyệt binh ở huyện Chà Linh, và o Côn Sơn thăm Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ. Lúc nhà vua r�i Côn Sơn, bà Lộ được lệnh theo vua v� Thăng Long.
Ngà y 4 tháng 8 năm Nhâm Tuất (tức ngà y 7-9-1442), vá»? đến Lệ Chi Viên (tục gá»?i là Trại Vải), ở là ng Ä?ại Lai, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh, vua bị Ä‘á»™t tá». Triá»?u đình buá»™c tá»™i bà đầu Ä‘á»™c vua và kết án tru di tam tá»™c cùng vá»›i Nguyá»…n Trãi.
Năm 1464, Lê Thánh Tông minh oan cho Nguyá»…n Trãi, phục hồi danh vị chức tÆ°á»›c, sÆ°u táºp tác phẩm, Æ°u đãi cho con cháu còn sót lại.
V� việc huy�n thoại hóa
Các nhân váºt lịch sá» thÆ°á»?ng được huyá»?n thoại hóa. Há»? thÆ°á»?ng được thụ thai thần kỳ, sinh đẻ thần kỳ. NgÆ°á»?i mẹ được tiếp xúc vá»›i các linh váºt, rồng rắn, vá»›i ánh sáng kỳ diệu, do đó thụ thai sinh ra ngÆ°á»?i kỳ tà i. Khi lá»›n lên, há»? được thần linh phù há»™, được tặng váºt thiêng (gÆ°Æ¡m, sách, ngá»?c...). Khi qua Ä‘á»?i há»? tiếp tục cứu Ä‘á»?i bằng cách âm phù cho những ngÆ°á»?i hiá»?n tà i.
Xu hÆ°á»›ng chung của hiện tượng huyá»?n thoại hóa là tô Ä‘áºm thêm bản chất của nhân váºt lịch sá» chủ yếu là tôn vinh nhân váºt nà y, theo cách nhìn nháºn của nhân dân, mà cách nhìn nháºn nà y phù hợp vá»›i lịch sá» khách quan, phù hợp vá»›i bÆ°á»›c tiến lên của xã há»™i.
Chúng ta thá» xét việc huyá»?n thoại hóa bà Nguyá»…n Thị Lá»™ theo xu hÆ°á»›ng nà o. NgÆ°á»?i ta đã biến bà thà nh hiện thân của má»™t con rắn Ä‘á»™c, trả thù Nguyá»…n Trãi má»™t cách cay Ä‘á»™c, tà n hại và dai dẳng. Ä?iá»?u nà y má»™t mặt bôi Ä‘en má»™t nhân váºt lịch sá» có tà i năng, có phẩm chất tốt đẹp, mà triá»?u đình đã giết hại oan uổng thảm khốc; mặt khác đổ tá»™i cho há»? Nguyá»…n sở dÄ© bị thảm sát vì đã giết lÅ© rắn, không phải do âm mÆ°u nham hiểm Ä‘en tối của vua quan nhà Lê mà chủ mÆ°u là Lê Tháºn và Nguyá»…n Thị Anh, và nhá»? váºy đã rá»a sạch tinh bà n tay đẫm máu của triá»?u đình nhà Lê.
Ä?ây hoà n toà n không phải quan Ä‘iểm khách quan lịch sá» của nhân dân và có khả năng là má»™t phiên bản của truyện Trung Quốc, Chu Tuệ - Kiá»?u Oanh.
Câu chuyện đã dá»±a và o và xuyên tạc má»™t cổ tÃch có ý nghÄ©a tÃch cá»±c. Truyện Rắn báo thù, có cả ở Trung Quốc và Việt Nam, có chủ Ä‘á»? khuyên ngÆ°á»?i ta không được ác vá»›i loà i váºt, đặc biệt là không giết hại hà ng loạt Ä‘á»™ng váºt non.
Trên đây là tình tiết rắn báo thù. Riêng v� tình tiết cô gái đẹp h�a thơ cũng cần phải xem xét lại. Trong dị bản 5, truyện Chu Tuệ và Ki�u Oanh cũng có việc h�a thơ:
Ng�c nhân hà xứ lai
Vấn quân hoa hữu tồn
Niên canh đa thiểu hỷ
Phu tỠnãi tại môn
Dịch (theo Minh Giang):
Ngư�i ng�c từ đâu tới
Hoa tươi hết hay còn
Xuân xanh chừng bao tuổi
Có chồng chưa, mấy con
Cô gái bán hoa Ki�u Oanh h�a thơ:
Ngã tại Hà ng Châu, tại Mỹ Hoa
Hà quân vấn ngã hữu hoà n tồn
Phu khuyết, hà tỠtại gia môn.
Dịch (theo Minh Giang):
Thiếp tại Hà ng Châu bán hoa tươi
Cớ sao chà ng h�i hết hay còn
Xuân xanh vừa độ trăng tròn lẻ
Chưa có chồng, sao lại có con.
Rõ rà ng đây chỉ là một dị bản gần gũi với thơ của cô gái bán chiếu Tây Hồ.
Ä?á»? nghị
Lê Thánh Tông đã không má»™t lá»?i minh oan cho bà , mặc dầu bà đã cứu mạng cho mẹ con ông, chúng ta không thể phụ há»?a vá»›i kẻ mang theo thà nh kiến của Lê Tháºn, Nguyá»…n Thị Anh buá»™c cho bà là rắn Ä‘á»™c, để xóa án cho thủ phạm. NhÆ° váºy là dang tay giết bà hai lần. Ä?á»? nghị từ nay Ä‘uổi hình bóng con rắn ra khá»?i cuá»™c Ä‘á»?i nhà thÆ¡ - Lá»… nghi há»?c sÄ© Nguyá»…n Thị Lá»™.
Mô-tÃp há»?a thÆ¡ không có ý đồ xấu có thể để lại, nhÆ°ng cÅ©ng chÆ°a nên tin là hoà n toà n có tháºt.
--------------------------------
(1) Theo sách Kho tà ng truyện cổ tÃch Việt Nam của Nguyá»…n Ä?ổng Chi, táºp IV truyện thứ 158. Tác giả đặt tên là "Rắn báo oán".
(2) Năm bản trên đây ghi theo Nguyá»…n Ä?ổng Chi, sách đã dẫn.
(3) Tóm tắt theo Tham luáºn của Minh Giang, tại Há»™i thảo khoa há»?c vá»? Lá»… nghi há»?c sÄ© Nguyá»…n Thị Lá»™, tổ chức ngà y 19-12-2002.
(4) Ä?ại Việt sá» ký toà n thÆ°, NXB Khoa há»?c xã há»™i, H., 1998, táºp II, tr.352.
H�i Ả Bán Chiếu
(Tục truyá»?n xem Công dÆ° tiệp ký, Sá»± tÃch Nguyá»…n Trãi - Bản dịch của Ed, Nordemann trong Chretomathie, annamite tr.25tÄ‘) Nguyá»…n Trãi má»™t hôm Ä‘i chầu vá»?, giữa Ä‘Æ°á»?ng, gặp má»™t ngÆ°á»?i con gái đẹp gánh chiếu bán. Ông bèn Ä‘á»?c bỡn bà i thÆ¡ nà y. NgÆ°á»?i con gái há»?a lại. Ông thấy ngÆ°á»?i ấy thông minh, há»?i tên là gì; ngÆ°á»?i ấy nói tên là Thị Lá»™, ông má»›i lấy là m nà ng hầu).
Ả ở đâu nay bán chiếu gon ?
Chẳng hay chiếu ấy hết hay còn ?
Xuân thu nay độ bao nhiêu tuổi ?
Ä?ã có chồng chÆ°a, được mấy con ?
Bà i h�a lại
Tôi ở Tây Hồ bán chiếu gon,
Nỗi chi ông h�i hết hay còn ?
Xuân thu tuổi mới trăng tròn lẻ,
Chồng còn chưa có, có chi con !
Re: Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
:icon_welc :gem18: Welcome nguyenminhanhtu tham gia Ä?á»™ng NhÃm ::)
Cám Æ¡n bà i gởi của bạn . Tháºt là má»›i mẻ, thú vị. Nữ Há»?c SÄ© Nguyá»…n Thị Lá»™ thì Bạch Y biết đã lâu, nhÆ°ng đây là lần đầu tiên được biết là có những huyá»?n thoại nhÆ° váºy :roll: . Lý thú thiệt ::)
Chúc anhtu ở chÆ¡i Ä?N vui vẻ ha :) Muốn có ngÆ°á»?i Ä‘i chung thì cứ lên tiếng ha ;) BY............. nhá»? mấy nhÃm dẫn bạn tham quan ;) :D . Uả mà không biết bạn là nhÃm nam hay nhÃm nÆ°Æ¡ng váºy ;) để tìm cho thÃch hợp ấy mà :D
Re: Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
tui la nhim nam khong biet BY la Mod cua Van hoa Viet Nam ha
Moi vo xin nho cac huynh đệ tỉ mụi giúp dùm
Re: Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
BY là nhị Mod Thơ Tình ::)
AnhTu má»›i và o nhÆ°ng có vẻ rà nh ngõ Ä‘Æ°á»?ng Ä?á»™ng NhÃm nhỉ ;-) , chắc không cần nhá»? NhÃm NÆ°Æ¡ng chỉ Ä‘Æ°á»?ng đâu ha ;) :D . Chúc vui .::)
Re: Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
BY rà nh v� văn thơ nhỉ mà nè cho hoi BY bao nhiêu tuổi va o đâu
Không biết co mạo mưội không
Mà seo nhóm văn hoá Việt Nam Ãt ngÆ°á»?i vô zay BY tim cách nà o để thu hút má»?i ngÆ°á»?i được không
Nhu thế thì trang của chúng ta sẽ thêm phong phú và đa dạng
Re: Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
BY hiện đang ở Mỹ ::) còn anhtu thì sao ;-)
Nói rà nh thì không dám nháºn, chỉ là BY cÅ©ng rất thÃch Văn Há»?c Việt Nam và Lịch Sá» Việt Nam nên cÅ©ng có tìm hiểu qua. ::)
Các thà nh viên vừa rồi khá báºn nên Ãt và o Văn Há»?c Việt Nam tham gia, chắc khi má»?i ngÆ°á»?i rãnh hÆ¡n sẽ và o mà . ::)
Cám Æ¡n bạn đã góp ý và cÅ©ng cám Æ¡n bạn đã gởi rất nhiá»?u bà i viết rất hay cho "Tủ sách Việt NhÃm" ::)
Re: Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
Anh Tu o Vietnam
anhtu rat me van hoc nhat la nhung tieu su cua cac nha tho lon
Hy vong "tu sach Viet Nhim" dÆ°Æ¡c nhieu ban chu y den de cho tu sach cua chung ta ngay cang phong phu
Ma cho hoi nha BY ai lam Mod cua "tu sach Viet Nhim" vay ma chua thay gap trong day chi thay nhi Mod ah
Re: Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
Mod "Tủ sách Việt NhÃm" là ban Admin á Anh Tu ;)
Re: Nguyễn Thị Lộ với chuyện "Rắn báo thù" - lịch sỠvà huy�n thoại
ừm nói chung đây chỉ là chuyện dân gian do nhân dân chuyện miệng lại nhằm giải thÃch cho ná»—i oan của quan Hà nh Khiển Nguyá»…n Trãi,còn chÃnh vua Lê Thánh Tôn Lê TÆ° Thà nh ngay khi lên ngôi đã minh oan cho ông.