Æ n Và Oán
- Vũ Bằng -
Ä?ến táºn bây giá»?, ngÆ°á»?i ta vẫn chÆ°a biết câu chuyện dÆ°á»›i đây đã xảy ra ở nÆ°á»›c nà o. Chỉ biết rằng đó là má»™t câu chuyện xảy ra cách đâu lâu lắm. Hồi đó là má»™t hồi thái bình thịnh trị. NgÆ°á»?i nhà quê nhÆ°á»?ng cÆ¡m sẻ áo cho nhau. Của rÆ¡i trÆ°á»›c ngõ không ai thèm nhặt. Súc váºt thân vá»›i giống ngÆ°á»?i nhÆ° anh em má»™t nhà .
Có má»™t vị quan kia, chán mùi hoạn lá»™, xin cáo vá»? nhà để di dưỡng tinh thần. Ông là m bạn vá»›i tách trà , giò cúc. Sáng, ông lên trên những đỉnh đồi cao để cho được gần trá»?i; trông ngắm hạc bay, công múa. Chiá»?u thì hoa cá»? thấy ông chống má»™t cái gáºy trúc ra đứng trÆ°á»›c cổng nhà để nhìn nÆ°á»›c nổi tăm, hay ngắm đám thế nhân Ä‘i lại ở trÆ°á»›c đám bụi.
Những hồi ức thá»?i là m quan của ông trở lại trà não lúc nà y rất rõ rà ng. Ông nhá»› lại những lúc ở dinh thá»± có xe Ä‘Æ°a pháo đón. Chao ôi, bây giá»? nhìn lại thì còn có cái gì? Chỉ còn má»™t tấm lòng. Ông ngáºm ngùi vá»? ná»—i hÆ° không của thế sá»± và đến táºn lúc bấy giá»? ông má»›i tháºt thâm hiểu rằng chỉ có tấm lòng là ngÆ°á»?i bạn chung thủy ở vá»›i ta cho tá»›i chết. Tấm lòng mà thÆ° thái, không vẩn Ä‘iá»?u hối háºn là của báu có tiá»?n không mua được.
Ông hưu quan nhìn trước mặt là núi, nhìn sau lưng là núi. Ở giữa một dòng suối chảy thanh thanh. Ông nói với ông rằng:
-"Sá»± Æ°a thÃch má»™t khi đã đạt rồi thà nh chán. TrÆ°á»›c đây ta già u, há»… muốn là có tiá»?n. Bây giá»? ngồi ngẫm lại hồi đó, tháºt chẳng khác gì cái suối nó kêu lên má»™t tiếng thì ở trong rừng nà y hai trái núi ná»? Ä‘em tiếng vang ngay lại.
Thế sự bao gi� cũng chỉ quẩn quanh có thế thôi. Duy sự khổ não thì b� bến nà o cũng có mà không h� giống nhau bao gi�. Ngư�i ta chém giết nhau, ngư�i ta lại giả dối với nhau; ngư�i ta khinh nhau, ngư�i ta lại ghét ghen nhau; ngư�i ta biệt ly rồi gặp nhau, ngư�i ta lại chia rẽ những đôi lứa không cho nhau sum h�p".
Ông hưu quan nghĩ thế và rất buồn cho tâm lý ngư�i đ�i. Ông bèn lên ở trên một am vắng để dốc tìm đạo lý. Dưới chân am có một cái hố rất sâu. Trên cái hố có một cây thông cỗi.
Má»™t hôm, Ä‘Æ°Æ¡ng mÆ¡ mà ng ở dÆ°á»›i gốc thông, nhà đạo sÄ© của chúng ta bá»—ng thấy má»™t váºt gì sa và o cái hố cách chá»— ông ngồi ba bÆ°á»›c. Ông bèn đứng dáºy xem. Thì ra đó là má»™t nhà đi săn Ä‘uổi thú qua đó trượt chân mà ngã. NgÆ°á»?i Ä‘i săn ấy là m ngã luôn cả má»™t con quạ và con rắn đứng bên. NgÆ°á»?i và hai con váºt lăn lá»™n, nhảy nhót để cố thoát thân, nhÆ°ng không được.
Vị đạo sĩ bèn nói rằng:
- Thôi, các ngư�i, đợi đấy. Ta sẽ có cách dắt lên cho.
Nói đoạn, ông bèn tìm một sợi dây thông thả xuống. Ông cho ngư�i nắm một đầu dây. Con rắn quấn lấy chân ngư�i. Con quạ hé m� đớp và o đuôi con rắn. Cả ba đ�u lên được. Thế là thoát chết.
Cả ba đ�u quỳ lạy vị đạo sĩ mà nói trong nước mắt:
- Bạch Ä?ại Ã?ức, ngà i đã cứu chúng tôi khá»?i chết. Æ n ấy xin ghi Ä‘á»?i! Chúng tôi xin lạy ngà i và nguyện sẽ giúp ngà i trong khi hữu sá»±, dẫu chết cÅ©ng không dám phà n nà n gì cả.
Vị đạo sĩ nâng cả ba lên. Ngư�i chưa kịp nói câu gì thì ông khách săn lại tiếp:
- Ä?ại Ã?ức là má»™t ngÆ°á»?i cứu ngÆ°á»?i mà không muốn ngÆ°á»?i Ä‘á»?n ân. Chúng tôi đã biết. NhÆ°ng chúng tôi cúi xin ngà i khi nà o có việc Ä‘i qua tệ ốc thì ngà i ghé lại để chúng tôi được thết đãi má»™t chút, theo cái pháºn thấp hèn của chúng tôi.
Con quạ nói:
- Tôi tên là Quạc. Khi nà o Ä?ại đức gặp chuyện chẳng may gì thì xin gá»?i tôi má»™t tiếng để tôi đến hầu.
- Còn tôi, - con rắn nói, - tôi tên là Gầm. CÅ©ng váºy, khi nà o Ä?ại đức gặp việc gì khó khăn, xin cứ tên Gầm của tôi mà gá»?i. Tôi không chắc đã giúp Ä?ại Ã?ức những Ä‘iá»?u gì quá sức tôi. NhÆ°ng tôi quyết Ä‘em thân ra là m việc để đáp Æ¡n Ä?ại Ã?ức.
Cuá»™c chia ly rất não nùng. Vị đạo sÄ© niệm Pháºt để Ä‘Æ°a ngÆ°á»?i và váºt xuống núi vá»? trần, nhÆ°ng váºt và ngÆ°á»?i Ä‘á»?u rá»›t nÆ°á»›c mắt, Ä‘i xa tá»›i hai dặm vẫn còn quay trở lại.
Trong vòm cây xanh, một nóc nhà rơm vẽ ra rất l� m�. Sương dà y rơi xuống biệt hai thế giới. Xa xa, tiếng chầy kinh nện lên.
Năm ấy, trá»?i là m đói kém. Hổ vá»? ăn khoai. Lúa không còn gặt mà cây cối trên núi bị dÆ¡i và chuá»™t cắn nát không còn má»™t trái. Nhà đạo sÄ© phải bá»? núi tìm xuống đồng bằng khuyến giáo. Bởi vì dÆ°á»›i đồng bằng thì hoa mầu năm trÆ°á»›c ngÆ°á»?i ta còn tÃch lại được nhiá»?u. Miếng ăn thì thá»±c chẳng có thừa đâu. NhÆ°ng khoai, Ä‘áºu vẫn đủ cho lợn dùng mà lúa tốt thì những nhà thÆ°á»?ng thÆ°á»?ng vẫn có từng trăm há»™c để cho ngÆ°á»?i ta ăn đầy đủ.
Vị đạo sÄ© của ta Ä‘i khuyến giáo hết các là ng Ä‘á»?u được tiếp đãi tá» tế và nhà nà o cÅ©ng má»?i đạo sÄ© dùng cÆ¡m. Má»™t buổi chiá»?u kia, đạo sÄ© đến trÆ°á»›c cá»a má»™t nhà ná»? thì trá»?i vừa nổi má»™t cÆ¡n mÆ°a bão.
Ä?ạo sÄ© dừng chân đứng trú mÆ°a ở đấy. Thì nà y, chủ nhà nà o phải ai xa lạ: chÃnh là ông khách Ä‘i săn ngà y trÆ°á»›c bị ngã lăn xuống hố cùng vá»›i con rắn và con quạ váºy!
Ngư�i đi săn bèn vội vã m�i đạo sĩ và o nhà mình nghỉ chân. Lúc ấy quá Thìn. Mưa đã ngớt. Gió bớt mạnh và sấm không là m dữ nữa.
Anh thợ săn chắp tay trước ngực mà nói với vị chân tu rằng:
- Bẩm Ä?ại Ã?ức, xin ngà i ban cho chúng tôi má»™t cái Æ¡n: Ä?ại Ã?ức nghỉ chÆ¡i lại chút nữa để chúng tôi được hầu má»™t bữa cÆ¡m dÆ°a muối, chúng tôi lấy là m hân hạnh lắm.
Vị đạo sÄ© không chối từ. Anh thợ săn khó nghÄ©. Bởi chÃnh bụng anh ta thì anh ta nghÄ© thế nà y: "XÆ°a kia, mình trót đã hứa vá»›i y nếu khi nà o y Ä‘i qua thì mình sẽ tiếp đãi chu đáo để Ä‘á»?n Æ¡n cứu sống. Thì bây giá»? đó, y Ä‘i qua. Nếu ta không tiếp, y sẽ cho ta là đồ bạc bẽo. NhÆ°ng mà bây giá»? mà ngồi tiếp cÆ¡m y!...".
Anh thợ săn đã có cách xỠrồi. Anh g�i vợ xuống bếp và nói nh�:
- Tôi nói vừa rồi là nói váºy mà thôi. Chứ bây giá»? mà thết cÆ¡m y thì tốn mà mất thá»?i giá»? quá. Âu là mình cứ cháºm cháºm mà là m. Tôi biết: há»… quá giá»? Ngá»? thì y không ăn nữa.
Lá»?i nói quả đúng. Giá»? Tỵ qua, giá»? Ngá»? đến, vị đạo sÄ© không ăn nữa tháºt. Ngà i cáo từ Ä‘i ra. Anh thợ săn và vợ tuy vồn vã nhÆ°ng lấy là m sung sÆ°á»›ng trong bụng lắm. Vị đạo sÄ© tháºt thà ba bốn lần ráºp đầu cảm tạ ngÆ°á»?i thợ săn tốt bụng. Ông Ä‘i má»™t quãng Ä‘Æ°á»?ng dà i mà vẫn không thôi niệm Pháºt cho vợ chồng anh ta.
Chẳng mấy lúc, ông đã vá»? tá»›i núi. Vừa bÆ°á»›c chân lên bá»±c, con quạ ở đâu liệng xuống và đáºu dÆ°á»›i chân ngà i mà lạy:
- Bạch Ä?ại Ã?ức, ngà i vừa má»›i ở đâu vá»??
- Ta đến khuyến giáo và mới ở nhà anh thợ săn ra.
- Váºy chẳng hay anh ta có má»?i Ä?ại Ã?ức thụ trai không?
- Có! Có! Anh ta tốt lắm. NhÆ°ng tiếc vì vợ anh ta là m cÆ¡m cháºm quá nên ta không đợi được.
Con quạ ấy không rõ tại sao phút chốc bỗng hiểu ngay m�i việc. Nó bèn rằng:
- Ä?ại Ã?ức chá»› tin. Nó là loà i yêu quái đó. Nó không biết lẽ phải. Nó Ä‘iêu ngoa. Nó không biết trả Æ¡n ngÆ°á»?i cứu sống. Bẩm Ä?ại Ã?ức, chúng tôi không có cÆ¡m canh hoa quả thết ngà i nhÆ°ng ngà i ngồi đợi. Chỉ má»™t lúc, tôi xin quay trở lại.
Vị đạo sÄ© chÆ°a kịp nói má»™t lá»?i thì con quạ đã vá»— cánh cao bay. Nó bay sang má»™t nÆ°á»›c láng giá»?ng. Và và o trong cung hoà ng háºu. Hoà ng Háºu Ä‘ang ngủ má»™t giấc thần tiên trên giÆ°á»?ng và ng. Bà đeo ở cổ má»™t hạt kim cÆ°Æ¡ng sáng ngá»?i. Quạ vá»— cánh Ä‘áºu bên cạnh và mổ lấy hạt kim cÆ°Æ¡ng đó Ä‘em vá»? cho đạo sÄ©.
Ä?ạo sÄ© lấy kim cÆ°Æ¡ng là m gì? Có lẽ đó là má»™t váºt báu vô giá. NhÆ°ng vô giá vá»›i Ä‘Ã n bà . Dùng, đạo sÄ© không biết dùng nó là m gì cả. Ngà i cho và o bá»?c và để trong túi chá»? má»™t ngà y kia...
Trong khi ấy thì khắp trong nÆ°á»›c ngÆ°á»?i ta xôn xao bà n tán vá»? việc Hoà ng Háºu mất kim cÆ°Æ¡ng. Bà không biết mất bằng cách nà o. Cả nÆ°á»›c không ai Ä‘oán nổi kẻ gian phi táo tợn đã dùng cách gì lấy được viên kim cÆ°Æ¡ng đó. Từ dân đến quan, ai cÅ©ng được lệnh Ä‘i tìm hạt kim cÆ°Æ¡ng. Cả nÆ°á»›c mất ăn mất ngủ. Ä?i đâu ngÆ°á»?i ta cÅ©ng thấy yết thị rằng:
"Hỡi ai là ngÆ°á»?i tìm được viên kim cÆ°Æ¡ng của Hoà ng Háºu khá Ä‘em và o triá»?u mà lÄ©nh thưởng má»™t ngà n con ngá»±a, má»™t ngà n con bò, má»™t ngà n cân bạc, má»™t ngà n cân và ng. Ai lÆ°u trữ sẽ bị tru di cả há»?".
Một ngà y kia, vị đạo sĩ lại xuống đồng bằng khuyến giáo. Cảm cái ân ngư�i đi săn đã ở tốt với mình, đạo sĩ lại tìm đến nhà y. Và tặng vợ y viên kim cương mà con quạ đã đem biếu ngà i.
Tức thì ngÆ°á»?i Ä‘i săn giở mặt. Mắt y Ä‘á»? sá»?c lên nhÆ° những hòn than, miệng y nóng rẫy chẳng khác gì lá»a cháy:
- Tên nà y gá»›m tháºt. Mi không biết rằng váºt nà y là váºt mất cắp trong cung? Mi là đạo tặc. Ta phải trói để Ä‘em ná»™p quan bây giá»?. Nói thế, y là m liá»?n. Y trói vị đạo sÄ© nhÆ° trói lợn. Y chạy bay đến tâu vua và đứng chá»? lÄ©nh thưởng.
Vua bèn phán h�i đạo sĩ rằng:
- Gã kia, phải khai cho thực. Viên kim cương nà y ngươi lấy bằng cách nà o và lấy ở đâu?
Nói là m sao? Biết nói là m sao bây giá»?? Nếu ta nói thá»±c, chỉ trong giây lát cả loà i quạ trong nÆ°á»›c Ä‘á»?u bị chết. Ta bảo "tôi không lấy" thì vô lý vì viên kim cÆ°Æ¡ng rõ rà ng tá»± tay ta Ä‘Æ°a cho ngÆ°á»?i Ä‘i săn. Còn nếu ta bảo: "ChÃnh tôi lấy đó" lại cà ng không được. Bởi vì nhÆ° thế là trái vá»›i luân lý kẻ tu hà nh, trá»?i hỡi!
Ở trÆ°á»?ng hợp khó khăn nà y, đạo sÄ© chỉ ngáºm miệng không nói gì là hÆ¡n cả. Vua bắt lÃnh Ä‘em đạo sÄ© ra xá» trÆ°á»?ng. Ä?ạo sÄ© không giáºn ai hết, cứ chắp tay niệm Pháºt. Vua cà ng giáºn tên đạo sÄ© gian ngoan. Ngà i truyá»?n:
- Quân bay, khá Ä‘em lão đạo sÄ© yêu ma nà y ra chôn sống, chỉ để cho cái đầu ló lên thôi. Ä?ến giá»? Ngá»? ngà y mai thì giết.
Ä?ạo sÄ©, chỉ còn có cái đầu nhô ra khá»?i mặt đất, nhìn trá»?i cao xanh má»™t lần cuối và rá»›t nÆ°á»›c mắt ra. Lá cây rung nhè nhẹ. HÆ¡i nÆ°á»›c lòa cảnh váºt.
- Dưới gầm tr�i nà y, không ai là không khổ! - đạo sĩ kêu lên thế - Ta đem thân xa lánh chốn phi�n ba, tưởng là yên mùi đạo. Nà o ng� lại phải chết một cách thảm khốc như thế nà y!
Ä?ạo sÄ© đã nói đến chữ gầm. Con rắn ở đâu hiện đến. Nó cúi đầu lạy đạo sÄ© ba lạy mà rằng:
- Bẩm Ä?ại Ã?ức, sao Ä?ại Ã?ức lại ra thế nà y?
Chỉ một phút nó biết hết cả đầu đuôi câu chuyện. Nó khóc mà than:
- Lòng bác ái của Ä?ại Ã?ức rá»™ng nhÆ° trá»?i, sâu nhÆ° bể. Thế mà còn gặp những tai Æ°Æ¡ng. Váºy không biết thế nhân, lòng thì đục mà đức thì kém không biết còn Ä‘au khổ vá»? tinh thần đến nhÆ° thế nà o! Tôi biết ngà i có má»™t lòng thÆ°Æ¡ng yêu nhân loại mông mênh. Ngà i không giáºn ai hết. NhÆ°ng tôi, tôi chÆ°a đến chá»— cao siêu ấy, tôi phải trả thù má»›i được. Bây giá»? tôi giắt và o khăn ngà i gói thuốc nà y. Mai kia đây, nếu có ai bị rắn cắn ngà i lấy thuốc nà y mà rịt cho ngÆ°á»?i ta, ngÆ°á»?i ta sẽ sống lại và sẽ Ä‘á»?n Æ¡n cứu sống.
Nói Ä‘oạn, con rắn bò Ä‘i. Ä?ến tối nó và o cung vua và rình lúc vô ý cắn và o chân hoà ng thái tá». Thái tá» Ä‘au nhức và chỉ má»™t lát toà n thân tÃm lại. Bao nhiêu ngá»± y Ä‘á»?u chịu không thể nà o chữa nổi. Nhà vua lại cho rao lên rằng:
- "Hỡi ai là ngÆ°á»?i biết môn thuốc chữa rắn cắn nà o cá»±c hay khá đến chữa cho hoà ng thái tá». Thái tá» mà khá»?i thì nhà vua sẽ chia cho ná»a giang sÆ¡n và được hưởng sá»± vinh hoa phú quý".
Quân Ä‘em lá»?i ấy Ä‘i rao cùng là ng xã. Ä?ạo sÄ© bị chôn sống thò đầu ra khá»?i mặt đất nghe thấy rao thế bèn rằng:
- Khoan đã! Khoan đã! Bay khá vá»? triá»?u tâu rằng ta có thể chữa được cho hoà ng thái tá».
Láºp tức vua cho Ä‘Ã o đất cho đạo sÄ© lên. Ä?ạo sÄ© cúi lạy vua và xin phép và o ngay hoà ng cung xem bệnh hoà ng thái tá». Y lá»?i dặn của con rắn, đạo sÄ© lấy gói thuốc của nó Ä‘Æ°a mà đem rịt và o chá»— Ä‘au. Hoà ng tá» nhÆ° tỉnh má»™t giấc mÆ¡, mở mắt dáºy mà há»?i:
- Chao ôi, tôi ở đâu thế nà y?
- Hoà ng tá»! Hoà ng tá» Ä‘Æ°Æ¡ng sống ở trên dÆ°Æ¡ng thế đấy! Ä?ạo sÄ© đã chữa là nh cho thái tá» rồi.
Thái tỠcúi xuống lạy tạ kẻ tái sinh cho mình. Cả nước vui mừng bầy tiệc. Vua cảm động phán với đạo sĩ rằng:
- Ngay chiá»?u nay, ta má»?i đạo sÄ© và o trong cung dá»± yến. Và ta chia ná»a giang sÆ¡n cho đạo sÄ©. Và ng, bạc, châu, báu, đạo sÄ© muốn lấy gì ta cÅ©ng Ä‘Æ°a.
Ä?ạo sÄ© không lấy gì hết. Và ng, bạc, châu, báu mà có lắm chỉ Ä‘Æ°a ngÆ°á»?i ta đến sá»± buồn phiá»?n mà thôi. Ngà i chỉ xin vá»›i vua cho mình sá»± yên ổn vá»? tinh thần để Ä‘i tìm đạo lý trên đỉnh núi. Vua ngạc nhiên rồi cảm Ä‘á»™ng mà kết luáºn rằng:
- Bạch Ã?ại Ã?ức, Ã?ại Ã?ức không nháºn ná»a giang sÆ¡n và từ chối cả bạc và ng châu báu. Thế nghÄ©a là ngà i không ham già u. Váºy thì chắc chắn ngà i không lấy hạt kim cÆ°Æ¡ng ná»?. Có đứa đổ oan cho ngà i. Ngà i trong sạch, đứa nà o đã là m cho ngà i mang há»?a xin nói cho trẫm biết.
Ä?ạo sÄ© không thể giấu được nữa rồi. Ngà i phải Ä‘em hết câu chuyện ra thuáºt lại. Vua thÆ°Æ¡ng lắm, ôm lấy đạo sÄ© mà nÆ°á»›c mắt chan hòa nhÆ° mÆ°a.
Ngay lúc ấy, anh thợ săn xin và o bệ kiến để ch� lĩnh thưởng. Lĩnh thưởng việc bắt được ngư�i đã ăn cắp kim cương. Anh ta hớn hở ch� lịnh thánh.
Vua bèn bảo anh ta rằng:
- NgÆ°á»?i đã là m má»™t việc tốt, rất vừa lòng trẫm. Ta sẽ háºu thưởng. NhÆ°ng xét ra thưởng má»™t mình ngÆ°á»?i chÆ°a đủ. NgÆ°á»?i khá vá»? Ä‘em cả há»? lại đây.
Anh thợ săn chạy bay v� và dắt cả h� ba đ�i lại. Anh ta dắt thêm cả một cụ tứ đại đến để ch� ơn mưa móc. Giữa lúc ấy, vua phán:
- Sá»± hung ác và lòng bạc bẽo là hai cái tá»™i to lá»›n hÆ¡n hết ở trên Ä‘á»?i. NgÆ°á»?i đã sa và o hai tá»™i ấy. Quân! Ä?em tru di cả há»? y!
Ä?ến khi đạo sÄ© biết cả há»? anh thợ săn bị chết chém thì đã cháºm không là m thế nà o được nữa. Ngà i xin phép ngay bấy giá»? được thả để Ä‘i lên núi, không bao giá»? còn trở lại đồng bằng nữa.
Những sự chém giết, hung ác, và bạc bẽo của ngư�i đ�i nhi�u quá đã là m se lòng những kẻ thực yêu đ�i.
Ä?ạo sÄ©, trong má»™t lúc, ngá»? rằng ngÆ°á»?i ta không còn phÆ°Æ¡ng cách gì để trừ được trong muôn má»™t sá»± buồn khổ cho nhân loại.
7-3-1942