nguyenminhanhtu
12-16-2005, 05:25 AM
Không biết các anh chị em đã đ?c hay nghe tới từ "Mãi mãi tuổi 20" chưa...tôi đã từng nghe trên tivi , trên đài...nhưng tôi chưa đ?c... ?ây là cuốn nhật ký của một con ngư?i đại diện cho thế hệ thanh niên những năm 70-71....??c rồi mới thấy những hoài bão của lứa tuổi 20 thật to lớn, tôi là một con ngư?i cứng rắn, nhưng khi đ?c những dòng nhật ký của anh nước mắt tôi cứ trào ra .. . tôi thực sự không muốn khóc...nhưng sao nước mắt cứ trào ra... thật xấu hổ khi đ?c được những dòng nhật ký của một ngư?i viết cùng lứa tuổi với mình và càng lúc càng nhận ra sự nh? bé của mình đối với ngư?i đó....
"?i?u xấu hổ thứ nhất ta chợt nhận ra là không thể nhớ nổi tuổi 20 của chính mình đã trôi qua như thế nào! Không có gì đáng để trăn trở đối với một sinh viên năm 2, chỉ cần h?c chăm để đủ điểm nhận h?c bổng hằng tháng. Chưa bao gi? dôi ra một tiếng đồng hồ suy nghĩ v? một ngày mai ta sẽ làm gì để không chỉ có một cuộc đ?i nhàn nhạt và tạm ổn!
Tuổi 20 tròn trĩnh và dễ thương với 20 ng?n nến thắp lên ngày sinh nhật, cũng chỉ là bù khú với những ước mơ đúc từ một khuôn: “mong có tình yêu đẹp, có công việc tốt khi ra trư?ng và sống hạnh phúc?. Ta đã chưa từng nhen nhóm cho mình một lý tưởng gì cao đẹp để làm cột mốc cho lứa tuổi 20 rạng ng?i đó, thậm chí chỉ để sau này khi lớn lên và già đi, ta cũng có cái để nhớ v? tuổi 20 đẹp một th?i.
Ta đã quay lưng với những bài h?c lịch sử trong nhà trư?ng bằng cách quên ngay sau khi h?c, để rồi hôm nay khi bắt gặp những dòng nhật ký của anh Thạc, ta bỗng sợ hãi khi nhận ra rằng trái tim mình vẫn còn có thể rung lên bần bật trước những nghĩ suy cao đẹp của anh v? lịch sử, v? đất nước và dân tộc.
Ta bỗng chợt sợ hãi khi đi trên những con đư?ng rất đẹp hôm nay mà ở phía bên dưới có thể vẫn còn nằm lại xương cốt của bao ngư?i. Ta sợ hãi như một thằng nhóc 20 tuổi trống rỗng và tầm thư?ng của thế hệ này khi chợt nghĩ v? thế hệ trước. Ta, một tế bào trong cơ thể thế hệ thanh niên tuổi 20 hôm nay, đã làm được gì cho đất nước như các anh đã làm khi mà một bài h?c lịch sử vẫn không thể thuộc...
Và bỗng thấy cái mà ta g?i là tình yêu và hạnh phúc ở tuổi 20 của mình thật xa lạ và nh? bé so với những gì trải dài trong 240 trang nhật ký của anh Thạc. Ta đã không thể là chính mình để yêu theo cách của riêng mình, đã phải mượn những thứ tình yêu trong phim Hàn Quốc, trong nhạc trẻ hiện nay để nói hộ lòng mình.
Phải chăng ta nghèo đến thế? Bao nhiêu lần ta nghĩ đến ngư?i yêu và mong muốn gì cho ngư?i đó? Hay những thứ xúc cảm nh? nhen tầm thư?ng đến từ thể xác mà ta hằng thèm khát đã giết chết những ước v?ng đẹp cho một tình yêu thật sự? Tuổi 20 ta đã chưa nghĩ được như anh Thạc đã nghĩ v? tình yêu và hạnh phúc. Tuổi 20 ta đã không biết yêu...
Và ta đã khóc không chỉ cho những nỗi buồn và ni?m day dứt của anh Thạc thấm đ?u qua từng trang nhật ký. Anh Thạc chắc đã không nghĩ rằng hơn 30 năm sau những tâm sự thầm kín của anh lại đem đến cho tuổi 20 thế hệ sau nhi?u sự xấu hổ đến như vậy, và có lẽ anh không h? mong vậy.
Ta biết khi gấp lại trang cuối cùng của quyển nhật ký, có lẽ sẽ vang v?ng l?i anh Thạc như động viên ta hãy cố gắng sống cho xứng đáng với tuổi 20, để “những trang giấy còn lại đằng sau sẽ toàn là những dòng vui vẻ và đông đúc? như dự cảm của anh trở thành hiện thực."
----------------------------o0o-----------------------
Trang sách cuộc đ?i anh
TT - Bạn trẻ thân mến, trên tay bạn đang là một cuốn sách bình thư?ng như bao cuốn sách khác bạn đã thấy và đã cầm lên trong đ?i, nhưng tôi mong bạn tĩnh tâm lại giây phút, nhìn vào chân dung một con ngư?i hiện hình trên bìa và đ?c vào dòng chữ dưới tên sách.
Khi đó bạn sẽ cảm thấy tay mình như trĩu xuống và tim mình đập gấp lên. Trên tay bạn bây gi? không phải là cuốn sách bình thư?ng nữa, không phải là cuốn sách nữa, mà là một cuộc đ?i, một số phận. Bạn sẽ đ?c vào trang sách và bạn sẽ thấy mình đang đ?c một trái tim, đ?c một tâm hồn của một con ngư?i (*).
Bạn trẻ thân mến, ngư?i bạn gặp trên trang sách này là một ngư?i trai Hà Nội. Khi anh bước chân vào ngưỡng cửa đại h?c là khi cuộc chiến tranh VN đang th?i kỳ căng thẳng, ác liệt nhất.
Anh h?c gi?i, cả “xã hội? và “tự nhiên? như th?i ấy thư?ng nói, nghĩa là cả văn và toán, ở trung h?c anh đoạt giải nhất thi h?c sinh gi?i văn toàn mi?n Bắc, ở đại h?c anh là sinh viên xuất sắc của khoa toán - cơ đại h?c Tổng hợp Hà Nội. Anh có thể được ch?n một con đư?ng khác vào đ?i. Nhưng anh, và cả thế hệ anh, năm tháng ấy đã cởi áo sinh viên khoác lên mình áo lính. Không có sự lựa ch?n nào khác khi tổ quốc lâm nguy.
Và anh, như một ngư?i trai thế hệ, đã chấp nhận và dấn thân. Dấn thân không theo nghĩa hiện sinh mà theo nghĩa yêu nước.
Bạn trẻ thân mến, ngư?i trai Hà Nội ấy đã vĩnh viễn nằm xuống mảnh đất Quảng Trị hơn 30 năm v? trước. Hôm nay, sau 30 năm ngày chiến tranh khép lại, bạn đang có trên tay mình những tâm tình của anh qua cuốn sổ nhật ký quân ngũ anh ghi trong quãng th?i gian huấn luyện tân binh.
Anh trải lòng mình chân thật qua những cảm nhận lắng nghe hồn nhiên, tinh tế rung động trước những vùng đất anh qua, những con ngư?i anh gặp, của một hồn thơ đang khao khát bộc lộ, một tình yêu khao khát t? bày, một đầu óc khao khát nhận thức.
Anh ghi cho mình và chỉ cho mình thôi. Cuốn sổ này anh g?i là “Chuyện đ?i?. Bây gi? bạn đ?c nó bạn sẽ thấy nó vừa là nhật ký, vừa như một cuốn sổ tự tu dưỡng, lại vừa như những ghi chép sáng tác văn h?c. Những con chữ ở đây, bạn hãy nhớ, đã được ghi bằng bút mực trên đư?ng hành quân. Nét mực còn nguyên và những gì chứa đựng trong chữ thì còn mãi.
Bạn trẻ thân mến, có một tình yêu của một lứa đôi Hà Nội nơi cuốn sách bạn đang đ?c. Một tình yêu lý tưởng tiêu biểu của thanh niên th?i chiến tranh ấy. Chàng trai ra trận, cô gái đi h?c xa, tình yêu vượt th?i gian và không gian chín lên trong tình cảm nhớ thương mong ngóng đợi ch? hi v?ng của hai ngư?i.
Chị đã h?i anh câu h?i hạnh phúc là gì khi hai ngư?i còn là h?c sinh. Câu h?i hạnh phúc bao lứa đôi th?i chiến đã h?i và tìm cách định nghĩa cho mình, cho ngư?i mình yêu. Và khi vào lính anh đã viết thư cho chị hẹn ngày 30-4-1975 anh v? gặp chị và sẽ trả l?i. Bạn có ngạc nhiên không khi thấy một sự trùng hợp kỳ diệu đến thế!
L?i hẹn hò như tiên tri ấy của Nguyễn Văn Thạc đã ngân một nốt trầm lắng trong lòng ngư?i con gái anh yêu, trong lòng những ngư?i cùng thế hệ, và đ?ng lại hôm nay một ni?m bi tráng. Ngày 30-4-1975 đã qua nhưng Nguyễn Văn Thạc không v?, bao nhiêu ngư?i nữa như anh không v?. Câu h?i hạnh phúc vẫn đi tìm câu trả l?i ở phía trước...
Cuốn sổ ghi chép này dừng lại tại ngã ba ?ồng Lộc ngày 3-6-1972 khi anh chuẩn bị vào chiến trư?ng. Những dòng cuối cùng anh viết dư?ng như gấp gáp: “Kính chào hậu phương. Chào gia đình và ngư?i tôi yêu. ?êm nay tôi đi. Nhất định có ngày trở v? thủ đô yêu quí của lòng tôi?.
Hơn một tháng sau anh đã hi sinh khi tuổi chớm hai mươi. Cũng như bao ngư?i lính khác, anh bình thản vào trận, bình thản biết mình có thể ngã xuống. Và cái anh để lại cho đ?i, khi sự sống đã hiến dâng cho đất nước, là cuốn sổ ghi chép này và những bức thư gửi cho gia đình và ngư?i con gái anh yêu.
Ngư?i trai Hà Nội đang trò chuyện với bạn v? mình, v? thế hệ mình trên những trang sách này có một cái tên bình dị: Nguyễn Văn Thạc. Anh viết cái sống của mình khi đang là anh lính binh nhì.
Và trước khi để bạn đ?c ngẫm vào trang viết cuộc đ?i anh, tôi xin dẫn lại những dòng anh gửi gắm lại cho bạn, cho tôi, cho tất cả những ai đang được sống hôm nay: “Ừ, nếu như tôi không trở lại - Ai sẽ thay tôi viết tiếp những dòng sau này? Tôi chỉ ao ước rằng ngày mai, những trang giấy còn lại đằng sau sẽ toàn là những dòng vui vẻ và đông đúc. ?ừng để trống trải và bí ẩn như những trang giấy này?.
Bạn trẻ thân mến, bạn có cuốn sách này chưa? Và bạn đã d?n mình để bước vào khoảng “trống trải và bí ẩn? của một con ngư?i mãi mãi tuổi hai mươi chưa?
Mãi Mãi Tuổi 20 - Kỳ I
Vào bộ đội
TT - Ngày 2-10-1971, 28 ngày sau khi nhập ngũ, Nguyễn Văn Thạc ghi những dòng nhật ký đầu tiên. Cho đến tháng 5-1972, trong suốt tám tháng vừa hành quân vừa ghi chép, anh viết được 240 trang sổ tay. Những “câu văn vội vàng và bụi bặm?, anh viết vậy.
2-10-1971
Nhi?u lúc mình cũng không ng? nổi rằng mình đã đến đây. Không ng? rằng trên mũ là một ngôi sao. Trên cổ áo là quân hàm đ?. Cuộc đ?i bộ đội đến với mình tự nhiên quá, bình thản quá và cũng đột ngột quá.
Thế là thế nào? Cách đây ít lâu, mình còn là sinh viên. Bây gi? thì xa v?i lắm rồi những ngày cắp sách lên giảng đư?ng, nghe thầy ?ư?ng, thầy ?ạo... Không biết bao gi? mình sẽ trở lại những ngày như thế. Hay chẳng còn bao gi? nữa! Có thể lắm. Mình đã lớn rồi. H?c bao lâu mà đã làm được gì đâu, đã sống được gì đâu? Chỉ còm cõi vì trang sách, gầy xác đi vì mộng mị hão huy?n.
Hai mươi tám ngày trong quân ngũ mình hiểu được nhi?u đi?u có ích. Sống được nhi?u ngày có ý nghĩa. D?c đư?ng hành quân, có dịp xem lại lòng mình, soát lại lòng mình.
Mình bắt đầu sống có trách nhiệm từ đâu, từ lúc nào? Có lẽ từ 9-3-1971, tháng ba của hoa nhãn ban trưa, của hoa sấu và hoa bằng lăng nước.
Những ngư?i bạn thân yêu của mình đã lần lượt đi h?c xa hết cả rồi. Mỗi ngư?i một phương. Các bạn đã đi lên phương Bắc. Còn mình, sẽ đi v? phương Nam...
?êm Hà Bắc thật thanh bình. Thèm quá, nghe một tiếng thì thào của cánh gió trên đồi bạch đàn... Mình đã sống trên 20 ngày bên hồ cá Yên Duyên, Yên Sở. Ở đó có những đư?ng cây đẹp tuyệt. Mình đã chụp tấm ảnh bộ đội đầu tiên dưới một gốc dừa, sau lưng là hồ cá. Hoàng hôn thong thả thay màu nước. Và ngôi sao Hôm trầm tư, kiêu hãnh đã m?c trên tr?i. Cuộc đ?i bộ đội đâu dễ dàng như thế.
Mình đã khóc, nước mắt giàn giụa, khi các bạn tiễn mình đi, khi buổi lễ kết thúc, khi bài Quốc ca rung bầu không khí trong lành trên Trư?ng Tổng hợp. Bản nhạc này đây, bao lần mình đã nghe, đã cúi đầu suy nghĩ. Nhưng hôm nay mới thực hiểu, thực cảm một đi?u giản dị: Bài Quốc ca của ta, của ta!
Khóc, không phải vì hèn yếu, không phải vì buồn bã, mà vì xúc động. Vì buổi chia tay này thiêng liêng quá. Những ngư?i bạn thân yêu nhất của mình không thể tiễn mình đi được. Và bàn tay ấy, và đôi mắt ấy, gi?ng nói ấy... Lên xe rồi, xe nổ máy. Xe VN sản xuất, tiếng động cơ như tiếng tim mình vậy.
Nghẹn thắt vì một cảm giác khó tả, mình ngước nhìn lần cuối cùng cánh cửa sổ, nơi hằng ngày mình bò ra, nhìn xuống lòng đư?ng. Khoảng tr?i nh? của riêng mình đó. Một hôm nào, những hôm nào mình mong ch? nhìn thấy bạn của mình đạp xe qua, để mình g?i... Bây gi?, là chia tay, xe lăn bánh, êm ru, xe đi êm, mà b?n mình xô vào nhau, chen nhau thò tay ra cửa.
Xe ơi, lao nhanh hơn, cho ta chóng tới gia đình lớn. Nơi ta gửi gắm cả th?i thanh xuân của mình...
Hơn cả khi trên tay phập phồng t? quyết định. Vui sướng, tự hào, cảm động làm sao khi trên ngư?i ta là bộ quân phục xanh màu lá. Anh sinh viên quen màu trắng áo của cánh cò, quen màu xanh da tr?i tháng nắng... Mình trút b? không thương tiếc, và trìu mến khoác lên mình màu xanh ấy. Màu xanh của núi đồi và thảo nguyên, của ước mơ và hi v?ng. Màu xanh bất diệt của sự sống.
9g30 phải vào màn, nhưng ta thức tr?n một đêm, với bốn b? đang rạng sáng, mặt tr?i m?c, và em bé đã ríu rít ở hàng ô rô xén g?n. Một tiếng võng kêu, một vệt nắng kẻ ở ngoài hiên, một con nhện giăng tơ trên cành ổi... Có gì khác với nơi ta ở, nơi ta gửi gắm tuổi thơ.
Ta đã bao lần đi bên sông Tô Lịch, trước kia ta khó chịu vì mùi bùn oi nồng... Ta đã mấy lần hành quân bên sông Tô Lịch, ta yêu sông vì b?t tăm sủi, vì màu xanh non, tươi trẻ có công vun đắp của dòng sông. Có phải lòng sông đã quên mình nhơ bẩn, đã chịu lòng mình mang mùi vị ấy để đem cho đ?i những c?ng rau muống tươi kỳ lạ, để đem màu hồng tươi cho thành phố. Sông Tô ơi, mai trở v?, ta khơi lại dòng sông, cho tuổi thơ vẫy vùng, cho con thuy?n anh chở em đi, đi vòng quanh thành phố...
Hôm nay, đi bên sông, dưới cái nắng chang chang, trên vai là balô con cóc của Trư?ng Sơn. Không thể nói là nhẹ được. Quai đeo thít vào vai, ép lồng ngực lại. ?au và b?ng rát, khó thở. ?è lên hông, ép vào lưng, ướt đầm đìa là mồ hôi ta đấy. Ta đặt balô, và cư?i luôn được. Ừ, cuộc đ?i ta là thế. Phải cư?i và phải vui. Bài hát ta yêu là Trư?ng Sơn ?ông - Trư?ng Sơn Tây...
Nguyễn Văn Thạc sinh năm 1952 tại làng Bưởi, Hà Nội trong một gia đình thợ thủ công.
Năm lớp 10 (niên h?c 1969-1970), Nguyễn Văn Thạc đã đoạt giải nhất cuộc thi h?c sinh gi?i văn toàn mi?n Bắc. Với thành tích h?c tập kể trên, Thạc đã được ban tuyển sinh Hà Nội xếp vào diện đi đào tạo tại Liên Xô. Nhưng theo chủ trương chung, phần lớn những nam h?c sinh xuất sắc năm đó đ?u phải ở lại để tham gia quân đội.
Trong khi ch? g?i nhập ngũ, Thạc đã xin thi và đỗ vào khoa toán - cơ của Trư?ng ?H Tổng hợp Hà Nội. Vừa h?c năm thứ nhất, anh vừa tự h?c thêm để hoàn thành chương trình năm thứ hai và được nhà trư?ng đồng ý cho lên h?c thẳng năm thứ ba...
Nhưng đó cũng là th?i gian cuộc kháng chiến chống Mỹ đang bước vào giai đoạn mới. Chiến trư?ng mi?n Nam ngày càng gay go và ác liệt. Hàng ngàn SV các trư?ng đại h?c phải tạm ngừng việc h?c tập để bổ sung lực lượng chiến đấu cho quân đội. Nguyễn Văn Thạc đã nhập ngũ ngày 6-9-1971...
Trích l?i tựa của nhà thơ ?ẶNG VƯƠNG HƯNG
(ngư?i sưu tầm - giới thiệu)
Yên Sở ơi, ta yêu Yên Sở như làng quê ta vậy. Nơi trú quân đầu tiên của đ?i ta. Nơi ta g?i bạn của mình là đồng chí. Nơi em thơ g?i ta là chú bộ đội, và những cô gái làng g?i ta: Chào các anh bộ đội.
Em đừng cư?i anh vì bộ quân phục thùng thình. Mẹ ta nghèo, rau cháo nuôi ta, đau khổ bốn nghìn năm, chắt chiu từng hạt gạo nuôi ta. ?ể bây gi? ta lớn. Phải lớn lên, phải to ra cho kịp tầm cao của lịch sử. Cánh tay này sẽ bóp nghẹt cổ quân thù.
Hành quân từ 5 gi? chi?u đến 9 gi? đêm, đẹp lắm. Trăng đầu tháng còn đ? quạch, cứ gợi cho ta nhớ một cánh buồm. ?ấy, cánh buồm đ? thắm, đựng đầy gió, gió cuốn những ngôi sao đêm, ùa vào lòng thuy?n và đẩy thuy?n trôi trong tâm tưởng... Ngủ bên b? một dòng sông, có những đư?ng dừa thật đẹp.
Tr?i trong quá, dây điện chăng như những dòng kẻ của một trang vở h?c trò. ?ừng bấm đèn trêu h?, cứ để h? nói chuyện với nhau. Anh con trai sắp xa ngư?i bạn của mình. Cô ta lại v? trư?ng h?c tiếp. Chỉ còn vài tiếng nữa thôi là còi tàu, là chuyển bánh. Anh dặn gì cô ấy, có lẽ chẳng dặn gì đâu, và chỉ mỉm cư?i... Cậu nào đã cất tiếng hò:
“Tiếng ai như tiếng chuông vàng
Tiếng ai như tiếng cô nàng của anh...?
Còn tiếng này thì đúng là gi?ng anh Châu rồi, anh “Mộng Châu?:
“Anh yêu em lắm em ơi,
Nhưng anh chẳng dám ng? l?i với em...?
Lính khoái, cư?i khúc khích... Những vì sao dưới sông cũng va vào nhau... Những cánh dừa cũng nắm tay nhau tinh nghịch bay qua bầu tr?i thanh bình. Tiếng động cơ như xay lúa.
?êm đẹp vô cùng, ta lắng nghe đất thở. Anh bạn nằm bên r?i đèn pin tìm gì, có phải anh tìm con dế đang cần cù dạo bản nhạc đêm của Pritsvin? Không cưỡng nổi, ta lấy giấy và viết thư cho Như Anh...
4-10-1971
“Anh hẹn em cuối tuần/Ch? nhau nơi cuối phố/Biết anh thích màu tr?i/Em đã bồi hồi, ch?n màu áo xanh/Sáng chủ nhật tr?i trong/Nhưng trong lòng dâng sóng/Chẳng thấy bóng anh sang/?êm thứ hai thu vàng/?êm thứ ba thu tàn/Mùa đông thứ tư sang...?
Bạn, đừng hát nữa, mà làm nao lòng bộ đội. Ta bước trên đồi bạch đàn, dưới chân là đá s?i... Chao ôi, bầu tr?i xanh quá, màu áo thân yêu của ta đã xếp lại nơi nhà...
... Có phải đ?i ta là cầm AK đánh giặc. ?ứng trên đồi phun lửa vào kẻ thù, dạn dày, thầm lặng... chẳng cần ai biết đến đâu. Rồi lúc nào ta chết, chỉ cầu xin một đi?u, trên nấm mồ của ta là cây bạch đàn; cây bạch đàn mảnh dẻ...
Nằm trong lòng đất, giá còn được nghĩ, ta sẽ làm thơ, ừ, làm thơ, làm toán... Chà, lập dị, lập dị, ngớ ngẩn đến thế nữa cơ.
Sao bây gi? ghét đ?i sinh viên đến thế. Thõng thẹo và ?p ẹp. Phải sống kh?e mạnh, dữ dội trong lửa đạn.
Dân quý anh bộ đội. B?n mình đi xin tre v? làm nhà ở. Tre đấy, ngoài vư?n, anh cứ ra mà chặt. Tre đực, tre cái, tre bánh tẻ đan lóng đôi, lóng mốt, đan s?t đeo đá sau lưng. Cây tre VN, lòng bà mẹ VN, có phải bây gi? ta mới hiểu đâu. Nhưng bây gi? ta mới được nhìn, được thấy...
Một thế hệ đã ra đi như thế, phơi phới một ni?m tin. Cảm xúc trữ tình tràn ngập trên những trang ghi chép của chàng trai Hà Nội. Nhưng cuộc sống gian khó cũng theo bước chân anh. Và con ngư?i lãng mạn ấy đã có lần giật mình đau đớn trước một sự dửng dưng...
Mãi mãi tuổi hai mươi (kỳ 2):
Chuyện đau lòng
TT - 15-11-1971
Thằng Mỹ, nó là cái gì mà mơ hồ như thế? ?i bộ đội, mình cảm thấy hơi mông lung trong việc nhìn nhận kẻ thù. Hố bom còn toác ra ở trên đồi. Và cảnh làng xóm tiêu đi?u, bị tàn phá ngày 29-2-1968, ta đâu có quên. Mặt mũi thằng Mỹ thế nào? Hẳn đó cũng là khuôn mặt ngư?i bị bóp méo xộc xệch. Hẳn đó là bộ mặt nhăn nhúm trước ánh sáng mặt tr?i.
?êm ấy, thật đau lòng. Hồi chi?u, bị ném 40 quả bom. ?iện bị đứt lung tung. Làng xóm chìm trong tang tóc và bóng đêm. Ở ngay trước ngõ là một bát hương hiu hiu khói. Anh Phúc bị bom tiện đứt cả chân tay, nằm trong chiếc quan tài đ?, ng?n đuốc nứa thổi phừng phừng, cái xe bò lăn lộc cộc... Sao giống “chiếc quan tài? như thế.
Ta ngồi đây, thanh bình như thế. Nhưng ở cuối tr?i Tổ quốc, bao nhiêu ngư?i con ưu tú của dân tộc đang đổ máu, đang giập gãy từng khúc xương, đang bị kẻ thù đày đ?a và các đồng chí của ta, anh giải phóng quân kiên cư?ng đang nín thở đợi gi? xung trận, đang đói rét và đau nhói vết thương trên một cánh rừng già.
Vậy mà, lại đến gi? đi ngủ. Những cơn gió liu riu trên cành tre đưa ta vào cơn mơ - Ta lại trở v? với cái ngõ nh? của mình... Lạc lõng ư? Có lẽ nào!
Ta biết giấu mặt vào đâu, vào gấu quần hay gấu áo, khi đư?ng Trư?ng Sơn không có dấu chân ta? Khi cả cuộc đ?i ta chưa có cái ni?m vui mãnh liệt của ngư?i chiến thắng, cắm c? Tổ quốc trên cả nước thân yêu.
26-11-1971
Cột cây số chỉ Bắc Giang 22km. Tiến v? phía đó... 600 con ngư?i gò lưng và bước. 30kg trên lưng, đư?ng bụi... Phải, lần nào hành quân cũng vậy. Không còn nghĩ ngợi được gì nữa. Thiên nhiên thu hẹp bằng nắp vung dưới gót chân ngư?i đi trước. Không gian như co, như dồn, như ép, ép mạnh vào khắp cơ thể, vào cổ, vào vai, vào lưng, vào chân. Mệt lắm, nặng lắm. Sự thật gồ gh? biết chừng nào.
Ta như lần tay trên cạnh sắc lạnh của cuộc đ?i, và nhớ da diết đến P. (*); dư?ng như đối lập với cái khô kh?ng và dữ dội ấy là hạnh phúc êm đ?m khi đứng bên P.. Ôi, đôi vai tròn, nh? nhắn, gò má và đôi mắt m?m đằm thắm biết chừng nào... Nhìn mãi, nhìn mãi mà không thấy P. đâu. Chỉ thấy bụi, cát, ồn ào và nặng n?, m?i mệt. Chỉ thấy gánh nặng của đ?i đè gí hai vai.
Nặng quá và xa lắm. ?ược nghỉ là ngã luôn xuống vệ đư?ng, không đủ sức tháo ngư?i ra kh?i balô nữa. Nếu như có P. ở đây, P. sẽ nghĩ gì ? Có thương mình không nhỉ? P. sẽ nghĩ gì khi ngư?i bạn của riêng P. nằm há hốc mồm mà thở, r?i rã chân tay và ngủ thiếp đi trên cánh đồng khô đầy bụi và chang chang nắng... Nhưng nếu có P. ở đây có lẽ mình cũng không nằm thế và sẽ đi bắt chuồn chuồn!
29-11-1971
Ngày lên đư?ng nhập ngũ của sinh viên Trư?ng ?H Tổng hợp (ảnh đăng trên báo Nhân Dân)
Bắt đầu vào làng, chỗ này là ?ông Du thì phải. Dân thưa thớt và bộ đội thì đông hơn dân nhi?u. Có ngư?i tính tỉ lệ 9/10. Kể thì hơi ngoa. Nhưng cũng có lý đấy. Tiểu đoàn trưởng đứng đợi dưới một gốc tre. Cán bộ của mình cũng chẳng khác gì chiến sĩ, cũng balô, cũng gạo và súng. Chỉ khác, các đồng chí đó đi thẳng ngư?i và bước vững vàng hơn lính nhi?u. Cũng phải thôi, đánh Pháp rồi đánh Mỹ, bao nhiêu năm đi trên con đư?ng lửa, con đư?ng lớn của dân tộc.
Sao con đư?ng dài thế, dài mãi.
?ến ngã ba, chưa gặp giao liên, bộ đội ùn lại và cúi gập ngư?i cho balô đỡ siết vào vai. Khát quá, nhưng chỉ có nước ao. Biđông chưa được phát. Dư?ng như cấp trên cố ý tạo ra tình huống này - “Rèn?! Chao ôi, cái chữ đáng ghét thế!
Thôi, đây rồi, tụi quỉ, ti?n trạm gì mà “hậu? thế! Mãi bây gi? mới gặp. Và thế là “chỉ còn 3km?. Quên đi, cái balô ác nghiệt trên vai, cái nắng trên đầu, cái nóng, cái mệt trong ngư?i và hãy nghĩ đến cái dịu dàng, thắm thiết của đôi mắt N. Anh, của đôi vai N. Anh, của hai bàn tay thấm mát hơi xuân...
?ỉnh dốc là chỗ ở, vậy mà 2/3 quân số nằm lăn ở chân đồi, cúi mãi, cúi mãi, tưởng như muốn đi bằng cả hai tay và hai chân. Bò lên, bò lên!
Nhưng, thế còn sung sướng lắm. Thế mới chỉ là cái vất vả, cái gian khổ v? cơ thể, v? vật chất. Còn cái khổ hơn, cái đau đớn v? tinh thần là sự th? ơ của bà con trong xóm đồi.
Thấp thoáng trong nhà lưng chừng dốc là những cặp mắt nghi ng?, hơi xa lạ. Ta tự h?i: H? là ai, có phải là bà mẹ Việt Nam từ ngàn đ?i thương anh bộ đội? Có phải các cháu nh?, các em thơ ríu rít quấn lấy tay anh? Mà sao bàng quan thế, dửng dưng thế... Ôi chao là buồn...
H? nhìn quanh, lạnh lẽo và thụt vội vào nhà trong, cánh cửa tre hạ xuống, chó sủa ran...
B?n mình mệt quá rồi, không đủ sức đứng dậy vào nhà nữa và nằm lăn dưới bóng tre mà nghỉ và kiếm cách vào nhà.
Không gian im ắng quá. Và chẳng thấy lũ trẻ chơi trong ngõ nh?. Xung quanh chỉ toàn cây, tre, chay, cây đen, cây mít. Cây um tùm như an ủi, phải, cây lá này vẫn cây lá quê hương. Nó đâu lạnh lùng với anh bộ đội...
Nghỉ chán, b?n mình chia nhau vào các gia đình vận động. Bẩn quá, bẩn quá, nhà cửa có một thứ mùi chua, mốc, mùi th?i gian quá dài chưa quét d?n. Nét đặc trưng là lắm ruồi và nhi?u “tàu há mồm? quá. Nhà nào ít nhất cũng năm đứa trẻ dưới 10 tuổi! Ồn ào và luộm thuộm, chứng t? mức độ giác ngộ của dân chưa cao lắm.
Vào nhà nào h? cũng đuổi. Lắm lý do đến thế, nào là : ?ợi ông ấy v?... Tệ hơn, có gia đình không thèm tiếp và trả l?i: Gia đình tôi chưa có ai đi bộ đội nên không biết đối xử với các chú như thế nào!
B?n mình không biết nói sao nữa. Ra ư, thì chỉ có bụi tre và đỉnh đồi thôi. Phải bám vào dân mà sống! Bám lấy dân.
Thế là chưa được cơm cháo gì, bụng đói, mệt, b?n mình vào nhà, giúp gia đình quét d?n, gánh nước, xe tơ. Nhà ở trên đồi nên nước hiếm hoi. Phải xuống chân dốc và ở đó có cái giếng chung của cả làng.
Vừa làm vừa trò chuyện, vừa xin vào ở một góc nhà đặt balô thôi. Mãi đến chi?u h? mới cho vào nhà, cho giư?ng chiếu hẳn hoi và giục “các chú nấu cơm ăn?.
Khi đó mới biết đơn vị trước ở đây làm mất uy tín ghê quá, toàn đánh nhau, cãi nhau, đánh cắp của nhau. 3/4 số xoong quân dụng bị mất, rồi quân trang, quân dụng mất lung tung. Tệ quá.
Bậy bạ thế thì thôi. Nhưng hậu quả lại dồn lên đầu b?n mình. Ngay đêm, đại đội h?p cấp tốc trên thửa ruộng còn trơ chân rạ. Phải gấp rút khôi phục uy tín của quân đội.
Gia đình mình ở có chín ngư?i. Bác chủ nhà 55 tuổi rồi và ngày ngày vác thuy?n nan đi đánh lưới trên sông. Tụi nhóc còn nh?, cô gái thứ hai tên là Thà, 17 tuổi, đi làm suốt ngày và ban đêm cũng chẳng v?. Nhưng nếu cô ta v? thì cả nhà biết ngay vì cái mồm to và liến thoắng của cô. Cái gi?ng chan chát nghe đến chói tai. Khổ cho anh chàng nào vớ phải cô ấy suốt đ?i có lẽ chẳng được nghe cô ấy thì thầm (!).
Còn tụi nhóc thì bẩn, bẩn lắm. Chân tay b?c một lớp đất đen như da cóc. Toàn uống nước lã và không bao gi? rửa tay cả. ?êm đi ngủ thì tót lên giư?ng, sáng dậy lấy khăn mặt còn ướt của ngư?i lớn lau cuống quít và thế là mở đầu một ngày!
Mình rất không thích cái tò mò, cái ưa lục l?i của tụi nhóc ấy. ?ặt balô xuống là sà đến và nắn cái n?, s? cái kia, chẳng ra làm sao cả. Nhất là thằng Hành, h?c vỡ lòng, hư lắm.
Tế bảo: “Phải rèn b?n này mới được?. B? một buổi rủ chúng nó đi chơi và dặn dò: “Các chú để súng đạn trong balô, đừng đụng gì đến nó nổ?...
Thế là ổn. Còn phải vệ sinh vệ sống cho các ngài nữa chứ. Rõ khổ.
Nhưng cũng thấy thương gia đình và các cháu. Lỗi ấy đâu phải vì bố mẹ hay vì bản thân chúng. Mà vì thằng đế quốc, vì lụt lội. Vì kẻ thù của dân tộc ở bên kia b? Thái Bình Dương...
Tuổi 20 nồng nàn và hăng hái ấy cứ nhớ đi nhớ lại một nỗi xao xuyến khi ngư?i con gái anh yêu nhẹ nhàng đặt bàn tay m?m dịu lên b? vai anh...
?ó là buổi tối cuối cùng của h?. Xa nhau rồi, anh ngơ ngác tự h?i có lẽ nào tất cả chỉ là như thế, vĩnh viễn cũng chỉ là như thế. “Có lẽ nào đó là tột cùng của hạnh phúc??.
Nỗi xúc động đau đớn bỗng trào lên trong lòng ngư?i đ?c hôm nay...
Mãi mãi tuổi hai mươi (kỳ 3):
Nhớ Hà Nội, nhớ một ngư?i
Như Anh (ảnh chụp tại Liên Xô năm 1971)
TT - 2-12-1971
Chưa bao gi? mình xa nhà lâu như thế này, chưa bao gi? nhớ cha mẹ, anh em và bè bạn như bây gi?...
B?n nó trốn v? nhi?u, có lẽ vì không chịu được cái cảnh nhớ nhung đáng sợ này. Từ đây ra đư?ng 18 chỉ có một khoảng đồng. Ở xa này, nhìn ôtô, xe đạp lăn từ tốn qua các thân cây mà muốn chạy vù xuống đó.
Rồi Hà Nội, gia đình, đư?ng Nguyễn ?i Quốc và phố Nguyễn Du... Bao nhiêu đi?u hứa hẹn còn b? dở, bản nhạc dừng lại ở âm da diết nhất... N. Anh, giữ ngón tay yêu dấu ấy ở phím đàn và đừng buông ra, đừng buông, nghe thấy không, N. Anh, đừng m?i mệt...
Không ai muốn cuộc đ?i mình phải buồn bã cả, nhưng rất ít ngư?i trên đ?i này đạt được đi?u mình mong muốn. Mất mát nhi?u, nhưng cố gắng làm sao cho mình kh?i thất v?ng, kh?i mất nghị lực luôn hun cháy lòng mình. ?ó mới là đi?u quan tr?ng.
Thư cho Phong, mình viết: “Còn nhớ không Phong, dạo lớp 10, Phong đ?c trước lớp bài ?ư?ng chúng ta đi khiến hai đứa mình cảm động. Ở cái cành ổi đã nhẵn bóng vết tay mình, Phong với mình ao ước được sống những gi? phút như thế. Gi? phút Phong bảo con ngư?i với đất nước là một và ngư?i lính trở thành con ngư?i lý tưởng của th?i đại?.
Mình gửi cùng lá thư là những đoạn ?ư?ng chúng ta đi h?c thuộc từ hồi đi h?c. Phong có nhận được không, qua Trư?ng Sơn, qua dốc Bà ?ịnh, dốc Nguyễn Chí Thanh, qua chặng đư?ng quyết thắng. Và trong bom đạn, Phong có trả l?i câu h?i mà cuộc sống đặt ra...
Thư?ng khi, do tác động tích cực của văn h?c và sách báo tuyên truy?n, ngư?i ta có suy nghĩ và cảm xúc tiến bộ, khá mãnh liệt đằng khác. Nhưng ít ai kiểm tra mình xem tình cảm và suy nghĩ đó có thật là bản chất của mình hay không.
Có thật nó bắt nguồn rễ sâu xa từ tận cùng cảm nghĩ, từ đáy lòng mình? Có ai tự kiểm tra mình, tự kiểm tra cảm xúc và suy nghĩ của mình, xem bản thân mình có lấy những rung cảm tốt đẹp đó làm quan niệm sống, chứ không phải làm một thứ đồ trang sức rủng roẻng?
Chính trị viên Các h?i mình thích đi đâu. Mình chỉ thích bộ binh, đánh nhau thế mới khoái và ít bị phụ thuộc vào máy móc. Vả lại, đi bộ binh gần dân hơn, biết nhi?u đi?u thú vị hơn.
3-12-1971
Vẫn như hôm qua, ngủ và chơi b?i lêu lổng. Chán ngán lắm rồi, bắt đầu đi lùng trong xóm.
Hết mía lại sắn, sắn ăn chóng no, chóng chán. Ở đây chỉ có thế. Và nếu chán thì chịu, dân đi làm đồng hết cả rồi, chẳng có ai ở nhà mà nói chuyện. Quanh quẩn với cái sân phơi rơm rạ, với cái vại chỉ hai gánh nước là đầy. Ngủ chán rồi lại thức, lại nóng ruột.
Lại thêm ba ngư?i nữa “tút? v? Hà Nội. H? không chịu nổi tình trạng nằm đợi ghê sợ này.
Lê Như Thanh và ?ỗ Thành xin mãi cũng được v?. Thanh nó khoái lắm và vanh vách kể cho mình cuộc sống đang phát triển của thủ đô. Nó không dám đến trư?ng vì sợ xúc động. Thanh bảo không dám kể tình hình thật của đơn vị cho gia đình vì nó sợ gia đình không yên tâm. Toàn bốc phét nào là tập ít, ăn kh?e, sướng, vui... rồi triển v?ng binh, quân chủng cao xa...
Còn Thành thì khác. Anh ta tưởng bà mẹ “bôn? lắm. Thế là kể ráo. Bà ngồi yên lặng nghe đứa con trai nh? của mình thủ thỉ. Suốt bữa cơm bà không nói không rằng. Và khi con đi, bà òa lên khóc, đứng chắn ở cửa nhất định giữ nó ở nhà.
Thế đấy, mẹ mình chắc là không thế. Mẹ mình chưa khóc bao gi? trong những lần tiễn con đi. Mình lại nhớ câu thơ của Trần Vàng Sao, đại ý: Bao nhiêu nước mắt mẹ thấm vào vạt áo, để đư?ng con đi không bị ướt... Mẹ mình dũng cảm lắm, biết hi sinh lắm.
Nghĩ v? Hà Nội là nghĩ v? N. Anh, nghĩ đến những ngày bên nhau đi trong hương đêm mùa hè, của đêm mùa thu... Ta gặp nhau làm gì nhỉ? Ta nắm tay nhau làm gì nhỉ? Ta siết chặt trong nỗi xúc động làm gì... N. Anh bé nh? yêu dấu đêm nay ở đâu... Thương N. Anh thật nhi?u mà không biết nói sao, không biết làm sao cả.
Tội nghiệp N. Anh, cứ phải buồn mãi, buồn dai dẳng... Sao không vui với bạn bè mỉm cư?i. Mùa xuân... đâu rồi? ?êm gần nhau nhất lại là đêm chia tay. Hạnh phúc thả những đốm sáng bay lơ lửng trên tr?i. Vũ trụ bao la quá mà tay N. Anh nh? nhắn chừng nào...
Bao nhiêu đêm nằm mơ, mình trở lại buổi tối cuối cùng, khi N. Anh dừng xe ở đằng sau và đặt nhẹ bàn tay lên vai trái. Mình ngoảnh lại... thế rồi không còn mơ được gì nữa, cứ trượt theo những đư?ng cong m?m mại... Mai, ta xa nhau rồi, vậy mà có ai nói được với ai đi?u gì đâu, cứ mặc làn gió thơm mùi đồng nội vuốt ve mái tóc...
Mới đó mà ta xa nhau, thật là kinh khủng. Có lẽ nào tất cả chỉ là như thế. Có lẽ nào tất cả chỉ là như thế và vĩnh viễn cũng chỉ là như thế. Có lẽ nào đó là tột cùng hạnh phúc? Còn sau này chỉ là đau khổ và mòn m?i, hối tiếc...
Phải chi đừng gặp N. Anh thì bây gi? đỡ hối hận biết bao. Dẫu có phải mất đi những tháng năm đẹp đẽ ấy cho N. Anh bình yên và hạnh phúc.
Tội lỗi đó không bao gi? mình có thể tự tha thứ cho được. Càng nghĩ nhi?u càng thấy mông lung và thương N. Anh, thương cả mình nữa. Trái tim ơi, vỡ ra và đừng bao gi? rung nữa. Cho ta thảnh thơi, cho N. Anh hạnh phúc... Buồn lắm, cuộc sống riêng của mình. Càng nghĩ càng buồn, nhất là trong những ngày này.
Bao gi? mình mới thoát kh?i sự ch? đợi đáng ghét như hôm nay? ?i chiến đấu chắc say sưa và hào hứng hơn chăng?
Thông bảo mình đi h?a lực bộ binh. Mình thích lắm. Nhanh nhanh mà đi B chứ không thì hết địch đến nơi. Nghe phong thanh trên bộ lấy lính lái xe tăng, tụi nó thích lắm. Thích gì cái con rùa thép ấy, chỉ oai ở ngoài này thôi chứ khó mà được vào trong ấy.
?ại đội trưởng Châu mới v?, trẻ măng, 24 tuổi. Anh là biệt động của Quảng Ngãi. Nghe kể dạo tổng tiến công mà tiếc đứt ruột. Dạo ấy mình lớp 8 nhỉ, còn nh? quá.
7-12-1971
... Không ai phút này cảm thấy cô đơn
Nhưng da diết vẫn gợi v? Hà Nội!
Phố nh? se se đang mùa gió nổi
Có chút gì xúc động mãi theo đi...
Bằng Việt nhỉ, ừ, Bằng Việt, trong một Mùa xuân xa Hà Nội. Nhưng bây gi? lại đang là mùa đông. Lẽ ra đang lạnh. Vậy mà chưa. Năm nay rét muộn nên rét dữ. Không biết bao gi? mới như Trư?ng Phước Mãi hôm nay mới thực đông v?...
Hôm 5-12, được v? qua Hà Nội mấy tiếng đồng hồ, mới cảm thấy hết hạnh phúc đơn sơ mà ngày thư?ng không để ý.
Xe dừng lại ở bến Nứa, mình vội đến luôn nhà các bạn, đến trư?ng...
Trư?ng Tổng hợp như hẹp hơn hôm qua, ít gặp ngư?i quen thuộc. Dừng lại dưới chân cầu thang, bùi ngùi và buồn vô hạn... Tất cả như vụt đứng dậy! Vụt ào ra, ôi, kỷ niệm... Và đậm đà là bóng dáng N. Anh, hôm qua, hôm qua, đứng gõ cửa thật nhẹ...
Vụt ào ra, như cửa sông, th?i sinh viên say mê, hồ hởi... Giật mình, s? lên vai áo, cổ áo. Cuộc sống vẫn như xưa, ồn ào, nghịch ngợm. Nhà cửa vẫn bẩn và ng?n đèn vẫn trải vô vàn đư?ng sáng.
Dắt Hải đi chơi, một lát, chia tay ở gốc cây thứ ba, nơi nửa năm trước, ngày 30-5, chia tay N. Anh.. “Hải có biết tại sao mình chia tay với Hải ở đây không? Ở gốc cây thứ ba này, mình đã chia tay với bạn thân yêu nhất của mình...?. Chỗ ấy, cái miếu nh?, ngã tư, Văn Miếu...
Lại đi trên đư?ng Nguyễn ?i Quốc. Thú vị vô cùng, chỉ thiếu N. Anh. Nhưng, không sao cả, “hạnh phúc bắt đầu từ chỗ biết xa nhau?...
Quả thật, v? nhà, ở bên bố mẹ, gia đình sao thanh thản lạ. Suốt đêm không ngủ, không muốn ngủ tí nào. Nằm nhìn đỉnh màn và nghe tiếng thở của gia đình. Tự dưng thấy mình lớn lên nhi?u. Tưởng chừng có thể che chở cho cả gia đình.
Bố mẹ yếu đi nhi?u, gầy đi nhi?u. Nhà cửa b? bộn lắm. Bao nhiêu đi?u phức tạp giày vò bố mẹ mình. Không thanh thản như m?i ngư?i, không sung sướng và nhàn hạ như bố mẹ ngư?i. Vì sao? Vì sao?
Câu h?i trả l?i dễ và khó. Song ta biết cách trả l?i.
Cái ôtô lăn bánh qua cầu Long Biên. Lại xa Hà Nội. Sông Hồng ơi, sông Hồng...
Bè nứa phơi trên cát bãi sông Hồng
Nơi tuổi nh? ta đi câu cá
Những chiếc xà lan ngày ấy nông nổi quá
Nay trầm tĩnh ngược sông chở đá chữa cầu...
Qua cửa kính m? bụi, ta bối rối chào dòng sông đ? và nhẩm đ?c vần thơ Lưu Quang Vũ. Thế là lại xa Hà Nội, lại xa thủ đô và biết đến bao gi??
Tạm biệt ngôi nhà, tạm biệt con ngư?i, đư?ng phố và những dòng cây xanh chảy trên vỉa hè thành phố. Tạm biệt đôi mắt đen ở chân tr?i.
Tâm hồn nhạy cảm ấy, dễ vui hơn mà cũng dễ buồn hơn trước cuộc đ?i. “Sự thật gồ gh? biết chừng nào?, một lần anh thanh thản viết vậy. Nhưng khi sự gồ gh? ấy đến với chính cuộc đ?i anh!?
Hơn 30 năm đã trôi qua, nỗi đau đớn của một tuổi trẻ trong veo như vẫn còn làm đau ngư?i đ?c...
Mãi mãi tuổi hai mươi (kỳ 4):
Những ngày buồn
Gia đình (ảnh chụp tại Cổ Nhuế năm 1971)
TT - 24-12-1971
Gấp cuốn sách vào và suy nghĩ v? Paven (nhân vật chính trong Thép đã tôi thế đấy - TT). Những trang cuối của tiểu thuyết để lại cho mình nhi?u chấn động mạnh hơn cả. Mình chú ý nhi?u đến bức ảnh Paven ngồi như một ông già nhưng sôi sục ng?n lửa sống. Lúc ấy ở bên b? biển và ánh nắng đã nhạt dần...
Cái gì nấp đằng sau con ngư?i ấy? Cái gì làm nên nghị lực phi thư?ng và dễ hiểu của Paven? Thật dễ hiểu.
Mình thèm khát được sống như thế. Sống tr?n vẹn cuộc đ?i mình cho ?ảng, cho giai cấp. Sống vững vàng trước những cơn bão táp của cách mạng và của cuộc đ?i riêng.
Hôm nay, lần đầu tiên trong đ?i mình cảm thấy hổ thẹn với m?i ngư?i, hổ thẹn với Paven, Pavơlusa thân yêu. Mình chưa phải là một đảng viên!
Buổi chi?u, đang h?p A, anh Lộc g?i ra sân và h?i mình có giấy cảm tình ?ảng không. Lúc đó, chỉ hơi thoáng qua một ý nghĩ còn m? nhạt. Sao mình tới gi? vẫn chưa thấy gần gũi với ?ảng của Bác Hồ? Anh Lộc b? đi khi mình lắc đầu. Mình như có lỗi gì đó, cái lỗi rất lớn mà bấy lâu mình không biết.
Sao trước kia mình không h? lúc nào nghĩ đến đi?u đó cả? Có phải vì mình thấy ?ảng quá cao siêu và mình không thể nào với tới? Có phải vì mình kém nghị lực chiến đấu; kém tinh thần vươn lên và cam chịu sống cuộc đ?i riêng biệt, tẻ nhạt với những rung động êm đ?m? Có phải vì mình thấy trước được những trở ngại không thể nào vượt qua được mà cảm thấy phi?n lòng?
10-1-1972
Năm ơi! Năm đang ở đâu rồi?
Thật không ng? chi?u qua lại là lần cuối cùng hai đứa ở bên nhau. Còn bây gi?, xa lắm rồi, xa lắm, nếu Năm không quay trở v? đội ngũ.
?ảo ngũ! Thật không thể tưởng tượng được.
?êm nay bơ vơ ở đâu, ở trên một chặng đư?ng xe lửa hay một con đư?ng lay lứt? Năm có cảm thấy lạnh lùng, trống rỗng hay không? Chắc mày trách tao lắm hả, ừ, tao tự trách mình nhi?u lắm, sao để mày như thế, sao để mày như thế...
Sao trước kia không thương mày nhi?u hơn nữa, không gần gũi mà hiểu mày hơn nữa. Giấy truy nã mày tao cầm trong tay đây. Sớm mai sẽ có ngư?i xa lạ nào cầm đ?c, ngư?i ta sẽ nguy?n rủa mày, khinh bỉ mày Năm ơi!
Năm ơi, quay trở lại đi, quay lại và rủ thằng Th?i nữa, đồng đội và tao đang ch? mày. Cái giư?ng ?p ẹp vẫn dành chỗ ấm nhất cho mày đó. Sao mày lại b? đi mà ngủ trên một quãng đồng trống trải, lạnh lùng... Năm à, quay lại đi!
4-3-1972
12 gi? 15
Cứ mỗi lần b? cái mũ ra, ngư?i ta lại ồ lên kinh ngạc vì mái đầu bạc của tôi! Sao ngư?i ta tàn nhẫn thế hở những ngư?i xung quanh? Thử giật một sợi tóc vô tình, phần lớn là tóc bạc, những sợi tóc trong trẻo, trắng muốt thế, mà lại là nỗi buồn êm dịu, nỗi buồn dai dẳng, đau đớn và dữ dội của lòng tôi ? Chẳng lẽ tôi đã già đi như vậy? Già trước tuổi, già trước tất cả những gì tôi đã trải qua và chưa h? trải qua?
Tôi lo lắng chút gì v? bản thân, lo nhi?u vì tôi chưa làm việc ra hồn, lo nhi?u vì th?i gian trôi đi nhanh và mất hút sau lỗ rách của mái l?u...
?ừng ai xem những dòng này. Vả lại cuốn nhật ký này chắc cũng chẳng bao gi? có ai xem được. Tôi sẽ chỉ giữ những cảm xúc này cho tới lúc vĩnh biệt mi?n Bắc thân yêu đi chiến đấu, và sẽ biến những trang giấy vô duyên này thành ng?n lửa hun cay sè mắt tiễn biệt tôi. Vì chắc chắn chẳng có ai tiễn đưa tôi cả. Tôi đi và gửi tấm thân này ở một mi?n đất nào đấy mà tôi biết hoặc chưa thể biết tên.
25-3-1972
Thạc đừng kéo Như Anh lại nữa. Thạc để Như Anh đi đi. Thạc sống một mình như vậy nhé. Hạnh phúc của đ?i chỉ dành cho Thạc thế mà thôi.
Phải, gi? đây tôi ân hận rất nhi?u. Tôi tự trách mình sao đã tìm đến Như Anh. Phải, bao nhiêu lần tôi nhủ Như Anh đừng ch? tôi làm gì nữa. Nhưng chính lúc tôi nói những đi?u ấy trong thư, thì tâm hồn và trái tim tôi bàng bạc một dòng tha thiết: ch? Thạc, Như Anh nhé. Ch? Thạc, như cô gái VN chung thủy tr?n đ?i với ngư?i yêu đi chiến đấu. Ch? Thạc, như cô gái trong bài thơ của Tế Hanh: Em ch? anh không biết có th?i gian...
7-5-1972
Ngư?i nhà Nguyễn Văn Thạc kể lại, trước Cách mạng tháng 8-1945 Thạc có ngư?i bác h? làm phó lý ở quê.
Trong cải cách ruộng đất, ông này bị quy là thành phần “địa chủ, cư?ng hào? (sau này ông đã được “sửa sai? và mất vì tuổi già).
Thêm nữa, bố mẹ Thạc từng có một xưởng nhuộm và dệt thủ công, với khoảng 15 ngư?i làm, toàn con cháu trong nhà.
Dù phương tiện máy móc của cái xưởng nh? này đã bị “sung công? vào hợp tác xã, khi xảy ra chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ và gia đình đã bị phá sản, nhưng bố mẹ Thạc vẫn được coi là “tiểu chủ?...
?ẶNG VƯƠNG HƯNG
18 năm rồi ư? Từ ngày chiến thắng ?iện Biên lừng lẫy địa cầu. Những ngày đó mình mới chỉ là đứa bé lên 2. ?ã biết gì đâu. Ngư?i ta bảo rằng không ai khi nằm trong bụng mẹ đã h?i được hoàn cảnh xuất thân của mình. Không thể h?i được mình đã sinh ra trong gia đình thế nào, tư sản hay địa chủ cư?ng hào!
Từ rất lâu rồi mình vẫn mơ hồ v? gia đình của chính mình. Những ngư?i khác, những ngư?i bạn khác của mình h? thư?ng tự hào v? hoàn cảnh xuất thân của h?. Tự hào v? các anh chị và các em, ông bác, ông chú xa xa, gần gần của h?. Rồi còn vô vàn cái để h? tự hào nữa. Mỗi khi nhắc đến lý lịch là ngư?i ta lại cảm thấy trào dâng lên một ni?m vui, một nỗi sung sướng pha chút gì kiêu ngạo. Có lẽ bởi vì con ngư?i h? không có chút gì đáng tự hào nên h? phải làm như thế chăng?
Cũng phải thôi, vì bản thân h? rất sung sướng được sống và sinh ra trong một gia đình cách mạng, cha mẹ, ông bà h? là những ngư?i đã đổ xương máu cho dân tộc, cho giai cấp. Và gi? đây, ?ảng đặt lòng tin vào con em các bậc ti?n bối cách mạng ấy.
Chao ôi, bao nhiêu lần mình ao ước có được hạnh phúc xa v?i ấy, được ?ảng tin và trao cho những nhiệm vụ nặng n?.
Khi còn ở trư?ng phổ thông, dẫu sao quan hệ chính trị cũng còn bằng lặng. Tuổi thơ trong sáng biết chừng nào, nó chưa bị vết đen của quá khứ gia đình đè trĩu hai vai. Ngư?i ta hoàn toàn được bình đẳng với nhau trong m?i quan hệ. Chỉ vì hơi gợn một chút qua thái độ của cô hiệu phó cấp III một ít. Song, còn thoải mái lắm.
Ở trư?ng đại h?c, nhất là Trư?ng Tổng hợp, nhà trư?ng chú ý nhi?u đến chuyên môn và ít chú ý đến chính trị mấy. Ngư?i ta lao vào h?c tập, vào những cuốn sách, và cứ nghĩ rằng đó là chống Mỹ cứu nước rồi. Không nhi?u lắm những ngư?i chỉ thích đi làm cán bộ lớp, cán bộ ?oàn như kiểu Thuỵ, Qui... Vả lại, trong trư?ng ?H, con em gia đình không cơ bản không phải là ít. ?ầy rẫy ra đấy. Mà phần lớn lại là những đứa h?c gi?i, rất gi?i của lớp!
Còn gi? đây thì khác nhi?u rồi. ?âu ra đấy cả. Cùng là hai ngư?i không h? khác nhau gì v? bản thân h? nhưng lý lịch trong sạch, nhất là đ? thực sự, là khác nhau lắm rồi.
Rất nhi?u khi đứng nhìn đoàn bộ đội đi qua, mình cũng thấy lẻ loi, lẻ loi quá đi mất! Khuôn mặt nào cũng đẹp, mình cứ nghĩ chỉ có những ngư?i cộng sản thực sự mới sinh ra được đoàn quân ấy. H? đi, h? đi... và có lẽ h? chẳng biết rằng h? đang được hưởng một gia sản quí báu mà ông cha ruột thịt của h? mang lại.
Cứ mỗi lần khai lý lịch, mình lại buồn, buồn tận sâu xa. Anh Thục cảm tình ?ảng từ lâu rồi mà chưa được kết nạp. Và cứ càng v? sau, nói chuyện với anh, mình lại cảm thấy anh cứ đuối dần, cứ đuối dần. Anh cứ thất v?ng dần.
8-5-1972
Thực tình đã có dấu hiệu gì chứng t? mình “bị loại ra kh?i đội ngũ? đâu! Nhưng linh tính cứ cho mình biết rằng mình không thể trở thành một đảng viên được. Mơ hồ thấy rằng khó khăn đến với mình sẽ nhi?u đây.
Không sao hết! Miễn rằng anh sống thực sự như một đảng viên, thế đã tạm đủ rồi. Vào ?ảng để làm gì nhỉ? Khi ngư?i ta đã sống và làm việc như một đảng viên rồi! Không nên suy nghĩ gì v? chuyện ấy hết. ?ảng khắc sáng suốt và dìu dắt mình. ?i?u cơ bản nhất, gia đình mình là gia đình lao động, cha mẹ mình là ngư?i lao động và hoàn toàn giác ngộ. Mình luôn luôn tin là thế.
“Hạnh phúc là gì, bao lần ta lúng túng/h?i nhau hoài mà nghĩ mãi chưa ra/cho đến ngày cất bước đi xa/Mi?n Nam g?i...?.
Một thế hệ đã đi tìm câu trả l?i ở nơi đầu sóng ng?n gió.
Hạnh phúc là gì? Hai ngư?i yêu nhau ở đây cũng đã h?i nhau như thế. Thư gửi cho ngư?i yêu, anh Thạc bảo sẽ trả l?i vào ngày 30-4-1975. Những lá thư của năm 1971...
Mãi mãi tuổi hai mươi (kỳ 5):
Bức thư tình và l?i hẹn hò lớn lao
Như Anh (ảnh chụp năm 1972)
TT - Nồng nàn, trìu mến, những linh cảm buồn, và l?i hẹn 30-4 cứ trộn lẫn vào nhau trong những trang thư Nguyễn Văn Thạc gửi cho ngư?i bạn gái Phạm Thị Như Anh. Những bức thư này, nhà thơ ?ặng Vương Hưng gửi cho Tuổi Trẻ, không có trong nhật ký...
30-4-1971
...Bốn năm nữa Như Anh “đã trở thành con ngư?i hoàn chỉnh?, đã có thể trả l?i câu h?i: “Hạnh phúc là gì??.
Chao ôi, Như Anh, Như Anh bé b?ng của Thạc. Sao câu trả l?i của Như Anh lại hay và đẹp đẽ thế. Ừ, phải rồi, khi nào “trở thành ngư?i lớn thực sự, khi nào đóng góp được cho Tổ quốc, khi đấy ta mới trả l?i được, hạnh phúc là gì!?. Cám ơn thầy Nga văn ngộ nghĩnh của Như Anh đã giúp cho Thạc hiểu được khía cạnh đẹp đẽ ấy của tâm hồn bạn.
...Bốn năm nữa biết bao sự kiện sẽ xảy ra. 30-4-1975 thì Thạc và Như Anh đang ở trong tình trạng nào? Như Anh ơi, hứa với Thạc đi, 30-4-1975, dù chúng ta có thể giận, ghét nhau đến đâu đi nữa, dù thế nào cũng sẽ viết cho nhau những dòng chữ “hạnh phúc là thế nào? nhé! Thạc sẽ nhớ l?i hứa này và sẽ chuẩn bị “ý tứ? cho bức thư ngày ấy bằng cuộc sống bốn năm sắp tới.
Phải, th?i gian sẽ là ngư?i chứng kiến cuộc sống của chúng ta. Có thể nhi?u biến cố và thử thách sẽ đến. Nhất định thế, vì Như Anh hãy nhớ rằng: đ?i Thạc, một cuộc đ?i đầy rẫy mâu thuẫn và đau khổ, đầy ước mơ và rạo rực, đầy những dằn vặt và thử thách lớn lao. Thạc sống không bình thư?ng và không muốn sống bình thư?ng.
Muốn có nhi?u thử thách, nhi?u “lang bạt?, muốn như cánh chim đại bàng đứng trên đỉnh núi cao, nhìn ra bốn phía, nơi nào có bão táp, có mưa, có gió là nơi Thạc sẽ đến. Thạc sẽ không chỉ đơn thuần là một sinh viên tổng hợp toán. Như Anh hãy nhớ thế. ?ừng một lúc nào nghĩ Thạc là một “ngài sinh viên? nhé! Không, Thạc không chỉ tầm thư?ng là một ngài sinh viên đâu. Thạc đã và sẽ sống hai, ba cuộc sống gian khổ, phức tạp. Cho đến khi nào Thạc không còn tồn tại, khi đó mới hết những cơn giông tố.
... Như Anh chưa thể hiểu được câu Thạc viết: “Như Anh là một đi?u đau buồn của Thạc... Như Anh là màu xanh da tr?i kỳ dị... Như Anh là trái mơ chua (!)...?.
Phải, Như Anh chính là vậy. Như Anh sẽ là đi?u đau buồn của tâm hồn Thạc, vì Như Anh sẽ chẳng ở lâu với Thạc. Như Anh sẽ xa và quên Thạc, sẽ để lại cho Thạc một khoảng trống mênh mông, sẽ lấy đi của Thạc một nguồn động viên an ủi, một âm thanh, không, cả thế giới âm thanh, cả một khu rừng muôn vàn cây lá, muôn vàn tiếng chim lích tích, lích tích, lảnh lót và ngân dài... Sẽ lấy của Thạc cả một dòng sữa và một dòng ánh sáng.
Màu xanh da tr?i kỳ dị kia. Ừ, cũng là Như Anh đấy, quen thuộc và gần gũi, thân yêu và trong sáng, giản dị nhưng vô cùng độc đáo và đẹp đẽ, nên thơ, rất cao và rất gần, rất rộng nhưng nó nằm tr?n vẹn trong ánh mắt. Màu xanh da tr?i, chao ôi, không bao gi? ngư?i ta có thể nắm lấy nó, để bàn tay trên nó, chưa bao gi? được thực sự “gần gũi? nó cả. Cái màu xanh ấy, màu xanh da tr?i kỳ dị, nó ở xa, rất xa và ở trên rất cao. Lúc nào và hôm nào ta cũng thấy, cũng ngưỡng mộ. Nhưng nó là màu sắc của bầu tr?i...
Cám ơn Như Anh đã gửi Núi đồi - thảo nguyên cho Thạc, câu chuyện làm xao động tâm hồn Thạc nhi?u. Và cái quạt nữa (chỉ tiếc, nếu dùng luôn thì một lúc nào đó sẽ rách). Như Anh tặng Thạc cái gì giữ được ấy, chứ quạt thì khó giữ lắm, mà rách thì rất tiếc.
...Thư dài rồi mà chẳng nói được gì cả. Như Anh sẽ trả l?i Thạc chứ! Không biết thư này đem đến cho Như Anh ni?m vui hay sự phi?n toái. Thạc chỉ muốn như Anđecxen, đem cho Như Anh quả thông và lá c?, đem đến cho Như Anh những câu chuyện có thực mà như một giấc mơ...
4-9-1971
Như Anh yêu dấu,
Sáng nay, buổi cuối cùng ở nhà. Bạn của L. (*) đang ngồi ngoài kia, song toàn bạn gần nhà nên L. “được phép? vào viết thư cho Như Anh. L.muốn viết, muốn tặng Như Anh những giây phút quí giá mà L. đang còn là “tuổi nh??. Ngày mai, những con chim câu vĩnh viễn bay vào khoảng tr?i đầy nắng gió kia...
Thật đáng tiếc biết bao, những ngày này trăng rắc bụi vàng trên các nẻo đư?ng Hà Nội. L. của Như Anh đi cô độc và bình thản d?c theo hướng gió, gió lướt thướt kéo qua L. những l?i quyến rũ, không, chẳng có gì quyến rũ nơi L. đâu. Gió, gió ơi, gió biết chăng ở thủ đô của xứ Mônđavi mùa đông phủ đầy tuyết trắng, có một bông hoa xanh màu ng?c bích, có một tia nắng của bầu tr?i, một làn gió nhớ thương, có một bài thơ, một trang cổ tích...
Gió có biết câu chuyện v? bà chúa tuyết? Và gió hãy tìm đến ngôi nhà mà ta đ? ngoài phong bì ấy, tìm gặp ngư?i nào cao cao, thanh mảnh, tìm đến đôi mắt nào đẹp nhất, tìm đến cái tên nào đẹp nhất, cái tên mà ta hay nhắc nhở trong những giấc mơ buồn, trong những giấc mơ vui, cái tên đẹp như ánh sáng xanh mà Sôlôkhôp thư?ng ca tụng...
Gió hãy thầm thì thay ta nhé, nói gì cũng được, miễn là gió đem đến cho ngư?i ta yêu dấu hương vị nồng nàn, thanh bạch của trăm loại hương hoa, miễn là gió đem đến cho tâm hồn tuyệt đẹp của ta màu đ? của lá phong mùa thu, và cánh chim câu bay đi từ ga Hà Nội...
Ừ, rồi đây cuộc sống sẽ khác xa, L. chưa hình dung nổi cuộc đ?i bộ đội của mình. Gian khổ, khó khăn, vất vả, chết chóc, hi sinh, tàn phế... Ba từ đầu sẽ đến với L., còn từ sau, không biết sẽ ch?n lấy từ nào? Bàn tay nào, bàn tay của kẻ nào bên kia đại dương sẽ nhằm vào L. của Như Anh?...
Ngày mai, nếu ta chẳng gặp nhau, Như Anh đi trên những nẻo đư?ng của ký ức, Như Anh nhìn vào đôi mắt nào gần gũi hay xa lạ với L., hãy nhớ L. một chút. Hãy nhớ rằng, ừ, có một ngư?i tên là L. đấy, đã chết rồi. Nhưng trước khi chết, ngư?i ấy đã sống và đã ghép tên Như Anh với vô vàn tính từ âu yếm...
Ở đâu L. cũng không quên Như Anh. Nhưng Như Anh nhớ nhầm rồi, L. bảo ngày 30-4-1975 mới trả l?i câu “Hạnh phúc là gì?? cơ mà, chứ có phải 11-4-1975 đâu?
L. bỗng nhớ câu thơ của Phạm Tiến Duật:
Dân tộc ấy có gì kỳ lạ
Một nước bao nhiêu là đá v?ng phu
Những năm tháng đợi ch?
Chỉ một là ngư?i, hai là hóa đá
Dân tộc ấy có gì kỳ lạ...
Hôm nay, 4-9-1971, buổi sáng cuối cùng trên quê hương, lúc này là 11g trưa, nắng đ? hồi, đ? lửa... Lát nữa, 2g L. tập trung, chẳng có ai ra tiễn cả, kể cả gia đình, L. đi như đi h?c, thanh thản và nhẹ nhàng... Ừ, L. đi h?c, trư?ng đại h?c cộng sản Như Anh nhé, ch? L. nhé...
18-9-1971
... Lecmôntôp, với câu thơ nổi tiếng mà Như Anh chép cho Thạc bỗng dưng lại trở v? bên Thạc: Thuy?n cần gió táp mưa sa...
Bất kỳ một sự vinh quang nào cũng cần phải trả bằng một giá, và khó khăn gian khổ càng nhi?u, và thử thách càng nhi?u, sự vinh quang đó càng trở nên rực rỡ.
Chúng ta đừng đi tìm những chân lý sâu xa đơn thuần qua những áng văn và những bài thơ, bài toán. 30-4-1975, Thạc sẽ trả l?i cho Như Anh câu: Hạnh phúc là gì? Khi Như Anh chào c?, khi điệu nhạc quốc ca hùng tráng trỗi lên, Như Anh chắc rất xúc động, nhưng khi tiễn ở trư?ng, Thạc đã khóc và tất cả 300 con ngư?i sắp vào bộ đội đã khóc. Ôi chao, buổi đó thật là xúc động. Cả ngư?i run lên, r?n rợn. Thế là từ nay trong khúc nhạc này, có một phần mồ hôi, xương máu của đ?i mình.
Chống Mỹ cứu nước, th?i đại bão táp đó không kéo dài đâu. Buổi bình minh của cách mạng, phải không Như Anh? Ai sẽ là ngư?i đi vào m? sáng? ?ó là Thạc và 300 con ngư?i ở Trư?ng Tổng hợp này.
Ai sẽ là ngư?i chết lúc bình minh? Không biết, nhưng nếu được xung phong, chắc không ai là ngư?i chùn bước!
26-3-1972
Như Anh yêu dấu của Thạc,
...Như Anh biết không, khi được tin Thạc không còn trong danh sách lưu h?c sinh nữa, lúc ấy Thạc buồn không thể nào tưởng được. Từ trước vẫn ao ước được đi h?c nước ngoài, ở đó Thạc sẽ tiếp thu những kiến thức hiện đại nhất của khoa h?c. Thạc sẽ h?c thật chăm, thật gi?i... Nhưng Thạc phải ở nhà và chuẩn bị đi bộ đội. Lúc đó buồn và nản hết sức, không muốn gặp ai cả.
Ra ga tiễn các bạn đi, vừa tủi thân vừa có chút gì xấu hổ (ôi chao, cái th?i vừa chập chững vào đ?i ấy, có gì đáng trách đâu Như Anh nhỉ?). Thế rồi, suốt cả vụ hè, thở ngắn than dài. Mùa hè ấy Thạc đã đ?c rất nhi?u tác phẩm văn h?c. Lần đầu tiên đ?c tr?n ba tập tiểu thuyết tự thuật của M.Gorki, Thạc hiểu rằng không thể nào làm được đi?u gì lớn lao nếu cuộc sống của mình không thực sự lớn lao.
Chẳng gì có thể ngăn cản được con ngư?i khi bản thân h? nung nấu trong lòng một nghị lực phi thư?ng không gì dập tắt nổi. Khi bản thân h? đang nuôi một ước mơ chân chính: trở thành ngư?i có ích cho đất nước. 17-7-1970 thi đại h?c thì 15-7 Thạc mới đi vào ôn thi. Hai ngày thôi, chỉ có hai ngày mà Thạc của Như Anh ôn xong hoàn chỉnh cả toán, lý và hóa. Và với lòng tự ái ít nhi?u, Thạc của Như Anh đã làm tốt nhất hai bài lý và hóa, với điểm toán thấp nhất là 7.
Bây gi? đây Thạc muốn nói với Như Anh đi?u mà Thạc còn e ngại mãi: ch? Thạc, Như Anh nhé! Ch? Thạc đi chiến đấu trở v?. Chắc không còn lâu nữa chiến tranh sẽ kết thúc thôi. Thạc sẽ trở v? và lại đi h?c tiếp. Thạc lại mặc chiếc áo xanh da tr?i xanh màu thương nhớ. Lại hò hẹn Như Anh, vì chúng ta gặp nhau ở cái cửa sổ sơn xanh của thư viện nhân dân.
Thôi nhé, bắt tay cô sinh viên nào. Vui và kh?e nhé. H?c gi?i nhé, thỉnh thoảng nhớ Thạc chụp ảnh và viết thư gửi v? cho Thạc nhé. Cứ nhé mãi thôi. ?ừng “ghét Thạc? nhé!
Xiết chặt Như Anh. Thạc của Như Anh.
Thạc của Như Anh đã không trở v?! Không v? được, dù l?i hẹn hò của đôi lứa yêu nhau đã như l?i tiên tri cho ngày đoàn tụ của cả dân tộc...
Trong một trận đánh ác liệt bên thành cổ Quảng Trị, một loạt đạn pháo của kẻ thù đã rơi trúng chỗ chiến sĩ thông tin Nguyễn Văn Thạc... Hôm đó ngày 30-7-1972.
Ngày cuối cùng của ngư?i lính Nguyễn Văn Thạc
Nhật ký, trang cuối cùng
...Kẻ thù không cho tôi ở lại. Phải đi. Tôi sẽ gửi v? cuốn nhật ký này, khi nào trở lại, khi nào trở lại tôi sẽ viết nốt những gì lớn lao mà tôi đã trải qua từ khi xa nó, xa cuốn nhật ký thân yêu của đ?i lính.
Ừ, nếu như tôi không trở lại, ai sẽ thay tôi viết tiếp những dòng sau này? Tôi chỉ ao ước rằng, ngày mai, những trang giấy còn lại đằng sau sẽ toàn là những dòng vui vẻ và đông đúc. ?ừng để trống trải và bí ẩn như những trang giấy này.
Một ngày cuối tháng 5-1972, Hà Tĩnh
Anh lính binh nhì
"?i?u xấu hổ thứ nhất ta chợt nhận ra là không thể nhớ nổi tuổi 20 của chính mình đã trôi qua như thế nào! Không có gì đáng để trăn trở đối với một sinh viên năm 2, chỉ cần h?c chăm để đủ điểm nhận h?c bổng hằng tháng. Chưa bao gi? dôi ra một tiếng đồng hồ suy nghĩ v? một ngày mai ta sẽ làm gì để không chỉ có một cuộc đ?i nhàn nhạt và tạm ổn!
Tuổi 20 tròn trĩnh và dễ thương với 20 ng?n nến thắp lên ngày sinh nhật, cũng chỉ là bù khú với những ước mơ đúc từ một khuôn: “mong có tình yêu đẹp, có công việc tốt khi ra trư?ng và sống hạnh phúc?. Ta đã chưa từng nhen nhóm cho mình một lý tưởng gì cao đẹp để làm cột mốc cho lứa tuổi 20 rạng ng?i đó, thậm chí chỉ để sau này khi lớn lên và già đi, ta cũng có cái để nhớ v? tuổi 20 đẹp một th?i.
Ta đã quay lưng với những bài h?c lịch sử trong nhà trư?ng bằng cách quên ngay sau khi h?c, để rồi hôm nay khi bắt gặp những dòng nhật ký của anh Thạc, ta bỗng sợ hãi khi nhận ra rằng trái tim mình vẫn còn có thể rung lên bần bật trước những nghĩ suy cao đẹp của anh v? lịch sử, v? đất nước và dân tộc.
Ta bỗng chợt sợ hãi khi đi trên những con đư?ng rất đẹp hôm nay mà ở phía bên dưới có thể vẫn còn nằm lại xương cốt của bao ngư?i. Ta sợ hãi như một thằng nhóc 20 tuổi trống rỗng và tầm thư?ng của thế hệ này khi chợt nghĩ v? thế hệ trước. Ta, một tế bào trong cơ thể thế hệ thanh niên tuổi 20 hôm nay, đã làm được gì cho đất nước như các anh đã làm khi mà một bài h?c lịch sử vẫn không thể thuộc...
Và bỗng thấy cái mà ta g?i là tình yêu và hạnh phúc ở tuổi 20 của mình thật xa lạ và nh? bé so với những gì trải dài trong 240 trang nhật ký của anh Thạc. Ta đã không thể là chính mình để yêu theo cách của riêng mình, đã phải mượn những thứ tình yêu trong phim Hàn Quốc, trong nhạc trẻ hiện nay để nói hộ lòng mình.
Phải chăng ta nghèo đến thế? Bao nhiêu lần ta nghĩ đến ngư?i yêu và mong muốn gì cho ngư?i đó? Hay những thứ xúc cảm nh? nhen tầm thư?ng đến từ thể xác mà ta hằng thèm khát đã giết chết những ước v?ng đẹp cho một tình yêu thật sự? Tuổi 20 ta đã chưa nghĩ được như anh Thạc đã nghĩ v? tình yêu và hạnh phúc. Tuổi 20 ta đã không biết yêu...
Và ta đã khóc không chỉ cho những nỗi buồn và ni?m day dứt của anh Thạc thấm đ?u qua từng trang nhật ký. Anh Thạc chắc đã không nghĩ rằng hơn 30 năm sau những tâm sự thầm kín của anh lại đem đến cho tuổi 20 thế hệ sau nhi?u sự xấu hổ đến như vậy, và có lẽ anh không h? mong vậy.
Ta biết khi gấp lại trang cuối cùng của quyển nhật ký, có lẽ sẽ vang v?ng l?i anh Thạc như động viên ta hãy cố gắng sống cho xứng đáng với tuổi 20, để “những trang giấy còn lại đằng sau sẽ toàn là những dòng vui vẻ và đông đúc? như dự cảm của anh trở thành hiện thực."
----------------------------o0o-----------------------
Trang sách cuộc đ?i anh
TT - Bạn trẻ thân mến, trên tay bạn đang là một cuốn sách bình thư?ng như bao cuốn sách khác bạn đã thấy và đã cầm lên trong đ?i, nhưng tôi mong bạn tĩnh tâm lại giây phút, nhìn vào chân dung một con ngư?i hiện hình trên bìa và đ?c vào dòng chữ dưới tên sách.
Khi đó bạn sẽ cảm thấy tay mình như trĩu xuống và tim mình đập gấp lên. Trên tay bạn bây gi? không phải là cuốn sách bình thư?ng nữa, không phải là cuốn sách nữa, mà là một cuộc đ?i, một số phận. Bạn sẽ đ?c vào trang sách và bạn sẽ thấy mình đang đ?c một trái tim, đ?c một tâm hồn của một con ngư?i (*).
Bạn trẻ thân mến, ngư?i bạn gặp trên trang sách này là một ngư?i trai Hà Nội. Khi anh bước chân vào ngưỡng cửa đại h?c là khi cuộc chiến tranh VN đang th?i kỳ căng thẳng, ác liệt nhất.
Anh h?c gi?i, cả “xã hội? và “tự nhiên? như th?i ấy thư?ng nói, nghĩa là cả văn và toán, ở trung h?c anh đoạt giải nhất thi h?c sinh gi?i văn toàn mi?n Bắc, ở đại h?c anh là sinh viên xuất sắc của khoa toán - cơ đại h?c Tổng hợp Hà Nội. Anh có thể được ch?n một con đư?ng khác vào đ?i. Nhưng anh, và cả thế hệ anh, năm tháng ấy đã cởi áo sinh viên khoác lên mình áo lính. Không có sự lựa ch?n nào khác khi tổ quốc lâm nguy.
Và anh, như một ngư?i trai thế hệ, đã chấp nhận và dấn thân. Dấn thân không theo nghĩa hiện sinh mà theo nghĩa yêu nước.
Bạn trẻ thân mến, ngư?i trai Hà Nội ấy đã vĩnh viễn nằm xuống mảnh đất Quảng Trị hơn 30 năm v? trước. Hôm nay, sau 30 năm ngày chiến tranh khép lại, bạn đang có trên tay mình những tâm tình của anh qua cuốn sổ nhật ký quân ngũ anh ghi trong quãng th?i gian huấn luyện tân binh.
Anh trải lòng mình chân thật qua những cảm nhận lắng nghe hồn nhiên, tinh tế rung động trước những vùng đất anh qua, những con ngư?i anh gặp, của một hồn thơ đang khao khát bộc lộ, một tình yêu khao khát t? bày, một đầu óc khao khát nhận thức.
Anh ghi cho mình và chỉ cho mình thôi. Cuốn sổ này anh g?i là “Chuyện đ?i?. Bây gi? bạn đ?c nó bạn sẽ thấy nó vừa là nhật ký, vừa như một cuốn sổ tự tu dưỡng, lại vừa như những ghi chép sáng tác văn h?c. Những con chữ ở đây, bạn hãy nhớ, đã được ghi bằng bút mực trên đư?ng hành quân. Nét mực còn nguyên và những gì chứa đựng trong chữ thì còn mãi.
Bạn trẻ thân mến, có một tình yêu của một lứa đôi Hà Nội nơi cuốn sách bạn đang đ?c. Một tình yêu lý tưởng tiêu biểu của thanh niên th?i chiến tranh ấy. Chàng trai ra trận, cô gái đi h?c xa, tình yêu vượt th?i gian và không gian chín lên trong tình cảm nhớ thương mong ngóng đợi ch? hi v?ng của hai ngư?i.
Chị đã h?i anh câu h?i hạnh phúc là gì khi hai ngư?i còn là h?c sinh. Câu h?i hạnh phúc bao lứa đôi th?i chiến đã h?i và tìm cách định nghĩa cho mình, cho ngư?i mình yêu. Và khi vào lính anh đã viết thư cho chị hẹn ngày 30-4-1975 anh v? gặp chị và sẽ trả l?i. Bạn có ngạc nhiên không khi thấy một sự trùng hợp kỳ diệu đến thế!
L?i hẹn hò như tiên tri ấy của Nguyễn Văn Thạc đã ngân một nốt trầm lắng trong lòng ngư?i con gái anh yêu, trong lòng những ngư?i cùng thế hệ, và đ?ng lại hôm nay một ni?m bi tráng. Ngày 30-4-1975 đã qua nhưng Nguyễn Văn Thạc không v?, bao nhiêu ngư?i nữa như anh không v?. Câu h?i hạnh phúc vẫn đi tìm câu trả l?i ở phía trước...
Cuốn sổ ghi chép này dừng lại tại ngã ba ?ồng Lộc ngày 3-6-1972 khi anh chuẩn bị vào chiến trư?ng. Những dòng cuối cùng anh viết dư?ng như gấp gáp: “Kính chào hậu phương. Chào gia đình và ngư?i tôi yêu. ?êm nay tôi đi. Nhất định có ngày trở v? thủ đô yêu quí của lòng tôi?.
Hơn một tháng sau anh đã hi sinh khi tuổi chớm hai mươi. Cũng như bao ngư?i lính khác, anh bình thản vào trận, bình thản biết mình có thể ngã xuống. Và cái anh để lại cho đ?i, khi sự sống đã hiến dâng cho đất nước, là cuốn sổ ghi chép này và những bức thư gửi cho gia đình và ngư?i con gái anh yêu.
Ngư?i trai Hà Nội đang trò chuyện với bạn v? mình, v? thế hệ mình trên những trang sách này có một cái tên bình dị: Nguyễn Văn Thạc. Anh viết cái sống của mình khi đang là anh lính binh nhì.
Và trước khi để bạn đ?c ngẫm vào trang viết cuộc đ?i anh, tôi xin dẫn lại những dòng anh gửi gắm lại cho bạn, cho tôi, cho tất cả những ai đang được sống hôm nay: “Ừ, nếu như tôi không trở lại - Ai sẽ thay tôi viết tiếp những dòng sau này? Tôi chỉ ao ước rằng ngày mai, những trang giấy còn lại đằng sau sẽ toàn là những dòng vui vẻ và đông đúc. ?ừng để trống trải và bí ẩn như những trang giấy này?.
Bạn trẻ thân mến, bạn có cuốn sách này chưa? Và bạn đã d?n mình để bước vào khoảng “trống trải và bí ẩn? của một con ngư?i mãi mãi tuổi hai mươi chưa?
Mãi Mãi Tuổi 20 - Kỳ I
Vào bộ đội
TT - Ngày 2-10-1971, 28 ngày sau khi nhập ngũ, Nguyễn Văn Thạc ghi những dòng nhật ký đầu tiên. Cho đến tháng 5-1972, trong suốt tám tháng vừa hành quân vừa ghi chép, anh viết được 240 trang sổ tay. Những “câu văn vội vàng và bụi bặm?, anh viết vậy.
2-10-1971
Nhi?u lúc mình cũng không ng? nổi rằng mình đã đến đây. Không ng? rằng trên mũ là một ngôi sao. Trên cổ áo là quân hàm đ?. Cuộc đ?i bộ đội đến với mình tự nhiên quá, bình thản quá và cũng đột ngột quá.
Thế là thế nào? Cách đây ít lâu, mình còn là sinh viên. Bây gi? thì xa v?i lắm rồi những ngày cắp sách lên giảng đư?ng, nghe thầy ?ư?ng, thầy ?ạo... Không biết bao gi? mình sẽ trở lại những ngày như thế. Hay chẳng còn bao gi? nữa! Có thể lắm. Mình đã lớn rồi. H?c bao lâu mà đã làm được gì đâu, đã sống được gì đâu? Chỉ còm cõi vì trang sách, gầy xác đi vì mộng mị hão huy?n.
Hai mươi tám ngày trong quân ngũ mình hiểu được nhi?u đi?u có ích. Sống được nhi?u ngày có ý nghĩa. D?c đư?ng hành quân, có dịp xem lại lòng mình, soát lại lòng mình.
Mình bắt đầu sống có trách nhiệm từ đâu, từ lúc nào? Có lẽ từ 9-3-1971, tháng ba của hoa nhãn ban trưa, của hoa sấu và hoa bằng lăng nước.
Những ngư?i bạn thân yêu của mình đã lần lượt đi h?c xa hết cả rồi. Mỗi ngư?i một phương. Các bạn đã đi lên phương Bắc. Còn mình, sẽ đi v? phương Nam...
?êm Hà Bắc thật thanh bình. Thèm quá, nghe một tiếng thì thào của cánh gió trên đồi bạch đàn... Mình đã sống trên 20 ngày bên hồ cá Yên Duyên, Yên Sở. Ở đó có những đư?ng cây đẹp tuyệt. Mình đã chụp tấm ảnh bộ đội đầu tiên dưới một gốc dừa, sau lưng là hồ cá. Hoàng hôn thong thả thay màu nước. Và ngôi sao Hôm trầm tư, kiêu hãnh đã m?c trên tr?i. Cuộc đ?i bộ đội đâu dễ dàng như thế.
Mình đã khóc, nước mắt giàn giụa, khi các bạn tiễn mình đi, khi buổi lễ kết thúc, khi bài Quốc ca rung bầu không khí trong lành trên Trư?ng Tổng hợp. Bản nhạc này đây, bao lần mình đã nghe, đã cúi đầu suy nghĩ. Nhưng hôm nay mới thực hiểu, thực cảm một đi?u giản dị: Bài Quốc ca của ta, của ta!
Khóc, không phải vì hèn yếu, không phải vì buồn bã, mà vì xúc động. Vì buổi chia tay này thiêng liêng quá. Những ngư?i bạn thân yêu nhất của mình không thể tiễn mình đi được. Và bàn tay ấy, và đôi mắt ấy, gi?ng nói ấy... Lên xe rồi, xe nổ máy. Xe VN sản xuất, tiếng động cơ như tiếng tim mình vậy.
Nghẹn thắt vì một cảm giác khó tả, mình ngước nhìn lần cuối cùng cánh cửa sổ, nơi hằng ngày mình bò ra, nhìn xuống lòng đư?ng. Khoảng tr?i nh? của riêng mình đó. Một hôm nào, những hôm nào mình mong ch? nhìn thấy bạn của mình đạp xe qua, để mình g?i... Bây gi?, là chia tay, xe lăn bánh, êm ru, xe đi êm, mà b?n mình xô vào nhau, chen nhau thò tay ra cửa.
Xe ơi, lao nhanh hơn, cho ta chóng tới gia đình lớn. Nơi ta gửi gắm cả th?i thanh xuân của mình...
Hơn cả khi trên tay phập phồng t? quyết định. Vui sướng, tự hào, cảm động làm sao khi trên ngư?i ta là bộ quân phục xanh màu lá. Anh sinh viên quen màu trắng áo của cánh cò, quen màu xanh da tr?i tháng nắng... Mình trút b? không thương tiếc, và trìu mến khoác lên mình màu xanh ấy. Màu xanh của núi đồi và thảo nguyên, của ước mơ và hi v?ng. Màu xanh bất diệt của sự sống.
9g30 phải vào màn, nhưng ta thức tr?n một đêm, với bốn b? đang rạng sáng, mặt tr?i m?c, và em bé đã ríu rít ở hàng ô rô xén g?n. Một tiếng võng kêu, một vệt nắng kẻ ở ngoài hiên, một con nhện giăng tơ trên cành ổi... Có gì khác với nơi ta ở, nơi ta gửi gắm tuổi thơ.
Ta đã bao lần đi bên sông Tô Lịch, trước kia ta khó chịu vì mùi bùn oi nồng... Ta đã mấy lần hành quân bên sông Tô Lịch, ta yêu sông vì b?t tăm sủi, vì màu xanh non, tươi trẻ có công vun đắp của dòng sông. Có phải lòng sông đã quên mình nhơ bẩn, đã chịu lòng mình mang mùi vị ấy để đem cho đ?i những c?ng rau muống tươi kỳ lạ, để đem màu hồng tươi cho thành phố. Sông Tô ơi, mai trở v?, ta khơi lại dòng sông, cho tuổi thơ vẫy vùng, cho con thuy?n anh chở em đi, đi vòng quanh thành phố...
Hôm nay, đi bên sông, dưới cái nắng chang chang, trên vai là balô con cóc của Trư?ng Sơn. Không thể nói là nhẹ được. Quai đeo thít vào vai, ép lồng ngực lại. ?au và b?ng rát, khó thở. ?è lên hông, ép vào lưng, ướt đầm đìa là mồ hôi ta đấy. Ta đặt balô, và cư?i luôn được. Ừ, cuộc đ?i ta là thế. Phải cư?i và phải vui. Bài hát ta yêu là Trư?ng Sơn ?ông - Trư?ng Sơn Tây...
Nguyễn Văn Thạc sinh năm 1952 tại làng Bưởi, Hà Nội trong một gia đình thợ thủ công.
Năm lớp 10 (niên h?c 1969-1970), Nguyễn Văn Thạc đã đoạt giải nhất cuộc thi h?c sinh gi?i văn toàn mi?n Bắc. Với thành tích h?c tập kể trên, Thạc đã được ban tuyển sinh Hà Nội xếp vào diện đi đào tạo tại Liên Xô. Nhưng theo chủ trương chung, phần lớn những nam h?c sinh xuất sắc năm đó đ?u phải ở lại để tham gia quân đội.
Trong khi ch? g?i nhập ngũ, Thạc đã xin thi và đỗ vào khoa toán - cơ của Trư?ng ?H Tổng hợp Hà Nội. Vừa h?c năm thứ nhất, anh vừa tự h?c thêm để hoàn thành chương trình năm thứ hai và được nhà trư?ng đồng ý cho lên h?c thẳng năm thứ ba...
Nhưng đó cũng là th?i gian cuộc kháng chiến chống Mỹ đang bước vào giai đoạn mới. Chiến trư?ng mi?n Nam ngày càng gay go và ác liệt. Hàng ngàn SV các trư?ng đại h?c phải tạm ngừng việc h?c tập để bổ sung lực lượng chiến đấu cho quân đội. Nguyễn Văn Thạc đã nhập ngũ ngày 6-9-1971...
Trích l?i tựa của nhà thơ ?ẶNG VƯƠNG HƯNG
(ngư?i sưu tầm - giới thiệu)
Yên Sở ơi, ta yêu Yên Sở như làng quê ta vậy. Nơi trú quân đầu tiên của đ?i ta. Nơi ta g?i bạn của mình là đồng chí. Nơi em thơ g?i ta là chú bộ đội, và những cô gái làng g?i ta: Chào các anh bộ đội.
Em đừng cư?i anh vì bộ quân phục thùng thình. Mẹ ta nghèo, rau cháo nuôi ta, đau khổ bốn nghìn năm, chắt chiu từng hạt gạo nuôi ta. ?ể bây gi? ta lớn. Phải lớn lên, phải to ra cho kịp tầm cao của lịch sử. Cánh tay này sẽ bóp nghẹt cổ quân thù.
Hành quân từ 5 gi? chi?u đến 9 gi? đêm, đẹp lắm. Trăng đầu tháng còn đ? quạch, cứ gợi cho ta nhớ một cánh buồm. ?ấy, cánh buồm đ? thắm, đựng đầy gió, gió cuốn những ngôi sao đêm, ùa vào lòng thuy?n và đẩy thuy?n trôi trong tâm tưởng... Ngủ bên b? một dòng sông, có những đư?ng dừa thật đẹp.
Tr?i trong quá, dây điện chăng như những dòng kẻ của một trang vở h?c trò. ?ừng bấm đèn trêu h?, cứ để h? nói chuyện với nhau. Anh con trai sắp xa ngư?i bạn của mình. Cô ta lại v? trư?ng h?c tiếp. Chỉ còn vài tiếng nữa thôi là còi tàu, là chuyển bánh. Anh dặn gì cô ấy, có lẽ chẳng dặn gì đâu, và chỉ mỉm cư?i... Cậu nào đã cất tiếng hò:
“Tiếng ai như tiếng chuông vàng
Tiếng ai như tiếng cô nàng của anh...?
Còn tiếng này thì đúng là gi?ng anh Châu rồi, anh “Mộng Châu?:
“Anh yêu em lắm em ơi,
Nhưng anh chẳng dám ng? l?i với em...?
Lính khoái, cư?i khúc khích... Những vì sao dưới sông cũng va vào nhau... Những cánh dừa cũng nắm tay nhau tinh nghịch bay qua bầu tr?i thanh bình. Tiếng động cơ như xay lúa.
?êm đẹp vô cùng, ta lắng nghe đất thở. Anh bạn nằm bên r?i đèn pin tìm gì, có phải anh tìm con dế đang cần cù dạo bản nhạc đêm của Pritsvin? Không cưỡng nổi, ta lấy giấy và viết thư cho Như Anh...
4-10-1971
“Anh hẹn em cuối tuần/Ch? nhau nơi cuối phố/Biết anh thích màu tr?i/Em đã bồi hồi, ch?n màu áo xanh/Sáng chủ nhật tr?i trong/Nhưng trong lòng dâng sóng/Chẳng thấy bóng anh sang/?êm thứ hai thu vàng/?êm thứ ba thu tàn/Mùa đông thứ tư sang...?
Bạn, đừng hát nữa, mà làm nao lòng bộ đội. Ta bước trên đồi bạch đàn, dưới chân là đá s?i... Chao ôi, bầu tr?i xanh quá, màu áo thân yêu của ta đã xếp lại nơi nhà...
... Có phải đ?i ta là cầm AK đánh giặc. ?ứng trên đồi phun lửa vào kẻ thù, dạn dày, thầm lặng... chẳng cần ai biết đến đâu. Rồi lúc nào ta chết, chỉ cầu xin một đi?u, trên nấm mồ của ta là cây bạch đàn; cây bạch đàn mảnh dẻ...
Nằm trong lòng đất, giá còn được nghĩ, ta sẽ làm thơ, ừ, làm thơ, làm toán... Chà, lập dị, lập dị, ngớ ngẩn đến thế nữa cơ.
Sao bây gi? ghét đ?i sinh viên đến thế. Thõng thẹo và ?p ẹp. Phải sống kh?e mạnh, dữ dội trong lửa đạn.
Dân quý anh bộ đội. B?n mình đi xin tre v? làm nhà ở. Tre đấy, ngoài vư?n, anh cứ ra mà chặt. Tre đực, tre cái, tre bánh tẻ đan lóng đôi, lóng mốt, đan s?t đeo đá sau lưng. Cây tre VN, lòng bà mẹ VN, có phải bây gi? ta mới hiểu đâu. Nhưng bây gi? ta mới được nhìn, được thấy...
Một thế hệ đã ra đi như thế, phơi phới một ni?m tin. Cảm xúc trữ tình tràn ngập trên những trang ghi chép của chàng trai Hà Nội. Nhưng cuộc sống gian khó cũng theo bước chân anh. Và con ngư?i lãng mạn ấy đã có lần giật mình đau đớn trước một sự dửng dưng...
Mãi mãi tuổi hai mươi (kỳ 2):
Chuyện đau lòng
TT - 15-11-1971
Thằng Mỹ, nó là cái gì mà mơ hồ như thế? ?i bộ đội, mình cảm thấy hơi mông lung trong việc nhìn nhận kẻ thù. Hố bom còn toác ra ở trên đồi. Và cảnh làng xóm tiêu đi?u, bị tàn phá ngày 29-2-1968, ta đâu có quên. Mặt mũi thằng Mỹ thế nào? Hẳn đó cũng là khuôn mặt ngư?i bị bóp méo xộc xệch. Hẳn đó là bộ mặt nhăn nhúm trước ánh sáng mặt tr?i.
?êm ấy, thật đau lòng. Hồi chi?u, bị ném 40 quả bom. ?iện bị đứt lung tung. Làng xóm chìm trong tang tóc và bóng đêm. Ở ngay trước ngõ là một bát hương hiu hiu khói. Anh Phúc bị bom tiện đứt cả chân tay, nằm trong chiếc quan tài đ?, ng?n đuốc nứa thổi phừng phừng, cái xe bò lăn lộc cộc... Sao giống “chiếc quan tài? như thế.
Ta ngồi đây, thanh bình như thế. Nhưng ở cuối tr?i Tổ quốc, bao nhiêu ngư?i con ưu tú của dân tộc đang đổ máu, đang giập gãy từng khúc xương, đang bị kẻ thù đày đ?a và các đồng chí của ta, anh giải phóng quân kiên cư?ng đang nín thở đợi gi? xung trận, đang đói rét và đau nhói vết thương trên một cánh rừng già.
Vậy mà, lại đến gi? đi ngủ. Những cơn gió liu riu trên cành tre đưa ta vào cơn mơ - Ta lại trở v? với cái ngõ nh? của mình... Lạc lõng ư? Có lẽ nào!
Ta biết giấu mặt vào đâu, vào gấu quần hay gấu áo, khi đư?ng Trư?ng Sơn không có dấu chân ta? Khi cả cuộc đ?i ta chưa có cái ni?m vui mãnh liệt của ngư?i chiến thắng, cắm c? Tổ quốc trên cả nước thân yêu.
26-11-1971
Cột cây số chỉ Bắc Giang 22km. Tiến v? phía đó... 600 con ngư?i gò lưng và bước. 30kg trên lưng, đư?ng bụi... Phải, lần nào hành quân cũng vậy. Không còn nghĩ ngợi được gì nữa. Thiên nhiên thu hẹp bằng nắp vung dưới gót chân ngư?i đi trước. Không gian như co, như dồn, như ép, ép mạnh vào khắp cơ thể, vào cổ, vào vai, vào lưng, vào chân. Mệt lắm, nặng lắm. Sự thật gồ gh? biết chừng nào.
Ta như lần tay trên cạnh sắc lạnh của cuộc đ?i, và nhớ da diết đến P. (*); dư?ng như đối lập với cái khô kh?ng và dữ dội ấy là hạnh phúc êm đ?m khi đứng bên P.. Ôi, đôi vai tròn, nh? nhắn, gò má và đôi mắt m?m đằm thắm biết chừng nào... Nhìn mãi, nhìn mãi mà không thấy P. đâu. Chỉ thấy bụi, cát, ồn ào và nặng n?, m?i mệt. Chỉ thấy gánh nặng của đ?i đè gí hai vai.
Nặng quá và xa lắm. ?ược nghỉ là ngã luôn xuống vệ đư?ng, không đủ sức tháo ngư?i ra kh?i balô nữa. Nếu như có P. ở đây, P. sẽ nghĩ gì ? Có thương mình không nhỉ? P. sẽ nghĩ gì khi ngư?i bạn của riêng P. nằm há hốc mồm mà thở, r?i rã chân tay và ngủ thiếp đi trên cánh đồng khô đầy bụi và chang chang nắng... Nhưng nếu có P. ở đây có lẽ mình cũng không nằm thế và sẽ đi bắt chuồn chuồn!
29-11-1971
Ngày lên đư?ng nhập ngũ của sinh viên Trư?ng ?H Tổng hợp (ảnh đăng trên báo Nhân Dân)
Bắt đầu vào làng, chỗ này là ?ông Du thì phải. Dân thưa thớt và bộ đội thì đông hơn dân nhi?u. Có ngư?i tính tỉ lệ 9/10. Kể thì hơi ngoa. Nhưng cũng có lý đấy. Tiểu đoàn trưởng đứng đợi dưới một gốc tre. Cán bộ của mình cũng chẳng khác gì chiến sĩ, cũng balô, cũng gạo và súng. Chỉ khác, các đồng chí đó đi thẳng ngư?i và bước vững vàng hơn lính nhi?u. Cũng phải thôi, đánh Pháp rồi đánh Mỹ, bao nhiêu năm đi trên con đư?ng lửa, con đư?ng lớn của dân tộc.
Sao con đư?ng dài thế, dài mãi.
?ến ngã ba, chưa gặp giao liên, bộ đội ùn lại và cúi gập ngư?i cho balô đỡ siết vào vai. Khát quá, nhưng chỉ có nước ao. Biđông chưa được phát. Dư?ng như cấp trên cố ý tạo ra tình huống này - “Rèn?! Chao ôi, cái chữ đáng ghét thế!
Thôi, đây rồi, tụi quỉ, ti?n trạm gì mà “hậu? thế! Mãi bây gi? mới gặp. Và thế là “chỉ còn 3km?. Quên đi, cái balô ác nghiệt trên vai, cái nắng trên đầu, cái nóng, cái mệt trong ngư?i và hãy nghĩ đến cái dịu dàng, thắm thiết của đôi mắt N. Anh, của đôi vai N. Anh, của hai bàn tay thấm mát hơi xuân...
?ỉnh dốc là chỗ ở, vậy mà 2/3 quân số nằm lăn ở chân đồi, cúi mãi, cúi mãi, tưởng như muốn đi bằng cả hai tay và hai chân. Bò lên, bò lên!
Nhưng, thế còn sung sướng lắm. Thế mới chỉ là cái vất vả, cái gian khổ v? cơ thể, v? vật chất. Còn cái khổ hơn, cái đau đớn v? tinh thần là sự th? ơ của bà con trong xóm đồi.
Thấp thoáng trong nhà lưng chừng dốc là những cặp mắt nghi ng?, hơi xa lạ. Ta tự h?i: H? là ai, có phải là bà mẹ Việt Nam từ ngàn đ?i thương anh bộ đội? Có phải các cháu nh?, các em thơ ríu rít quấn lấy tay anh? Mà sao bàng quan thế, dửng dưng thế... Ôi chao là buồn...
H? nhìn quanh, lạnh lẽo và thụt vội vào nhà trong, cánh cửa tre hạ xuống, chó sủa ran...
B?n mình mệt quá rồi, không đủ sức đứng dậy vào nhà nữa và nằm lăn dưới bóng tre mà nghỉ và kiếm cách vào nhà.
Không gian im ắng quá. Và chẳng thấy lũ trẻ chơi trong ngõ nh?. Xung quanh chỉ toàn cây, tre, chay, cây đen, cây mít. Cây um tùm như an ủi, phải, cây lá này vẫn cây lá quê hương. Nó đâu lạnh lùng với anh bộ đội...
Nghỉ chán, b?n mình chia nhau vào các gia đình vận động. Bẩn quá, bẩn quá, nhà cửa có một thứ mùi chua, mốc, mùi th?i gian quá dài chưa quét d?n. Nét đặc trưng là lắm ruồi và nhi?u “tàu há mồm? quá. Nhà nào ít nhất cũng năm đứa trẻ dưới 10 tuổi! Ồn ào và luộm thuộm, chứng t? mức độ giác ngộ của dân chưa cao lắm.
Vào nhà nào h? cũng đuổi. Lắm lý do đến thế, nào là : ?ợi ông ấy v?... Tệ hơn, có gia đình không thèm tiếp và trả l?i: Gia đình tôi chưa có ai đi bộ đội nên không biết đối xử với các chú như thế nào!
B?n mình không biết nói sao nữa. Ra ư, thì chỉ có bụi tre và đỉnh đồi thôi. Phải bám vào dân mà sống! Bám lấy dân.
Thế là chưa được cơm cháo gì, bụng đói, mệt, b?n mình vào nhà, giúp gia đình quét d?n, gánh nước, xe tơ. Nhà ở trên đồi nên nước hiếm hoi. Phải xuống chân dốc và ở đó có cái giếng chung của cả làng.
Vừa làm vừa trò chuyện, vừa xin vào ở một góc nhà đặt balô thôi. Mãi đến chi?u h? mới cho vào nhà, cho giư?ng chiếu hẳn hoi và giục “các chú nấu cơm ăn?.
Khi đó mới biết đơn vị trước ở đây làm mất uy tín ghê quá, toàn đánh nhau, cãi nhau, đánh cắp của nhau. 3/4 số xoong quân dụng bị mất, rồi quân trang, quân dụng mất lung tung. Tệ quá.
Bậy bạ thế thì thôi. Nhưng hậu quả lại dồn lên đầu b?n mình. Ngay đêm, đại đội h?p cấp tốc trên thửa ruộng còn trơ chân rạ. Phải gấp rút khôi phục uy tín của quân đội.
Gia đình mình ở có chín ngư?i. Bác chủ nhà 55 tuổi rồi và ngày ngày vác thuy?n nan đi đánh lưới trên sông. Tụi nhóc còn nh?, cô gái thứ hai tên là Thà, 17 tuổi, đi làm suốt ngày và ban đêm cũng chẳng v?. Nhưng nếu cô ta v? thì cả nhà biết ngay vì cái mồm to và liến thoắng của cô. Cái gi?ng chan chát nghe đến chói tai. Khổ cho anh chàng nào vớ phải cô ấy suốt đ?i có lẽ chẳng được nghe cô ấy thì thầm (!).
Còn tụi nhóc thì bẩn, bẩn lắm. Chân tay b?c một lớp đất đen như da cóc. Toàn uống nước lã và không bao gi? rửa tay cả. ?êm đi ngủ thì tót lên giư?ng, sáng dậy lấy khăn mặt còn ướt của ngư?i lớn lau cuống quít và thế là mở đầu một ngày!
Mình rất không thích cái tò mò, cái ưa lục l?i của tụi nhóc ấy. ?ặt balô xuống là sà đến và nắn cái n?, s? cái kia, chẳng ra làm sao cả. Nhất là thằng Hành, h?c vỡ lòng, hư lắm.
Tế bảo: “Phải rèn b?n này mới được?. B? một buổi rủ chúng nó đi chơi và dặn dò: “Các chú để súng đạn trong balô, đừng đụng gì đến nó nổ?...
Thế là ổn. Còn phải vệ sinh vệ sống cho các ngài nữa chứ. Rõ khổ.
Nhưng cũng thấy thương gia đình và các cháu. Lỗi ấy đâu phải vì bố mẹ hay vì bản thân chúng. Mà vì thằng đế quốc, vì lụt lội. Vì kẻ thù của dân tộc ở bên kia b? Thái Bình Dương...
Tuổi 20 nồng nàn và hăng hái ấy cứ nhớ đi nhớ lại một nỗi xao xuyến khi ngư?i con gái anh yêu nhẹ nhàng đặt bàn tay m?m dịu lên b? vai anh...
?ó là buổi tối cuối cùng của h?. Xa nhau rồi, anh ngơ ngác tự h?i có lẽ nào tất cả chỉ là như thế, vĩnh viễn cũng chỉ là như thế. “Có lẽ nào đó là tột cùng của hạnh phúc??.
Nỗi xúc động đau đớn bỗng trào lên trong lòng ngư?i đ?c hôm nay...
Mãi mãi tuổi hai mươi (kỳ 3):
Nhớ Hà Nội, nhớ một ngư?i
Như Anh (ảnh chụp tại Liên Xô năm 1971)
TT - 2-12-1971
Chưa bao gi? mình xa nhà lâu như thế này, chưa bao gi? nhớ cha mẹ, anh em và bè bạn như bây gi?...
B?n nó trốn v? nhi?u, có lẽ vì không chịu được cái cảnh nhớ nhung đáng sợ này. Từ đây ra đư?ng 18 chỉ có một khoảng đồng. Ở xa này, nhìn ôtô, xe đạp lăn từ tốn qua các thân cây mà muốn chạy vù xuống đó.
Rồi Hà Nội, gia đình, đư?ng Nguyễn ?i Quốc và phố Nguyễn Du... Bao nhiêu đi?u hứa hẹn còn b? dở, bản nhạc dừng lại ở âm da diết nhất... N. Anh, giữ ngón tay yêu dấu ấy ở phím đàn và đừng buông ra, đừng buông, nghe thấy không, N. Anh, đừng m?i mệt...
Không ai muốn cuộc đ?i mình phải buồn bã cả, nhưng rất ít ngư?i trên đ?i này đạt được đi?u mình mong muốn. Mất mát nhi?u, nhưng cố gắng làm sao cho mình kh?i thất v?ng, kh?i mất nghị lực luôn hun cháy lòng mình. ?ó mới là đi?u quan tr?ng.
Thư cho Phong, mình viết: “Còn nhớ không Phong, dạo lớp 10, Phong đ?c trước lớp bài ?ư?ng chúng ta đi khiến hai đứa mình cảm động. Ở cái cành ổi đã nhẵn bóng vết tay mình, Phong với mình ao ước được sống những gi? phút như thế. Gi? phút Phong bảo con ngư?i với đất nước là một và ngư?i lính trở thành con ngư?i lý tưởng của th?i đại?.
Mình gửi cùng lá thư là những đoạn ?ư?ng chúng ta đi h?c thuộc từ hồi đi h?c. Phong có nhận được không, qua Trư?ng Sơn, qua dốc Bà ?ịnh, dốc Nguyễn Chí Thanh, qua chặng đư?ng quyết thắng. Và trong bom đạn, Phong có trả l?i câu h?i mà cuộc sống đặt ra...
Thư?ng khi, do tác động tích cực của văn h?c và sách báo tuyên truy?n, ngư?i ta có suy nghĩ và cảm xúc tiến bộ, khá mãnh liệt đằng khác. Nhưng ít ai kiểm tra mình xem tình cảm và suy nghĩ đó có thật là bản chất của mình hay không.
Có thật nó bắt nguồn rễ sâu xa từ tận cùng cảm nghĩ, từ đáy lòng mình? Có ai tự kiểm tra mình, tự kiểm tra cảm xúc và suy nghĩ của mình, xem bản thân mình có lấy những rung cảm tốt đẹp đó làm quan niệm sống, chứ không phải làm một thứ đồ trang sức rủng roẻng?
Chính trị viên Các h?i mình thích đi đâu. Mình chỉ thích bộ binh, đánh nhau thế mới khoái và ít bị phụ thuộc vào máy móc. Vả lại, đi bộ binh gần dân hơn, biết nhi?u đi?u thú vị hơn.
3-12-1971
Vẫn như hôm qua, ngủ và chơi b?i lêu lổng. Chán ngán lắm rồi, bắt đầu đi lùng trong xóm.
Hết mía lại sắn, sắn ăn chóng no, chóng chán. Ở đây chỉ có thế. Và nếu chán thì chịu, dân đi làm đồng hết cả rồi, chẳng có ai ở nhà mà nói chuyện. Quanh quẩn với cái sân phơi rơm rạ, với cái vại chỉ hai gánh nước là đầy. Ngủ chán rồi lại thức, lại nóng ruột.
Lại thêm ba ngư?i nữa “tút? v? Hà Nội. H? không chịu nổi tình trạng nằm đợi ghê sợ này.
Lê Như Thanh và ?ỗ Thành xin mãi cũng được v?. Thanh nó khoái lắm và vanh vách kể cho mình cuộc sống đang phát triển của thủ đô. Nó không dám đến trư?ng vì sợ xúc động. Thanh bảo không dám kể tình hình thật của đơn vị cho gia đình vì nó sợ gia đình không yên tâm. Toàn bốc phét nào là tập ít, ăn kh?e, sướng, vui... rồi triển v?ng binh, quân chủng cao xa...
Còn Thành thì khác. Anh ta tưởng bà mẹ “bôn? lắm. Thế là kể ráo. Bà ngồi yên lặng nghe đứa con trai nh? của mình thủ thỉ. Suốt bữa cơm bà không nói không rằng. Và khi con đi, bà òa lên khóc, đứng chắn ở cửa nhất định giữ nó ở nhà.
Thế đấy, mẹ mình chắc là không thế. Mẹ mình chưa khóc bao gi? trong những lần tiễn con đi. Mình lại nhớ câu thơ của Trần Vàng Sao, đại ý: Bao nhiêu nước mắt mẹ thấm vào vạt áo, để đư?ng con đi không bị ướt... Mẹ mình dũng cảm lắm, biết hi sinh lắm.
Nghĩ v? Hà Nội là nghĩ v? N. Anh, nghĩ đến những ngày bên nhau đi trong hương đêm mùa hè, của đêm mùa thu... Ta gặp nhau làm gì nhỉ? Ta nắm tay nhau làm gì nhỉ? Ta siết chặt trong nỗi xúc động làm gì... N. Anh bé nh? yêu dấu đêm nay ở đâu... Thương N. Anh thật nhi?u mà không biết nói sao, không biết làm sao cả.
Tội nghiệp N. Anh, cứ phải buồn mãi, buồn dai dẳng... Sao không vui với bạn bè mỉm cư?i. Mùa xuân... đâu rồi? ?êm gần nhau nhất lại là đêm chia tay. Hạnh phúc thả những đốm sáng bay lơ lửng trên tr?i. Vũ trụ bao la quá mà tay N. Anh nh? nhắn chừng nào...
Bao nhiêu đêm nằm mơ, mình trở lại buổi tối cuối cùng, khi N. Anh dừng xe ở đằng sau và đặt nhẹ bàn tay lên vai trái. Mình ngoảnh lại... thế rồi không còn mơ được gì nữa, cứ trượt theo những đư?ng cong m?m mại... Mai, ta xa nhau rồi, vậy mà có ai nói được với ai đi?u gì đâu, cứ mặc làn gió thơm mùi đồng nội vuốt ve mái tóc...
Mới đó mà ta xa nhau, thật là kinh khủng. Có lẽ nào tất cả chỉ là như thế. Có lẽ nào tất cả chỉ là như thế và vĩnh viễn cũng chỉ là như thế. Có lẽ nào đó là tột cùng hạnh phúc? Còn sau này chỉ là đau khổ và mòn m?i, hối tiếc...
Phải chi đừng gặp N. Anh thì bây gi? đỡ hối hận biết bao. Dẫu có phải mất đi những tháng năm đẹp đẽ ấy cho N. Anh bình yên và hạnh phúc.
Tội lỗi đó không bao gi? mình có thể tự tha thứ cho được. Càng nghĩ nhi?u càng thấy mông lung và thương N. Anh, thương cả mình nữa. Trái tim ơi, vỡ ra và đừng bao gi? rung nữa. Cho ta thảnh thơi, cho N. Anh hạnh phúc... Buồn lắm, cuộc sống riêng của mình. Càng nghĩ càng buồn, nhất là trong những ngày này.
Bao gi? mình mới thoát kh?i sự ch? đợi đáng ghét như hôm nay? ?i chiến đấu chắc say sưa và hào hứng hơn chăng?
Thông bảo mình đi h?a lực bộ binh. Mình thích lắm. Nhanh nhanh mà đi B chứ không thì hết địch đến nơi. Nghe phong thanh trên bộ lấy lính lái xe tăng, tụi nó thích lắm. Thích gì cái con rùa thép ấy, chỉ oai ở ngoài này thôi chứ khó mà được vào trong ấy.
?ại đội trưởng Châu mới v?, trẻ măng, 24 tuổi. Anh là biệt động của Quảng Ngãi. Nghe kể dạo tổng tiến công mà tiếc đứt ruột. Dạo ấy mình lớp 8 nhỉ, còn nh? quá.
7-12-1971
... Không ai phút này cảm thấy cô đơn
Nhưng da diết vẫn gợi v? Hà Nội!
Phố nh? se se đang mùa gió nổi
Có chút gì xúc động mãi theo đi...
Bằng Việt nhỉ, ừ, Bằng Việt, trong một Mùa xuân xa Hà Nội. Nhưng bây gi? lại đang là mùa đông. Lẽ ra đang lạnh. Vậy mà chưa. Năm nay rét muộn nên rét dữ. Không biết bao gi? mới như Trư?ng Phước Mãi hôm nay mới thực đông v?...
Hôm 5-12, được v? qua Hà Nội mấy tiếng đồng hồ, mới cảm thấy hết hạnh phúc đơn sơ mà ngày thư?ng không để ý.
Xe dừng lại ở bến Nứa, mình vội đến luôn nhà các bạn, đến trư?ng...
Trư?ng Tổng hợp như hẹp hơn hôm qua, ít gặp ngư?i quen thuộc. Dừng lại dưới chân cầu thang, bùi ngùi và buồn vô hạn... Tất cả như vụt đứng dậy! Vụt ào ra, ôi, kỷ niệm... Và đậm đà là bóng dáng N. Anh, hôm qua, hôm qua, đứng gõ cửa thật nhẹ...
Vụt ào ra, như cửa sông, th?i sinh viên say mê, hồ hởi... Giật mình, s? lên vai áo, cổ áo. Cuộc sống vẫn như xưa, ồn ào, nghịch ngợm. Nhà cửa vẫn bẩn và ng?n đèn vẫn trải vô vàn đư?ng sáng.
Dắt Hải đi chơi, một lát, chia tay ở gốc cây thứ ba, nơi nửa năm trước, ngày 30-5, chia tay N. Anh.. “Hải có biết tại sao mình chia tay với Hải ở đây không? Ở gốc cây thứ ba này, mình đã chia tay với bạn thân yêu nhất của mình...?. Chỗ ấy, cái miếu nh?, ngã tư, Văn Miếu...
Lại đi trên đư?ng Nguyễn ?i Quốc. Thú vị vô cùng, chỉ thiếu N. Anh. Nhưng, không sao cả, “hạnh phúc bắt đầu từ chỗ biết xa nhau?...
Quả thật, v? nhà, ở bên bố mẹ, gia đình sao thanh thản lạ. Suốt đêm không ngủ, không muốn ngủ tí nào. Nằm nhìn đỉnh màn và nghe tiếng thở của gia đình. Tự dưng thấy mình lớn lên nhi?u. Tưởng chừng có thể che chở cho cả gia đình.
Bố mẹ yếu đi nhi?u, gầy đi nhi?u. Nhà cửa b? bộn lắm. Bao nhiêu đi?u phức tạp giày vò bố mẹ mình. Không thanh thản như m?i ngư?i, không sung sướng và nhàn hạ như bố mẹ ngư?i. Vì sao? Vì sao?
Câu h?i trả l?i dễ và khó. Song ta biết cách trả l?i.
Cái ôtô lăn bánh qua cầu Long Biên. Lại xa Hà Nội. Sông Hồng ơi, sông Hồng...
Bè nứa phơi trên cát bãi sông Hồng
Nơi tuổi nh? ta đi câu cá
Những chiếc xà lan ngày ấy nông nổi quá
Nay trầm tĩnh ngược sông chở đá chữa cầu...
Qua cửa kính m? bụi, ta bối rối chào dòng sông đ? và nhẩm đ?c vần thơ Lưu Quang Vũ. Thế là lại xa Hà Nội, lại xa thủ đô và biết đến bao gi??
Tạm biệt ngôi nhà, tạm biệt con ngư?i, đư?ng phố và những dòng cây xanh chảy trên vỉa hè thành phố. Tạm biệt đôi mắt đen ở chân tr?i.
Tâm hồn nhạy cảm ấy, dễ vui hơn mà cũng dễ buồn hơn trước cuộc đ?i. “Sự thật gồ gh? biết chừng nào?, một lần anh thanh thản viết vậy. Nhưng khi sự gồ gh? ấy đến với chính cuộc đ?i anh!?
Hơn 30 năm đã trôi qua, nỗi đau đớn của một tuổi trẻ trong veo như vẫn còn làm đau ngư?i đ?c...
Mãi mãi tuổi hai mươi (kỳ 4):
Những ngày buồn
Gia đình (ảnh chụp tại Cổ Nhuế năm 1971)
TT - 24-12-1971
Gấp cuốn sách vào và suy nghĩ v? Paven (nhân vật chính trong Thép đã tôi thế đấy - TT). Những trang cuối của tiểu thuyết để lại cho mình nhi?u chấn động mạnh hơn cả. Mình chú ý nhi?u đến bức ảnh Paven ngồi như một ông già nhưng sôi sục ng?n lửa sống. Lúc ấy ở bên b? biển và ánh nắng đã nhạt dần...
Cái gì nấp đằng sau con ngư?i ấy? Cái gì làm nên nghị lực phi thư?ng và dễ hiểu của Paven? Thật dễ hiểu.
Mình thèm khát được sống như thế. Sống tr?n vẹn cuộc đ?i mình cho ?ảng, cho giai cấp. Sống vững vàng trước những cơn bão táp của cách mạng và của cuộc đ?i riêng.
Hôm nay, lần đầu tiên trong đ?i mình cảm thấy hổ thẹn với m?i ngư?i, hổ thẹn với Paven, Pavơlusa thân yêu. Mình chưa phải là một đảng viên!
Buổi chi?u, đang h?p A, anh Lộc g?i ra sân và h?i mình có giấy cảm tình ?ảng không. Lúc đó, chỉ hơi thoáng qua một ý nghĩ còn m? nhạt. Sao mình tới gi? vẫn chưa thấy gần gũi với ?ảng của Bác Hồ? Anh Lộc b? đi khi mình lắc đầu. Mình như có lỗi gì đó, cái lỗi rất lớn mà bấy lâu mình không biết.
Sao trước kia mình không h? lúc nào nghĩ đến đi?u đó cả? Có phải vì mình thấy ?ảng quá cao siêu và mình không thể nào với tới? Có phải vì mình kém nghị lực chiến đấu; kém tinh thần vươn lên và cam chịu sống cuộc đ?i riêng biệt, tẻ nhạt với những rung động êm đ?m? Có phải vì mình thấy trước được những trở ngại không thể nào vượt qua được mà cảm thấy phi?n lòng?
10-1-1972
Năm ơi! Năm đang ở đâu rồi?
Thật không ng? chi?u qua lại là lần cuối cùng hai đứa ở bên nhau. Còn bây gi?, xa lắm rồi, xa lắm, nếu Năm không quay trở v? đội ngũ.
?ảo ngũ! Thật không thể tưởng tượng được.
?êm nay bơ vơ ở đâu, ở trên một chặng đư?ng xe lửa hay một con đư?ng lay lứt? Năm có cảm thấy lạnh lùng, trống rỗng hay không? Chắc mày trách tao lắm hả, ừ, tao tự trách mình nhi?u lắm, sao để mày như thế, sao để mày như thế...
Sao trước kia không thương mày nhi?u hơn nữa, không gần gũi mà hiểu mày hơn nữa. Giấy truy nã mày tao cầm trong tay đây. Sớm mai sẽ có ngư?i xa lạ nào cầm đ?c, ngư?i ta sẽ nguy?n rủa mày, khinh bỉ mày Năm ơi!
Năm ơi, quay trở lại đi, quay lại và rủ thằng Th?i nữa, đồng đội và tao đang ch? mày. Cái giư?ng ?p ẹp vẫn dành chỗ ấm nhất cho mày đó. Sao mày lại b? đi mà ngủ trên một quãng đồng trống trải, lạnh lùng... Năm à, quay lại đi!
4-3-1972
12 gi? 15
Cứ mỗi lần b? cái mũ ra, ngư?i ta lại ồ lên kinh ngạc vì mái đầu bạc của tôi! Sao ngư?i ta tàn nhẫn thế hở những ngư?i xung quanh? Thử giật một sợi tóc vô tình, phần lớn là tóc bạc, những sợi tóc trong trẻo, trắng muốt thế, mà lại là nỗi buồn êm dịu, nỗi buồn dai dẳng, đau đớn và dữ dội của lòng tôi ? Chẳng lẽ tôi đã già đi như vậy? Già trước tuổi, già trước tất cả những gì tôi đã trải qua và chưa h? trải qua?
Tôi lo lắng chút gì v? bản thân, lo nhi?u vì tôi chưa làm việc ra hồn, lo nhi?u vì th?i gian trôi đi nhanh và mất hút sau lỗ rách của mái l?u...
?ừng ai xem những dòng này. Vả lại cuốn nhật ký này chắc cũng chẳng bao gi? có ai xem được. Tôi sẽ chỉ giữ những cảm xúc này cho tới lúc vĩnh biệt mi?n Bắc thân yêu đi chiến đấu, và sẽ biến những trang giấy vô duyên này thành ng?n lửa hun cay sè mắt tiễn biệt tôi. Vì chắc chắn chẳng có ai tiễn đưa tôi cả. Tôi đi và gửi tấm thân này ở một mi?n đất nào đấy mà tôi biết hoặc chưa thể biết tên.
25-3-1972
Thạc đừng kéo Như Anh lại nữa. Thạc để Như Anh đi đi. Thạc sống một mình như vậy nhé. Hạnh phúc của đ?i chỉ dành cho Thạc thế mà thôi.
Phải, gi? đây tôi ân hận rất nhi?u. Tôi tự trách mình sao đã tìm đến Như Anh. Phải, bao nhiêu lần tôi nhủ Như Anh đừng ch? tôi làm gì nữa. Nhưng chính lúc tôi nói những đi?u ấy trong thư, thì tâm hồn và trái tim tôi bàng bạc một dòng tha thiết: ch? Thạc, Như Anh nhé. Ch? Thạc, như cô gái VN chung thủy tr?n đ?i với ngư?i yêu đi chiến đấu. Ch? Thạc, như cô gái trong bài thơ của Tế Hanh: Em ch? anh không biết có th?i gian...
7-5-1972
Ngư?i nhà Nguyễn Văn Thạc kể lại, trước Cách mạng tháng 8-1945 Thạc có ngư?i bác h? làm phó lý ở quê.
Trong cải cách ruộng đất, ông này bị quy là thành phần “địa chủ, cư?ng hào? (sau này ông đã được “sửa sai? và mất vì tuổi già).
Thêm nữa, bố mẹ Thạc từng có một xưởng nhuộm và dệt thủ công, với khoảng 15 ngư?i làm, toàn con cháu trong nhà.
Dù phương tiện máy móc của cái xưởng nh? này đã bị “sung công? vào hợp tác xã, khi xảy ra chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ và gia đình đã bị phá sản, nhưng bố mẹ Thạc vẫn được coi là “tiểu chủ?...
?ẶNG VƯƠNG HƯNG
18 năm rồi ư? Từ ngày chiến thắng ?iện Biên lừng lẫy địa cầu. Những ngày đó mình mới chỉ là đứa bé lên 2. ?ã biết gì đâu. Ngư?i ta bảo rằng không ai khi nằm trong bụng mẹ đã h?i được hoàn cảnh xuất thân của mình. Không thể h?i được mình đã sinh ra trong gia đình thế nào, tư sản hay địa chủ cư?ng hào!
Từ rất lâu rồi mình vẫn mơ hồ v? gia đình của chính mình. Những ngư?i khác, những ngư?i bạn khác của mình h? thư?ng tự hào v? hoàn cảnh xuất thân của h?. Tự hào v? các anh chị và các em, ông bác, ông chú xa xa, gần gần của h?. Rồi còn vô vàn cái để h? tự hào nữa. Mỗi khi nhắc đến lý lịch là ngư?i ta lại cảm thấy trào dâng lên một ni?m vui, một nỗi sung sướng pha chút gì kiêu ngạo. Có lẽ bởi vì con ngư?i h? không có chút gì đáng tự hào nên h? phải làm như thế chăng?
Cũng phải thôi, vì bản thân h? rất sung sướng được sống và sinh ra trong một gia đình cách mạng, cha mẹ, ông bà h? là những ngư?i đã đổ xương máu cho dân tộc, cho giai cấp. Và gi? đây, ?ảng đặt lòng tin vào con em các bậc ti?n bối cách mạng ấy.
Chao ôi, bao nhiêu lần mình ao ước có được hạnh phúc xa v?i ấy, được ?ảng tin và trao cho những nhiệm vụ nặng n?.
Khi còn ở trư?ng phổ thông, dẫu sao quan hệ chính trị cũng còn bằng lặng. Tuổi thơ trong sáng biết chừng nào, nó chưa bị vết đen của quá khứ gia đình đè trĩu hai vai. Ngư?i ta hoàn toàn được bình đẳng với nhau trong m?i quan hệ. Chỉ vì hơi gợn một chút qua thái độ của cô hiệu phó cấp III một ít. Song, còn thoải mái lắm.
Ở trư?ng đại h?c, nhất là Trư?ng Tổng hợp, nhà trư?ng chú ý nhi?u đến chuyên môn và ít chú ý đến chính trị mấy. Ngư?i ta lao vào h?c tập, vào những cuốn sách, và cứ nghĩ rằng đó là chống Mỹ cứu nước rồi. Không nhi?u lắm những ngư?i chỉ thích đi làm cán bộ lớp, cán bộ ?oàn như kiểu Thuỵ, Qui... Vả lại, trong trư?ng ?H, con em gia đình không cơ bản không phải là ít. ?ầy rẫy ra đấy. Mà phần lớn lại là những đứa h?c gi?i, rất gi?i của lớp!
Còn gi? đây thì khác nhi?u rồi. ?âu ra đấy cả. Cùng là hai ngư?i không h? khác nhau gì v? bản thân h? nhưng lý lịch trong sạch, nhất là đ? thực sự, là khác nhau lắm rồi.
Rất nhi?u khi đứng nhìn đoàn bộ đội đi qua, mình cũng thấy lẻ loi, lẻ loi quá đi mất! Khuôn mặt nào cũng đẹp, mình cứ nghĩ chỉ có những ngư?i cộng sản thực sự mới sinh ra được đoàn quân ấy. H? đi, h? đi... và có lẽ h? chẳng biết rằng h? đang được hưởng một gia sản quí báu mà ông cha ruột thịt của h? mang lại.
Cứ mỗi lần khai lý lịch, mình lại buồn, buồn tận sâu xa. Anh Thục cảm tình ?ảng từ lâu rồi mà chưa được kết nạp. Và cứ càng v? sau, nói chuyện với anh, mình lại cảm thấy anh cứ đuối dần, cứ đuối dần. Anh cứ thất v?ng dần.
8-5-1972
Thực tình đã có dấu hiệu gì chứng t? mình “bị loại ra kh?i đội ngũ? đâu! Nhưng linh tính cứ cho mình biết rằng mình không thể trở thành một đảng viên được. Mơ hồ thấy rằng khó khăn đến với mình sẽ nhi?u đây.
Không sao hết! Miễn rằng anh sống thực sự như một đảng viên, thế đã tạm đủ rồi. Vào ?ảng để làm gì nhỉ? Khi ngư?i ta đã sống và làm việc như một đảng viên rồi! Không nên suy nghĩ gì v? chuyện ấy hết. ?ảng khắc sáng suốt và dìu dắt mình. ?i?u cơ bản nhất, gia đình mình là gia đình lao động, cha mẹ mình là ngư?i lao động và hoàn toàn giác ngộ. Mình luôn luôn tin là thế.
“Hạnh phúc là gì, bao lần ta lúng túng/h?i nhau hoài mà nghĩ mãi chưa ra/cho đến ngày cất bước đi xa/Mi?n Nam g?i...?.
Một thế hệ đã đi tìm câu trả l?i ở nơi đầu sóng ng?n gió.
Hạnh phúc là gì? Hai ngư?i yêu nhau ở đây cũng đã h?i nhau như thế. Thư gửi cho ngư?i yêu, anh Thạc bảo sẽ trả l?i vào ngày 30-4-1975. Những lá thư của năm 1971...
Mãi mãi tuổi hai mươi (kỳ 5):
Bức thư tình và l?i hẹn hò lớn lao
Như Anh (ảnh chụp năm 1972)
TT - Nồng nàn, trìu mến, những linh cảm buồn, và l?i hẹn 30-4 cứ trộn lẫn vào nhau trong những trang thư Nguyễn Văn Thạc gửi cho ngư?i bạn gái Phạm Thị Như Anh. Những bức thư này, nhà thơ ?ặng Vương Hưng gửi cho Tuổi Trẻ, không có trong nhật ký...
30-4-1971
...Bốn năm nữa Như Anh “đã trở thành con ngư?i hoàn chỉnh?, đã có thể trả l?i câu h?i: “Hạnh phúc là gì??.
Chao ôi, Như Anh, Như Anh bé b?ng của Thạc. Sao câu trả l?i của Như Anh lại hay và đẹp đẽ thế. Ừ, phải rồi, khi nào “trở thành ngư?i lớn thực sự, khi nào đóng góp được cho Tổ quốc, khi đấy ta mới trả l?i được, hạnh phúc là gì!?. Cám ơn thầy Nga văn ngộ nghĩnh của Như Anh đã giúp cho Thạc hiểu được khía cạnh đẹp đẽ ấy của tâm hồn bạn.
...Bốn năm nữa biết bao sự kiện sẽ xảy ra. 30-4-1975 thì Thạc và Như Anh đang ở trong tình trạng nào? Như Anh ơi, hứa với Thạc đi, 30-4-1975, dù chúng ta có thể giận, ghét nhau đến đâu đi nữa, dù thế nào cũng sẽ viết cho nhau những dòng chữ “hạnh phúc là thế nào? nhé! Thạc sẽ nhớ l?i hứa này và sẽ chuẩn bị “ý tứ? cho bức thư ngày ấy bằng cuộc sống bốn năm sắp tới.
Phải, th?i gian sẽ là ngư?i chứng kiến cuộc sống của chúng ta. Có thể nhi?u biến cố và thử thách sẽ đến. Nhất định thế, vì Như Anh hãy nhớ rằng: đ?i Thạc, một cuộc đ?i đầy rẫy mâu thuẫn và đau khổ, đầy ước mơ và rạo rực, đầy những dằn vặt và thử thách lớn lao. Thạc sống không bình thư?ng và không muốn sống bình thư?ng.
Muốn có nhi?u thử thách, nhi?u “lang bạt?, muốn như cánh chim đại bàng đứng trên đỉnh núi cao, nhìn ra bốn phía, nơi nào có bão táp, có mưa, có gió là nơi Thạc sẽ đến. Thạc sẽ không chỉ đơn thuần là một sinh viên tổng hợp toán. Như Anh hãy nhớ thế. ?ừng một lúc nào nghĩ Thạc là một “ngài sinh viên? nhé! Không, Thạc không chỉ tầm thư?ng là một ngài sinh viên đâu. Thạc đã và sẽ sống hai, ba cuộc sống gian khổ, phức tạp. Cho đến khi nào Thạc không còn tồn tại, khi đó mới hết những cơn giông tố.
... Như Anh chưa thể hiểu được câu Thạc viết: “Như Anh là một đi?u đau buồn của Thạc... Như Anh là màu xanh da tr?i kỳ dị... Như Anh là trái mơ chua (!)...?.
Phải, Như Anh chính là vậy. Như Anh sẽ là đi?u đau buồn của tâm hồn Thạc, vì Như Anh sẽ chẳng ở lâu với Thạc. Như Anh sẽ xa và quên Thạc, sẽ để lại cho Thạc một khoảng trống mênh mông, sẽ lấy đi của Thạc một nguồn động viên an ủi, một âm thanh, không, cả thế giới âm thanh, cả một khu rừng muôn vàn cây lá, muôn vàn tiếng chim lích tích, lích tích, lảnh lót và ngân dài... Sẽ lấy của Thạc cả một dòng sữa và một dòng ánh sáng.
Màu xanh da tr?i kỳ dị kia. Ừ, cũng là Như Anh đấy, quen thuộc và gần gũi, thân yêu và trong sáng, giản dị nhưng vô cùng độc đáo và đẹp đẽ, nên thơ, rất cao và rất gần, rất rộng nhưng nó nằm tr?n vẹn trong ánh mắt. Màu xanh da tr?i, chao ôi, không bao gi? ngư?i ta có thể nắm lấy nó, để bàn tay trên nó, chưa bao gi? được thực sự “gần gũi? nó cả. Cái màu xanh ấy, màu xanh da tr?i kỳ dị, nó ở xa, rất xa và ở trên rất cao. Lúc nào và hôm nào ta cũng thấy, cũng ngưỡng mộ. Nhưng nó là màu sắc của bầu tr?i...
Cám ơn Như Anh đã gửi Núi đồi - thảo nguyên cho Thạc, câu chuyện làm xao động tâm hồn Thạc nhi?u. Và cái quạt nữa (chỉ tiếc, nếu dùng luôn thì một lúc nào đó sẽ rách). Như Anh tặng Thạc cái gì giữ được ấy, chứ quạt thì khó giữ lắm, mà rách thì rất tiếc.
...Thư dài rồi mà chẳng nói được gì cả. Như Anh sẽ trả l?i Thạc chứ! Không biết thư này đem đến cho Như Anh ni?m vui hay sự phi?n toái. Thạc chỉ muốn như Anđecxen, đem cho Như Anh quả thông và lá c?, đem đến cho Như Anh những câu chuyện có thực mà như một giấc mơ...
4-9-1971
Như Anh yêu dấu,
Sáng nay, buổi cuối cùng ở nhà. Bạn của L. (*) đang ngồi ngoài kia, song toàn bạn gần nhà nên L. “được phép? vào viết thư cho Như Anh. L.muốn viết, muốn tặng Như Anh những giây phút quí giá mà L. đang còn là “tuổi nh??. Ngày mai, những con chim câu vĩnh viễn bay vào khoảng tr?i đầy nắng gió kia...
Thật đáng tiếc biết bao, những ngày này trăng rắc bụi vàng trên các nẻo đư?ng Hà Nội. L. của Như Anh đi cô độc và bình thản d?c theo hướng gió, gió lướt thướt kéo qua L. những l?i quyến rũ, không, chẳng có gì quyến rũ nơi L. đâu. Gió, gió ơi, gió biết chăng ở thủ đô của xứ Mônđavi mùa đông phủ đầy tuyết trắng, có một bông hoa xanh màu ng?c bích, có một tia nắng của bầu tr?i, một làn gió nhớ thương, có một bài thơ, một trang cổ tích...
Gió có biết câu chuyện v? bà chúa tuyết? Và gió hãy tìm đến ngôi nhà mà ta đ? ngoài phong bì ấy, tìm gặp ngư?i nào cao cao, thanh mảnh, tìm đến đôi mắt nào đẹp nhất, tìm đến cái tên nào đẹp nhất, cái tên mà ta hay nhắc nhở trong những giấc mơ buồn, trong những giấc mơ vui, cái tên đẹp như ánh sáng xanh mà Sôlôkhôp thư?ng ca tụng...
Gió hãy thầm thì thay ta nhé, nói gì cũng được, miễn là gió đem đến cho ngư?i ta yêu dấu hương vị nồng nàn, thanh bạch của trăm loại hương hoa, miễn là gió đem đến cho tâm hồn tuyệt đẹp của ta màu đ? của lá phong mùa thu, và cánh chim câu bay đi từ ga Hà Nội...
Ừ, rồi đây cuộc sống sẽ khác xa, L. chưa hình dung nổi cuộc đ?i bộ đội của mình. Gian khổ, khó khăn, vất vả, chết chóc, hi sinh, tàn phế... Ba từ đầu sẽ đến với L., còn từ sau, không biết sẽ ch?n lấy từ nào? Bàn tay nào, bàn tay của kẻ nào bên kia đại dương sẽ nhằm vào L. của Như Anh?...
Ngày mai, nếu ta chẳng gặp nhau, Như Anh đi trên những nẻo đư?ng của ký ức, Như Anh nhìn vào đôi mắt nào gần gũi hay xa lạ với L., hãy nhớ L. một chút. Hãy nhớ rằng, ừ, có một ngư?i tên là L. đấy, đã chết rồi. Nhưng trước khi chết, ngư?i ấy đã sống và đã ghép tên Như Anh với vô vàn tính từ âu yếm...
Ở đâu L. cũng không quên Như Anh. Nhưng Như Anh nhớ nhầm rồi, L. bảo ngày 30-4-1975 mới trả l?i câu “Hạnh phúc là gì?? cơ mà, chứ có phải 11-4-1975 đâu?
L. bỗng nhớ câu thơ của Phạm Tiến Duật:
Dân tộc ấy có gì kỳ lạ
Một nước bao nhiêu là đá v?ng phu
Những năm tháng đợi ch?
Chỉ một là ngư?i, hai là hóa đá
Dân tộc ấy có gì kỳ lạ...
Hôm nay, 4-9-1971, buổi sáng cuối cùng trên quê hương, lúc này là 11g trưa, nắng đ? hồi, đ? lửa... Lát nữa, 2g L. tập trung, chẳng có ai ra tiễn cả, kể cả gia đình, L. đi như đi h?c, thanh thản và nhẹ nhàng... Ừ, L. đi h?c, trư?ng đại h?c cộng sản Như Anh nhé, ch? L. nhé...
18-9-1971
... Lecmôntôp, với câu thơ nổi tiếng mà Như Anh chép cho Thạc bỗng dưng lại trở v? bên Thạc: Thuy?n cần gió táp mưa sa...
Bất kỳ một sự vinh quang nào cũng cần phải trả bằng một giá, và khó khăn gian khổ càng nhi?u, và thử thách càng nhi?u, sự vinh quang đó càng trở nên rực rỡ.
Chúng ta đừng đi tìm những chân lý sâu xa đơn thuần qua những áng văn và những bài thơ, bài toán. 30-4-1975, Thạc sẽ trả l?i cho Như Anh câu: Hạnh phúc là gì? Khi Như Anh chào c?, khi điệu nhạc quốc ca hùng tráng trỗi lên, Như Anh chắc rất xúc động, nhưng khi tiễn ở trư?ng, Thạc đã khóc và tất cả 300 con ngư?i sắp vào bộ đội đã khóc. Ôi chao, buổi đó thật là xúc động. Cả ngư?i run lên, r?n rợn. Thế là từ nay trong khúc nhạc này, có một phần mồ hôi, xương máu của đ?i mình.
Chống Mỹ cứu nước, th?i đại bão táp đó không kéo dài đâu. Buổi bình minh của cách mạng, phải không Như Anh? Ai sẽ là ngư?i đi vào m? sáng? ?ó là Thạc và 300 con ngư?i ở Trư?ng Tổng hợp này.
Ai sẽ là ngư?i chết lúc bình minh? Không biết, nhưng nếu được xung phong, chắc không ai là ngư?i chùn bước!
26-3-1972
Như Anh yêu dấu của Thạc,
...Như Anh biết không, khi được tin Thạc không còn trong danh sách lưu h?c sinh nữa, lúc ấy Thạc buồn không thể nào tưởng được. Từ trước vẫn ao ước được đi h?c nước ngoài, ở đó Thạc sẽ tiếp thu những kiến thức hiện đại nhất của khoa h?c. Thạc sẽ h?c thật chăm, thật gi?i... Nhưng Thạc phải ở nhà và chuẩn bị đi bộ đội. Lúc đó buồn và nản hết sức, không muốn gặp ai cả.
Ra ga tiễn các bạn đi, vừa tủi thân vừa có chút gì xấu hổ (ôi chao, cái th?i vừa chập chững vào đ?i ấy, có gì đáng trách đâu Như Anh nhỉ?). Thế rồi, suốt cả vụ hè, thở ngắn than dài. Mùa hè ấy Thạc đã đ?c rất nhi?u tác phẩm văn h?c. Lần đầu tiên đ?c tr?n ba tập tiểu thuyết tự thuật của M.Gorki, Thạc hiểu rằng không thể nào làm được đi?u gì lớn lao nếu cuộc sống của mình không thực sự lớn lao.
Chẳng gì có thể ngăn cản được con ngư?i khi bản thân h? nung nấu trong lòng một nghị lực phi thư?ng không gì dập tắt nổi. Khi bản thân h? đang nuôi một ước mơ chân chính: trở thành ngư?i có ích cho đất nước. 17-7-1970 thi đại h?c thì 15-7 Thạc mới đi vào ôn thi. Hai ngày thôi, chỉ có hai ngày mà Thạc của Như Anh ôn xong hoàn chỉnh cả toán, lý và hóa. Và với lòng tự ái ít nhi?u, Thạc của Như Anh đã làm tốt nhất hai bài lý và hóa, với điểm toán thấp nhất là 7.
Bây gi? đây Thạc muốn nói với Như Anh đi?u mà Thạc còn e ngại mãi: ch? Thạc, Như Anh nhé! Ch? Thạc đi chiến đấu trở v?. Chắc không còn lâu nữa chiến tranh sẽ kết thúc thôi. Thạc sẽ trở v? và lại đi h?c tiếp. Thạc lại mặc chiếc áo xanh da tr?i xanh màu thương nhớ. Lại hò hẹn Như Anh, vì chúng ta gặp nhau ở cái cửa sổ sơn xanh của thư viện nhân dân.
Thôi nhé, bắt tay cô sinh viên nào. Vui và kh?e nhé. H?c gi?i nhé, thỉnh thoảng nhớ Thạc chụp ảnh và viết thư gửi v? cho Thạc nhé. Cứ nhé mãi thôi. ?ừng “ghét Thạc? nhé!
Xiết chặt Như Anh. Thạc của Như Anh.
Thạc của Như Anh đã không trở v?! Không v? được, dù l?i hẹn hò của đôi lứa yêu nhau đã như l?i tiên tri cho ngày đoàn tụ của cả dân tộc...
Trong một trận đánh ác liệt bên thành cổ Quảng Trị, một loạt đạn pháo của kẻ thù đã rơi trúng chỗ chiến sĩ thông tin Nguyễn Văn Thạc... Hôm đó ngày 30-7-1972.
Ngày cuối cùng của ngư?i lính Nguyễn Văn Thạc
Nhật ký, trang cuối cùng
...Kẻ thù không cho tôi ở lại. Phải đi. Tôi sẽ gửi v? cuốn nhật ký này, khi nào trở lại, khi nào trở lại tôi sẽ viết nốt những gì lớn lao mà tôi đã trải qua từ khi xa nó, xa cuốn nhật ký thân yêu của đ?i lính.
Ừ, nếu như tôi không trở lại, ai sẽ thay tôi viết tiếp những dòng sau này? Tôi chỉ ao ước rằng, ngày mai, những trang giấy còn lại đằng sau sẽ toàn là những dòng vui vẻ và đông đúc. ?ừng để trống trải và bí ẩn như những trang giấy này.
Một ngày cuối tháng 5-1972, Hà Tĩnh
Anh lính binh nhì